Μπορεί στις 30 Μαΐου να συμπληρώνονται 32 χρόνια από τον θάνατο του κορυφαίου τζαζ ιερουργού Σαν Ρα στα 79 του, ωστόσο η θρυλική ορχήστρα Sun Ra Arkestra (πρόσφατα εμφανίστηκε στην Αθήνα) συνεχίζει απτόητη να μεταφέρει το έργο, το πνεύμα και το όραμα του ιδρυτή της, καθοδηγούμενη από τον στενό συνεργάτη του, Μάρσαλ Αλεν (σήμερα, 25/5, γίνεται 101 ετών και πέρυσι κυκλοφόρησε το προσωπικό δισκογραφικό ντεμπούτο του). Ο εμβληματικός Σαν Ρα, υπερβαίνοντας τον ρόλο ενός εμπνευσμένου πιανίστα και συνθέτη, ενσωμάτωσε δημιουργικά στοιχεία φιλοσοφίας, μυστικισμού, κοινωνικής ευαισθησίας, μύθου, αρχέγονες πηγές (την πνευματική του πατρίδα Αίγυπτο και παραδόσεις της Ανατολής), συνδυάζοντας αρμονικά την πνευματικότητα της τζαζ με τη γήινη σωματική έκφρασή της, μέσα από τον χορό και την τελετουργική διάσταση. Δραστηριοποιήθηκε σε όλα τα είδη της τζαζ καλύπτοντας από πιο συμβατές αφροτζάζ φόρμες έως ακραίες free jazz και αβάν-γκαρντ και εξερευνώντας ποικίλες διαδρομές πολυρρυθμίας και αυτοσχεδιασμού.
Η δισκογραφική συνάντησή του με τον σπουδαίο Αιγύπτιο ντράμερ και κρουστό Σαλάχ Ραγκάμπ στην επίσκεψη του Σαν Ρα στην Αίγυπτο το 1983 είχε ελληνικό ενδιαφέρον, αφού στο άλμπουμ «The Sun Ra Arkestra Meets Salah Ragab Plus The Cairo Jazz Band – In Egypt» (Praxis, 1983), που ηχογραφήθηκε τον Μάιο του 1983 στο El Nahar Studio στην Ηλιούπολη Καΐρου και ο ντράμερ συνέπραξε με την ορχήστρα, παραγωγός ήταν ο Κώστας Γιαννουλόπουλος, συντάκτης, ραδιοφωνικός παραγωγός, διοργανωτής του φεστιβάλ Praxis, εκδότης του παλαιού περιοδικού «TZAZ» από το 1977 και επικεφαλής της δισκογραφικής Praxis (εξώφυλλο και εικαστική επιμέλεια έκδοσης: Τέτη Καμούτση).
Ραγκάμπ και ορχήστρα πρωτοσυναντήθηκαν τον Δεκέμβριο 1971 σε συναυλία στην Ηλιούπολη Καΐρου στο σπίτι του Χαρτμούτ Γκέρκεν, υπαλλήλου του Ινστιτούτου Γκαίτε στο Κάιρο (1966-1972), Γερμανού κρουστού, συνθέτη, δημοσιογράφου, συγγραφέα. Τότε ο Ραγκάμπ δεν συνάντησε προσωπικά τον Σαν Ρα, κάτι που έγινε όταν ο Αμερικανός επέστρεψε στην Αίγυπτο το 1983. Ο Ραγκάμπ (υπογράφει και τις πέντε συνθέσεις του δίσκου, στη δεύτερη πλευρά, τρεις με τον ίδιο και τη 17μελή Cairo Jazz Orchestra) έπαιξε στα δύο κομμάτια της πρώτης πλευράς («Egypt Strut» και «Dawn») κόνγκα συμπράττοντας με την 11μελή ορχήστρα και ο Σαν Ρα κίμπορντ.
Στις 27/2/1984, ο Σαν Ρα καθοδήγησε την ορχήστρα του στο θέατρο «Ορφέας» της Αθήνας στο 4ο φεστιβάλ Praxis. Η συναυλία ηχογραφήθηκε και κυκλοφόρησε το 1984 στους τρεις δίσκους βινυλίου «Live at Praxis ’84, Vol. I, Vol. II, Vol. III» από την εταιρεία Praxis του Γιαννουλόπουλου (εξώφυλλο: Τέτη Καμούτση). Ο Σαλάχ Ραγκάμπ ήταν παρών παίζοντας κρουστά. Η συναυλία έμοιαζε με πολυμορφικό μουσικό χάπενινγκ ξεφεύγοντας από τα συμβατικά όρια. Περιελάμβανε ηχητικά μεταμορφωμένα τζαζ στάνταρντ («Satin Doll» των Ελινγκτον – Στρέιχορν, «Days of Wine and Roses» του Μαντσίνι, «Mack the Knife» των Μπρεχτ – Βάιλ, «Somewhere Over The Rainbow» του Αρλεν με το υπέροχο, τρυφερό, νευρώδες σόλο του Σαν Ρα, «Big John’s Special» του Φλέτσερ Χέντερσον), πειραματισμούς υψηλής ενέργειας από τα σύνθι, υπνωτικές μουσικές ατμόσφαιρες, χορευτικά «διαστημικά» μέρη, αβάν-γκαρντ παραβιάσεις, γερές δόσεις ελεύθερου αυτοσχεδιασμού και πρωτότυπα διαμάντια του Σαν Ρα («Discipline 27», «Carefree – Egyptian Fantasy», «Theme Of The Stargazers/The Satellites Are Spinning»). Στο οπισθόφυλλο βλέπουμε τον Σαν Ρα με τη χαρακτηριστική κελεμπία με ανοιχτά χέρια έτοιμο να πετάξει, στον Ιερό Βράχο της Ακρόπολης, να ποζάρει με σιγουριά και περηφάνια.
