Τον Φεβρουάριο του 2006, στο Φεστιβάλ Βερολίνου, ο Τζαφάρ Παναχί είχε μοιραστεί την Ασημένια Αρκτο για την ταινία του «Οφσάιντ». Μια πυκνή, με ένταση και χιούμορ, ντοκιμαντερίστικη καταγραφή της απέλπιδας προσπάθειας μιας ομάδας γυναικών να παρακολουθήσουν τον τελικό Μπαχρέιν – Ιράν, για την πρόκριση στο Μουντιάλ, στο γήπεδο της Τεχεράνης. Μεταμφιέζονται σε άνδρες, αποκαλύπτονται, συλλαμβάνονται. «Παρά τη λογοκρισία μπορούμε να κάνουμε τη δουλειά μας», είχε δηλώσει τότε. «Αρκεί να χρησιμοποιήσουμε μερικά κόλπα. Παρουσίασα το σενάριο με άλλο όνομα και άλλο περιεχόμενο. Οταν ανακάλυψαν την αλήθεια, ήταν πολύ αργά…».
Εκτοτε, τα πράγματα δυσκόλεψαν πολύ για τον Ιρανό δημιουργό που κάθε, σχεδόν, ταινία του συνοδεύεται, αν όχι με ένα μεγάλο φεστιβαλικό βραβείο, με εγκωμιαστικές κριτικές. Από τον (έξοχο) «Κύκλο» που απέσπασε τον Χρυσό Λέοντα στη Βενετία το 2000, στη Χρυσή Αρκτο του Βερολίνου το 2015 με το «Ταξί στην Τεχεράνη» (ο ίδιος είχε τον ρόλο ενός οδηγού ταξί), έως τον Χρυσό Φοίνικα του φετινού Φεστιβάλ Καννών με το «Ενα απλό ατύχημα».
Επί μία 15ετία περίπου ο Παναχί έκανε ταινίες σε συνθήκες αποκλεισμού και απαγορεύσεων, ενίοτε και με γυρίσματα εξ αποστάσεως. Ζούσε σε κατ’ οίκον περιορισμό από το καθεστώς, ενώ κατά διαστήματα φυλακιζόταν και αποφυλακιζόταν. Ποια άλλη κατηγορία από τη συνήθη: «προπαγάνδα εναντίον της ιρανικής κυβέρνησης».
Το πρόσφατο ταξίδι του στις Κάννες ήταν η πρώτη του εμφάνιση σε διεθνές φεστιβάλ ύστερα από χρόνια. Το περασμένο Σάββατο, στην αίθουσα Λυμιέρ, 2.500 θεατές τον χειροκροτούσαν όρθιοι, ενώ η Κέιτ Μπλάνσετ και η Ζιλιέτ Μπινός (πρόεδρος της κριτικής επιτροπής) τον υποδέχτηκαν στη σκηνή για να του παραδώσουν τον Χρυσό Φοίνικα. Εκείνος, σε όλη τη διάρκεια της τελετής, φορούσε ένα ζευγάρι μαύρα γυαλιά και ήταν πολύ συγκινημένος όταν μίλησε: «Πιστεύω ότι είναι η πιο κατάλληλη στιγμή να ζητήσω κάτι από όλους τους Ιρανούς – που βρίσκονται στη χώρα ή έχουν καταφύγει κάπου αλλού στον κόσμο: να αφήσουμε τις διαφορές μας και να ελευθερώσουμε τη χώρα μας. Να μην αφήσουμε κανένα να μας πει τι πρέπει να κάνουμε, τι πρέπει να λέμε. Το σινεμά είναι μια κοινότητα. Κανείς δεν έχει δικαίωμα να μας πει τι μπορούμε να κάνουμε και τι όχι».
Ο ίδιος έχει υποστεί τις συνέπειες των θέσεών του, σαρκάζοντας την κρατική βία και την τυραννία. Η κάμερα του 64χρονου Τζαφάρ Παναχί δεν σταμάτησε ποτέ να καταγράφει με ρεαλιστική δύναμη και αφηγηματική τόλμη, αμεσότητα, απλότητα, ακρίβεια και έναν ανθρωποκεντρικό μινιμαλισμό, κάνοντας ασαφή τα όρια ανάμεσα στο ντοκιμαντέρ και στη μυθοπλασία. Καταγράφει αυτό που ξέρει καλύτερα: την απέραντη «ανοιχτή» φυλακή της χώρας του. Και στο «Ενα απλό ατύχημα» (που θα προβληθεί προσεχώς στην Ελλάδα – εξάλλου με το ελληνικό κοινό και το Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης ειδικότερα, ο Παναχί, έχει θερμές σχέσεις), αξιοποίησε ιστορίες που άκουσε στη φυλακή. Η ταινία αφηγείται την ιστορία πέντε Ιρανών οι οποίοι απάγουν έναν άνδρα που πιστεύουν ότι ήταν ο βασανιστής τους στη φυλακή.
«Μόλις τελειώσω με τις υποχρεώσεις μου εδώ, θα επιστρέψω στο Ιράν», δήλωσε στους δημοσιογράφους στις Κάννες. «Και θα αναρωτηθώ ποια θα είναι η επόμενη ταινία μου».
