Το project της Δήλου ξεκίνησε για την Εριέτα Αττάλη τον Σεπτέμβριο του 2022, τελεία ωστόσο δεν έχει βάλει ακόμη. Εντεκα επισκέψεις, 26 ημέρες παραμονής στο ιερό νησί, περισσότερα από 350 χιλιόμετρα πεζοπορίας, πολλές λήψεις, οκτώ συνεργάτες που εναλλάσσονταν όλα αυτά τα χρόνια και τη βοηθούσαν να μεταφέρει τον εξοπλισμό από άκρη σε άκρη. «Δουλεύω με μια μηχανή μεγάλου φορμά, βάρους 20 κιλών, θα ήταν αδύνατον να διανύσω όλα αυτά τα χιλιόμετρα και να φτάσω σε μερικά δυσπρόσιτα σημεία χωρίς βοήθεια», εξηγεί.
Την πρώτη φορά που η καταξιωμένη φωτογράφος βρέθηκε στη Δήλο, τα έβαλε με τον εαυτό της. «Αναρωτιόμουν, τι δουλειά είχα να βρεθώ μετά δύο δεκαετίες που ζούσα σε μακρινές ηπείρους στο κέντρο του Αιγαίου», σημειώνει. Είχε εγκαταλείψει την αρχαιολογική φωτογραφία τουλάχιστον 20 χρόνια πριν –είχε ξεκινήσει την πορεία της στη φωτογραφία με τις ανασκαφές στη Βεργίνα–, είχε αλλάξει όμως αντικείμενο, φτιάχνοντας μια διαδρομή με πολλές διακρίσεις στην αρχιτεκτονική φωτογραφία και στη φωτογραφία τοπίου.
«Και σε αυτήν την περίπτωση, υπήρχε η ιδέα της αρχιτεκτονικής που εντάσσεται και συνομιλεί με το τοπίο, όμως η Δήλος είναι κάτι πολύ περισσότερο από αυτό. Η αρχική σκέψη ήταν να κάνω μια μικρή έκθεση στη Σιγκαπούρη, την οποία θα παρουσίαζα την άνοιξη του ’23· είχα αποφασίσει ότι απαιτούνταν τέσσερις ημέρες και θα ολοκλήρωνα το εγχείρημα σε αυτό το διάστημα. Αρχισα να φωτογραφίζω τοπίο, τα αρχαία σε σχέση με το χώμα, το βουνό, και στις 7 το απόγευμα έπαιρνα το καραβάκι της επιστροφής για Μύκονο. Από την πρώτη φορά κιόλας διαπίστωσα ότι αποχωρούσα την καλύτερη ώρα της ημέρας, έχανα τα χρώματα στον ουρανό, το πιο γλυκό φως. Τη δεύτερη μέρα ανέβηκα στον Κύνθο. Οταν απομακρύνεσαι από το επίπεδο της θάλασσας, αντιλαμβάνεσαι τη θέση του νησιού στο αρχιπέλαγος. Αρχίζεις να διακρίνεις τις σχέσεις με τα άλλα νησιά».
Υπογραμμίζει ότι για εκείνη είναι πολύ σημαντικό να δείξεις ότι βρίσκεσαι σε νησί, αν εστιάζεις μόνο στα ερείπια και έχεις τη θάλασσα απλά στο βάθος, χάνεις τη μεγαλύτερη ιστορία τού να δείξεις τι ήταν η Δήλος στην αρχαιότητα, πώς συνδεόταν με τον υπόλοιπο κόσμο. «Σίγουρα στη φωτογραφία τεκμηρίωσης η κατεύθυνση είναι διαφορετική, όταν όμως κάνεις καλλιτεχνική φωτογραφία πρέπει να ακολουθήσεις το ένστικτό σου, να πιστέψεις στην ιστορία που θέλεις να πεις».
«Γη εν πλω»
Μου εξηγεί πώς έπειτα από τόσα χρόνια επισκέψεων στο νησί δεν έχει ούτε μία λήψη από τα λιοντάρια. «Εχουν φωτογραφηθεί, πρέπει να “αφουγκραστείς” τον τόπο, το νησί είχε κατοικηθεί σε διάφορα σημεία, πρέπει κατά τη γνώμη μου να φωτίσεις και άλλες πτυχές», μου λέει και με τραβάει προς την ανατολική πλευρά, εκεί όπου έχουν ανασκαφεί η Συναγωγή και το Στάδιο. Κάθε λίγα μέτρα σταματάει, στήνει και φωτογραφίζει. Νόμιζα ότι είχε καταλήξει στο υλικό που θα δείξει στην έκθεση «Δήλος. Γη εν πλω», που θα παρουσιάσει στο Μουσείο Μπενάκη.
«Δεν έχεις εικόνες από τη Συναγωγή. Το κάνεις για να μπορείς να συγκρίνεις;» τη ρωτάω. «Βέβαια, έχω, από το πρώτο, κιόλας, ταξίδι, είναι λάθος όμως να μιλάμε για συγκρίσεις. Αυτή σήμερα είναι μια άλλη εικόνα, μια διαφορετική ώρα της ημέρας, που αποτελεί κομμάτι σε μια άλλη αφήγηση», υποστηρίζει.
