Μπορεί αυτές τις μέρες να βρίσκεται σε εξέλιξη το 78ο Φεστιβάλ Καννών, ωστόσο στις ελληνικές αίθουσες φτάνει, έστω με κάποια καθυστέρηση, μια ταινία που είδαμε εκεί… πέρυσι. Το «Κιούκα: πριν το τέλος του καλοκαιριού» του Κωστή Χαραμουντάνη έκανε πρεμιέρα στο τμήμα ACID της σπουδαίας κινηματογραφικής διοργάνωσης κι εμείς είχαμε συναντήσει τότε τον νεαρό δημιουργό του, φυσικά χαρούμενο για την υλοποίηση της πρώτης μεγάλου μήκους ταινίας του. «Το σχέδιο ήταν εξαρχής να γίνει μεγάλου μήκους, ωστόσο κατέληξα να κάνω αρχικά μια μικρού (“Κιόκου: πριν έρθει το καλοκαίρι”), λίγο σαν πρίκουελ και λίγο σαν εξάσκηση για τη μεγάλου», λέει ο 31χρονος Χαραμουντάνης, ο οποίος από μικρός ήθελε να γίνει ηθοποιός, σκηνοθέτης ή… σεφ, τελικά σπούδασε ηθοποιός, όμως «δεν μου άρεσε καθόλου και τα παράτησα».
Στο «Κιούκα» (η λέξη ιαπωνική, σημαίνει διακοπές) ένας πατέρας (Συμεών Τσακίρης) ταξιδεύει με τα δίδυμα παιδιά του (Ελσα Λεκάκου, Κωνσταντίνος Γεωργόπουλος), που μόλις έχουν ενηλικιωθεί, στον Πόρο με ένα μικρό ιστιοφόρο. Χωρίς να το γνωρίζουν τα αδέλφια πρόκειται να συναντήσουν τη βιολογική τους μητέρα (Ελενα Τοπαλίδου), η οποία τα εγκατέλειψε όταν ακόμη ήταν μωρά. «Πρόκειται για έναν συνδυασμό δικών μου αναμνήσεων, πραγμάτων που μου έχουν αφηγηθεί και καθαρά μυθοπλαστικών στοιχείων, τα οποία ζυμώθηκαν σε μια περίοδο επτά ετών», απαντάει ο Ελληνας σκηνοθέτης όταν του επισημαίνω ότι η ταινία του μοιάζει να έχει έντονα προσωπικό χαρακτήρα.
Στην επόμενη παρατήρηση, που αφορά τον διαρκή «έρωτα» των Ελλήνων κινηματογραφιστών με το θέμα της οικογένειας, η απόκρισή του είναι απροσδόκητα ώριμη και σαφής: «Προφανώς η οικογένεια είναι πολύ σημαντική στο πώς διαμορφώνεται η προσωπικότητα και ο χαρακτήρας ενός ανθρώπου. Καλλιτεχνικά σού προσφέρεται ίσως ένας τρόπος να εκφράσεις και πράγματα που δεν είχες τη δυνατότητα να εκφράσεις στην πραγματικότητα. Η οικογένεια εμπεριέχει ένταση, χιούμορ, αγάπη, το παράλογο. Σχετίζεται επίσης με την ενηλικίωση, όχι με τη βιολογική έννοια του όρου. Μπορεί δηλαδή ένας εξηντάχρονος να είναι ακόμη “παιδί” και ένα παιδί να έχει γίνει πρόωρα ενήλικος. Για την ελληνική οικογένεια, συγκεκριμένα, στις ταινίες βλέπεις μια πολύ συντηρητική εικόνα, αν και νομίζω ότι αυτή είναι μια συγκεκριμένη συνταγή που ακολουθείται, η οποία είναι απόρροια των φεστιβαλικών διακρίσεων που δείχνουν ότι “αυτό πιάνει”, οπότε το κοπιάρουμε. Ετσι λείπει το προσωπικό στοιχείο και ανακυκλώνεται η εικόνα μιας οικογένειας αρκετά τετράγωνης και γκρίζας, που όμως δεν είναι έτσι».