Δύο κόσμοι
Δύο χρόνια αργότερα, απόγευμα της 8ης Ιουνίου 1986, σε μια ανεπανάληπτη σύμπραξη στο Coney Island της Νέας Υόρκης, ο Σαν Ρα μοιράστηκε τη σκηνή με τον Τζον Κέιτζ ενώπιον περίπου 150 ατόμων, που παρακολούθησαν με θρησκευτική προσήλωση και στο τέλος τούς αποθέωσαν. Προερχόμενοι από διαφορετικούς πλανήτες, μετέφεραν τις δικές τους εμμονές και παραδόσεις διατηρώντας ο καθένας τη δική του ταυτότητα. Στο μεγαλύτερο μέρος ο καθένας με τη δική του έμπνευση εμφανιζόταν σόλο. Οι αντιθέσεις των δημιουργών ήταν εμφανείς, κάτι που πρόσφερε το στοιχείο της έκπληξης στο εγχείρημα, ξεκίνησαν από την ενδυμασία με τον Ρα με μια μοβ τουνίκ με ασημένια μανίκια, υφασμάτινο καπέλο και φουτουριστική περιβολή και τον Κέιτζ με μπλουτζίν παντελόνι και γκρι τζάκετ πάνω από ένα μπλε ντένιμ πουκάμισο. Ο Κέιτζ κάθισε σε ένα τραπέζι πίσω από ένα μικρόφωνο, ενώ ο Σαν Ρα έπαιξε με το τότε προηγμένο Yamaha DΧ7 το οποίο μεταμόρφωνε με εξωπραγματικό τρόπο σε εκφραστικό μέσο των δαιμόνιων εμπνεύσεών του. Μαζί ουσιαστικά συνέπραξαν σε τρία κομμάτια: τα δύο κομμάτια σιωπής («Silent Duet» και «Silent Duet 2» κατά την προσφιλή μέθοδο του Κέιτζ) και το τρίτο, το πεντάλεπτο «Empty words and keyboard», όπου ο Κέιτζ άρθρωνε ανολοκλήρωτες λέξεις και ο Ρα έπαιζε σποραδικά στα πλήκτρα. Δύο εντελώς διαφορετικοί μουσικοί κόσμοι ως αφετηρίες, που και οι δύο ευδοκίμησαν στον χώρο της πρωτοπορίας. Ο Σαν Ρα σε όλη του τη δημιουργική πορεία ένας καινοτόμος της τζαζ με έντονο φιλοσοφικό υπόβαθρο, εξερευνώντας θέματα σχετικά με το Διάστημα, αλλά και την κοινωνική δικαιοσύνη, και ο Κέιτζ ως αντισυμβατικός κλασικός συνθέτης χρησιμοποιώντας ασυνήθιστα όργανα (ραδιόφωνα, τηλεοπτικές συσκευές) και καθαρή σιωπή, αξιοποιώντας περίεργους ήχους και ατμόσφαιρες, θολώνοντας τα όρια τέχνης και ζωής. Η σύγκλιση απέκτησε πρόσθετη αξία, αφού ο Κέιτζ είχε διατυπώσει επικριτικές απόψεις για την τζαζ και την πειραματική, αυτοσχεδιαζόμενη μουσική ως ακατάλληλες για επίτευξη σοβαρής μουσικής και η πρόκληση εδώ ήταν αν θα εξασφαλιζόταν η ισορροπία ή αν θα συγκρούονταν βίαια οι ισχυρά ατομικοί κόσμοι των δύο προσωπικοτήτων.
Ο Σαν Ρα παράγει ήχους ταινίας επιστημονικής φαντασίας, πυκνές συγχορδίες, drones, συνδιαλέγεται με την τραγουδίστρια, συνεργάτιδά του, Τζουν Τάισον, και τον Μάρσαλ Αλεν, απαγγέλλει την ασυνήθιστη ποίησή του, ο Κέιτζ σε φωνητικές αναγνώσεις και περάσματα φωνητικού ήχου. Το αποτέλεσμα καθηλώνει με την ελευθερία της μορφής, την πολυπλοκότητα, αλλά και την οργανική και μηχανική λειτουργία του.
Η άρση των αμφιβολιών για τη χημεία τους δηλώνεται από τον παραγωγό της συναυλίας, Ρικ Ρούσο: «Οταν και ο Τζον Κέιτζ και ο Σαν Ρα μπήκαν μαζί στη σκηνή, ένιωσα μια τεράστια αίσθηση ανακούφισης. Δεν υπάρχει τίποτα πιο αβάν-γκαρντ από το να “συναντιούνται” οι δυο τους σε μια ανακαινισμένη στοά, σε ένα θέατρο στη μέση ενός θρυλικού λούνα παρκ».
H συναυλία αποτυπώθηκε στον διπλό δίσκο βινυλίου «John Cage Meets Sun Ra» (Meltdown, 1987), ενώ επανεκδόθηκε με υπότιτλο «The Complete Concert» (Modern Harmonic, 2016).
