Δύο ανεξάρτητα μέρη ενός πρωτοποριακού έργου. Δύο μορφές του χρόνου. Η μία κάθετη, στιγμιαία. Η άλλη οριζόντια, διάχυτη. Και ανάμεσά τους η αναλογία του χρόνου, που γίνεται ακουστός μέσα από τη φωνή ως πυκνή συγκίνηση ή διεσταλμένη μνήμη. «Αναλογία του χρόνου» λέγεται το διττό έργο του συνθέτη Δημήτρη Καμαρωτού, το οποίο βασίζεται στα κείμενα «Σχέδιο για Ηλέκτρα» και «Σχέδιο για Φαίδρα» του Γιώργου Βέλτσου.
Το πρώτο μέρος της «Αναλογίας του χρόνου» είναι μια εκδοχή συναυλίας που θα δοθεί στις 4 Ιουνίου, στις 8 μ.μ., στο Αμφιθέατρο Ιωάννης Δεσποτόπουλος του Ωδείου Αθηνών. Το δεύτερο μέρος είναι μια ηχητική εγκατάσταση στα υπόγεια του Ωδείου Αθηνών, σε συνεχή λειτουργία, την οποία θα μπορεί το κοινό να επισκεφθεί πριν από τη συναυλία, μετά τη συναυλία ή οποιαδήποτε στιγμή στη διάρκεια του Subset Festival.
Ηχητική δραματουργία
Μιλήσαμε για το νέο αυτό έργο με τον διεθνούς φήμης συνθέτη του, ο οποίος βρίσκεται σταθερά στη μουσική πρωτοπορία της χώρας με ό,τι πιο καινοτόμο έχουμε δει όχι μόνο στη μουσική και ηχητική δραματουργία θεατρικών παραστάσεων, αλλά και στη σύνθεση ηλεκτροακουστικών έργων που διερευνούν συνεχώς τις δυνατότητες μουσικής, λόγου, ήχου ως ένα όλο το οποίο γίνεται αντιληπτό με εντελώς νέους τρόπους.
«Το πρώτο μέρος, η συναυλία, είναι ένα έργο για φωνή, πιάνο και κρουστά, χωρίς μουσικούς, που βασίζεται στο “Σχέδιο για Ηλέκτρα” του Γιώργου Βέλτσου –ένα κείμενο βαθιά ποιητικό– και στο πρώτο από τα τέσσερα κουαρτέτα του Τ. Σ. Ελιοτ, “Burnt Norton”, στα αγγλικά. Ερμηνεύεται από τη φωνητική περφόρμερ Αννα Παγκάλου, με βάση μια περίπλοκη παρτιτούρα κειμένου, που περιλαμβάνει νότες αλλά και εκφραστικά μέρη. Ιδιαίτερο είναι το μουσικό μέσο που χρησιμοποιώ, δύο φυσικά μουσικά όργανα, ένα γκραν πιάνο κοντσέρτου και ένα μεγάλο κρουστό, ένα ταμ ταμ, τα οποία παίζουν χωρίς να τα αγγίζω. Με ειδικούς σένσορες που ενεργοποιώ ενώ βρίσκομαι στη σκηνή, παράγουν ηχοχρώματα, με βάση τα οποία έχει στηθεί η φωνή», εξηγεί ο κ. Καμαρωτός.
«Το έργο είναι αυτοβιογραφικό, μια ματιά από απόσταση στις επιλογές που έχω κάνει στη ζωή», σχολιάζει, «ο συνθέτης, ένας αλχημιστής του ήχου, ψάχνει διαρκώς μια μουσική που θα ενώσει τα πάντα, ένα ιδανικό σημείο στον χρόνο όπου στιγμιαία όλο το αντιληπτό θα συγκεντρώνεται σε έναν ήχο, κάτι σχεδόν μεταφυσικό, εν μέρει ανύπαρκτο. Η προσπάθεια καταλήγει σε αποτυχία και επαναλαμβάνεται ξανά και ξανά. Πάνω σε αυτό το γενικό σχήμα έχει δομηθεί η μουσική φόρμα». Η φωνή της Αννας Παγκάλου ακούγεται πρώτα χωρίς να τη βλέπουμε, έπειτα αποκτά την πλήρη υλική της παρουσία, όμως αμέσως μετά αποσυντίθεται βαθμιαία σε άυλο πρόσωπο. Στο τέλος του κάθε μέρους ο λόγος –θραύσματα του έργου του Βέλτσου, τραγουδισμένοι στίχοι του Ελιοτ– διαλύεται. «Μετά, εκρηκτικά, γεννιέται το επόμενο μέρος. Ενας σπειροειδής χρόνος, κυκλικός, όμως ποτέ ίδιος. Μια διαρκής απόπειρα να βρεθεί μια ισορροπία στην αναλογία του χρόνου, σε αέναη επανάληψη», περιγράφει ο συνθέτης.