Προσδοκίες
Στο φιλμ του Χαραμουντάνη επανέρχεται διαρκώς το θέμα της προσδοκίας, ειδικά των παιδιών από τους γονείς τους και το πώς αυτοί αποτυγχάνουν συνεχώς να ανταποκριθούν. Γενικότερα ο δεσμός γονιών – παιδιών αντιμετωπίζεται εδώ με αρκετό χιούμορ και απροσδόκητη πρωτοτυπία. «Νομίζω ότι είναι κάπως αμοιβαίο. Από τη μια οι γονείς νιώθουν να μην ανταποκρίνονται στις προσδοκίες, αλλά και τα παιδιά το ίδιο. Πιστεύω ότι αν υπάρχει λύση σε αυτό το πρόβλημα, “κλειδί” είναι η αυτοκριτική του καθενός από την πλευρά του. Είναι και η συγκεκριμένη διαδικασία κομμάτι της ενηλικίωσης. Ειδικά με τον μπαμπά, εδώ υπάρχει και λίγος… δόλος. Τους πηγαίνει διακοπές, αλλά κυρίως τους πάει να γνωρίσουν τη μητέρα τους. Περισσότερο έχει να κάνει με το αστείο και το παράλογο της ανθρώπινης επικοινωνίας, ακόμη κι αν μιλάμε για παιδιά και γονείς. Βασικά ήθελα ο συγκεκριμένος χαρακτήρας να κάνει μόνο λάθος επιλογές. Αλλά ταυτόχρονα να λέει “πάμε γερά”».
Η οικογένεια εμπεριέχει ένταση, χιούμορ, αγάπη, το παράλογο. Σχετίζεται επίσης με την ενηλικίωση, όχι με τη βιολογική έννοια του όρου. Μπορεί δηλαδή ένας εξηντάχρονος να είναι ακόμη “παιδί” και ένα παιδί να έχει γίνει πρόωρα ενήλικος.
Σε μια από τις πιο απολαυστικές σκηνές της ταινίας, δύο πατεράδες –και ερασιτέχνες ψαράδες– αφηγούνται ολοφάνερα ψεύτικες ιστορίες από τις επιδόσεις τους στο ψάρεμα. Η σεκάνς καταλήγει σε αποκαλύψεις και καβγά, όμως όπως συμβαίνει και σε άλλες περιπτώσεις είναι δυσδιάκριτο ποιος έχει δίκιο και ποιος άδικο. «Η ιδέα ήταν να μην υπάρχει κάποιος λάθος και κάποιος σωστός. Αντιθέτως, όλοι είναι λάθος και όλοι είναι παιδιά».
Ενα άλλο χαρακτηριστικό της ταινίας του Χαραμουντάνη είναι ο πειραματισμός, σχεδόν σε κάθε έκφανσή του: στο μοντάζ, στην εικόνα, στις ερμηνείες. Οποιος βέβαια είχε δει τις διακεκριμένες μικρού μήκους του, ήταν αρκετά προετοιμασμένος. «Γενικά με ενδιαφέρει πάρα πολύ ο πειραματισμός στη φόρμα. Επειδή στη μεγάλου μήκους υπάρχουν εκ των πραγμάτων περισσότεροι κανόνες, το έχω περιορίσει κάπως, αλλά ήθελα να υπάρχει το προσωπικό μου στοιχείο δεν ήθελα όμως να φανεί και κάτι επιτηδευμένο, να έχουν δηλαδή άμεση σχέση με την πλοκή και τη δραματουργία της ταινίας. Γι’ αυτό και βλέπεις αυτά τα στοιχεία να εμφανίζονται από τη μέση και μετά, όσο πηγαίνουμε προς την κορύφωση, γιατί και η ίδια η πλοκή το σηκώνει. Ουσιαστικά το μοντάζ γίνεται ένα πιο παρεμβατικό εργαλείο για να εκφράσει πράγματα χωρίς διάλογο».
Στο οπτικό κομμάτι, το «Κιούκα», βγάζει μια βίντατζ αίσθηση, σαν οικογενειακό βίντεο από τη δεκαετία του 2000. «Η αλήθεια είναι ότι είχαμε μια πολύ σύγχρονη κάμερα κινηματογράφου, η οποία όμως έχει υπερβολικά “καθαρή” εικόνα για τα γούστα μου, οπότε βάλαμε πάνω φακούς για κάμερες Super 16. Ετσι το αποτέλεσμα απέκτησε αυτή την ελαφριά θολούρα και μια περίεργη ευκρίνεια και υφή. Και τα χρώματα βγήκαν έτσι έντονα εξαρχής. Παίζει μεγάλο ρόλο ότι δεν έχω σπουδάσει κινηματογράφο, οπότε πετάω τον εαυτό μου στα βαθιά και προσπαθώ να βγάλω κάτι που να μου αρέσει».