Στην έκθεση θα παρουσιάσει 25 εκτυπώσεις και ένα φιλμ επτά λεπτών, σε επιμέλεια της Ελισάβετ Τσουχτίδη, και μια χαρτογράφηση, σχεδιασμένη από τον αρχιτέκτονα Αρη Καφαντάρη. Αναρωτιέμαι πόσο δύσκολο είναι να επιλέξεις ανάμεσα σε τόσες εικόνες. «Συμβαίνει ακριβώς το ίδιο που ισχύει και για τους γραφιάδες. Αν πρέπει να πεις την ιστορία σε μία, πέντε ή εκατό σελίδες δεν θα διαχειριστείς το υλικό σου ανάλογα; Δεν θα κάνεις οικονομία λέξεων;». Τη βλέπω να στρέφει την κάμερα σε διαφορετικά σημεία του ορίζοντα. «Εχεις δει πώς περιστρέφονται τα παιδιά γύρω από τον εαυτό τους όταν παίζουν; Κάνω κάτι παρόμοιο με τη μηχανή, “σαρώνω” το τοπίο. Προσπαθώ να καταγράψω τον ορίζοντα, να επιχειρήσω να απαντήσω στο πώς ερμηνεύουμε τον κόσμο όταν είμαστε στο κέντρο του».
Ο ορίζοντας – Εχεις δει πώς περιστρέφονται τα παιδιά γύρω από τον εαυτό τους όταν παίζουν; Κάνω κάτι παρόμοιο με τη μηχανή, «σαρώνω» το τοπίο. Προσπαθώ να καταγράψω τον ορίζοντα.
Τον Οκτώβριο του ’22, ένα μήνα αργότερα από το πρώτο ταξίδι επέστρεψε, όμως μια κακοκαιρία την κράτησε στη Μύκονο. «Συνειδητοποίησα πως ήμουν τόσο κοντά, αλλά και απίστευτα μακριά· εκεί άρχισε να παίρνει πιο σαφές σχήμα και το concept αυτού του εγχειρήματος. Η Δήλος ήταν άπιαστη, χανόταν μέσα στον ορίζοντα ανάλογα με τον καιρό. Ξεκίνησα να τη φωτογραφίζω από μακριά αλλά και αργότερα, προσεγγίζοντάς την από τη θάλασσα. Πώς φάνταζε η Δήλος στα μάτια των άλλων;» αυτό ήταν επίσης ένα σημαντικό ερώτημα, αναφέρει, και άρχισε να οργανώνει ταξίδια στην Πάρο, τη Νάξο, τη Σύρο, την Τήνο, τη Σίφνο και την Αμοργό, κυνηγώντας το «ίχνος» της.
24 ώρες στο νησί
Τον Ιούνιο του ’23 γύρισε στη Δήλο και έχοντας εξασφαλίσει άδεια από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων και τη Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή, έμεινε στο νησί. «Η διαφορά ήταν εξαιρετικά σημαντική, ήμουν εκεί όλο το εικοσιτετράωρο, είχα την ευκαιρία να αποδώσω τιμή και στις δύο θεούς στους οποίους είναι αφιερωμένος ο τόπος, τον Απόλλωνα και την Αρτεμη, μπορούσα να καταγράψω το φως της ημέρας αλλά και το φεγγαρόφωτο, να φωτογραφίσω με την ανατολή του ηλίου αλλά και με πανσέληνο, να μιλήσω για τη σχέση αυτών των δύο αντιθέτων και για ποια ατμόσφαιρα δημιουργείται στο νησί ανάλογα με τις εποχές και τις καιρικές συνθήκες».
Χρώματα – Κινούμαι ανάμεσα σε αρχιτέκτονες όπου όλα είναι ασπρόμαυρα, όμως το χρώμα δεν πρέπει να το φοβόμαστε. Η Δήλος φέρει στην ιστορία της όλα τα χρώματα της Μεσογείου.
Τονίζει ότι οι φωτογραφίες από το πρώτο ταξίδι το ’22 είναι ασπρόμαυρες, γιατί επισκεπτόταν το νησί όταν ο ήλιος ήταν ψηλά και ήθελε να αποδώσει αυτήν τη σχέση ανάμεσα στο εκτυφλωτικό φως και στην πέτρα, στις υπόλοιπες αποστολές όμως χρησιμοποιεί έγχρωμο φιλμ για να αιχμαλωτίσει τους μοβ, πορτοκαλί, κόκκινους τόνους στον ουρανό, να ακολουθήσει τον τρόπο που το φως μεταμορφώνεται, συμβάλλοντας σε αυτήν τη μαγευτική εικόνα του νησιού. «Κινούμαι σε ένα χώρο ανάμεσα σε αρχιτέκτονες όπου όλα είναι ασπρόμαυρα, όμως το χρώμα δεν πρέπει να το φοβόμαστε, η Δήλος φέρει στην ιστορία της όλα τα χρώματα της Μεσογείου, είναι άδικο να μην το δείξεις αυτό».
Τολμώ να της πω ότι μια βόλτα εξελίχθηκε σε project ζωής. «Δεν με συγκινούν οι βόλτες, δεν είμαι άνθρωπος της βόλτας, δεν είμαι περαστική από κανένα μέρος. Εχω ζήσει μεγάλα διαστήματα στη Νέα Υόρκη, στη Μελβούρνη, στο Λονδίνο, στο Τελ Αβίβ, στην Κωνσταντινούπολη, στην Αθήνα, στο Παρίσι, στο Τόκιο. Εχω γνώμη για κάθε πόλη όπου έζησα. Οπου και αν βρεθώ, αισθάνομαι σαν να είμαι στο σπίτι μου, με ενδιαφέρει να βιώσω τον τόπο, να γνωρίσω τους ανθρώπους του, να αισθανθώ μέρος του. Η Δήλος σε εμπνέει να δεσμευθείς μαζί της. Η διαφορά με άλλα μέρη είναι πως κάθε φορά που είμαι εδώ, δεν έχω στον νου μου τον επόμενο προορισμό, δεν σκέφτομαι να φύγω».