Το έργο είναι αυτοβιογραφικό. Ο συνθέτης, ένας αλχημιστής του ήχου, ψάχνει διαρκώς ένα ιδανικό σημείο στον χρόνο.
Λαβύρινθος
Στο δεύτερο μέρος το κοινό ακολουθεί μια διαδρομή σε ένα είδος λαβυρίνθου που έχει δημιουργηθεί στα υπόγεια του Ωδείου, όπου ακούγεται η ηχογραφημένη ερμηνεία, αυτή τη φορά ολόκληρου του έργου του Γιώργου Βέλτσου «Σχέδιο για Φαίδρα», από την Αμαλία Μουτούση. «Εδώ η ηθοποιός είναι απούσα, η φωνή της αντηχεί σαν μνήμη, ενώ οι ήχοι παράγονται από ένα ιστορικό, αναλογικό συνθεσάιζερ, ένα από τα λίγα συντηρημένα που υπάρχουν στον κόσμο και είχε αγοραστεί το ’60 από την Ελλάδα, το EMS SYNTHI100 του Κέντρου Σύγχρονης Μουσικής Ερευνας», λέει ο κ. Καμαρωτός. «Ο ποιητικός λόγος του Βέλτσου εδώ δεν διασπάται, όμως καθώς ο φυσικός χώρος όπου ξετυλίγεται ο μύθος είναι ο λαβύρινθος, δεν υπάρχουν πια Φαίδρα και Ιππόλυτος, διαχέονται σε δύο άλλες μυθικές οντότητες, την Αριάδνη και τον Μινώταυρο. Το κοινό ακολουθεί ένα είδος μίτου, μια φωτεινή γραμμή, που οδηγεί σε δωμάτια τα οποία μοιάζουν να έχουν μόλις εγκαταλειφθεί –εδώ βοήθησε η σκηνογράφος Εύα Μανιδάκη– και “κατοικούνται” από ένα κομμάτι του κειμένου διάρκειας 10-12 λεπτών και ήχους, σε διαρκή επανάληψη».
Συνομιλία
Η φωνή, ως αποτύπωμα ενός σώματος που υπέφερε, πόθησε, συνομιλεί με τους ηλεκτροακουστικούς ήχους από το αναλογικό συνθεσάιζερ, το οποίο βρίσκεται στο πρώτο δωμάτιο. «Το κοινό ακούει την επιθυμία, τη βία, τον εγκλωβισμό ως ηχητικές αποθέσεις. Ενας περφόρμερ, ο Εμμανουήλ Κοντός, υποδύεται μια περσόνα, κάτι μεταξύ Αριάδνης και Μινώταυρου, που εμφανίζεται φευγαλέα και έπειτα εξαφανίζεται στα σκοτάδια. Οι επισκέπτες δεν επιτρέπεται να μπουν στα δωμάτια, παρά μόνο στο τελευταίο, όπου μπορούν να καθίσουν και να παρακολουθήσουν τη λύση του λαβυρίνθου με τη συμφιλίωση φωνής – ήχου – χώρου, μια τετραφωνική σύνθεση διάρκειας 46 λεπτών, σε συνεχή κύκλο. Είναι ένα έργο ακουσματικής μουσικής για τέσσερα ηχεία, δηλαδή φυσικό της μέσο δεν είναι ένα μουσικό όργανο που ακούγεται από το ηχείο, αλλά το ίδιο το ηχείο».
Υπάρχει μια συμπληρωματική σχέση μεταξύ των δύο μερών του έργου, λέει ο συνθέτης. «Στο πρώτο μέρος ο χρόνος συμπιέζεται, στο δεύτερο διαχέεται. Στο πρώτο ο χρόνος κυλάει μονοσήμαντα, είναι ο αντικειμενικός χρόνος διάρκειας μιας συναυλίας με αρχή, μέση και τέλος. Στο δεύτερο τα όριά του κατά κάποιον τρόπο ακυρώνονται, όπως όταν επισκέπτεται κάποιος ένα μουσείο – μπορεί να μείνει σε αυτό μία ή δέκα ώρες, να αποφασίσει εκείνος για πόσο χρόνο θα κατοικήσει τον χώρο». Δύο μέρη ενός ρηξικέλευθου έργου, δύο διαφορετικές μορφές πρόσληψης του μετρημένου και άμετρου χρόνου.
Η «Αναλογία του χρόνου» παρουσιάζεται κατά τη διάρκεια του Subset Festival, 4-8 Ιουνίου, στο Ωδείο Αθηνών.
