ΧΑΡΟΛΝΤ ΜΠΛΟΥΜ
Η ανατομία της επίδρασης.
Η λογοτεχνία ως τρόπος ζωής, επιμέλεια και απόδοση ποιημάτων: Δημήτρης Δημηρούλης
μτφρ.: Κώστας Αντωνίου
εκδ. Gutenberg, 2024, σελ. 559
Πολυγραφότατος δημιουργός και κορυφαίος κριτικός λογοτεχνίας ο Χάρολντ Μπλουμ, γνωστός για τον εμβληματικό «Δυτικό Κανόνα» του, υπογράφει αυτή τη φορά ένα ακόμη σημαντικό έργο, με τον τίτλο «Η ανατομία της επίδρασης και υπότιτλο Η λογοτεχνία ως τρόπος ζωής», που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Gutenberg, σε μετάφραση Κώστα Αντωνίου και επιμέλεια και απόδοση ποιημάτων Δημήτρη Δημηρούλη.
Σε αυτό το πολυσέλιδο έργο του ο Χάρολντ Μπλουμ χαρτογραφεί το αχανές τοπίο της μεγάλης λογοτεχνικής κληρονομιάς, με τους συγγραφείς άλλοτε να αλληλοκαλύπτονται και άλλοτε να συγκρούονται μαχόμενοι για μια θέση στο παγκόσμιο λογοτεχνικό στερέωμα. Με κεντρικό άξονα τον Σαίξπηρ ως το απόλυτο σταθερό της οικουμενικής λογοτεχνίας, ο Μπλουμ, παθιασμένος αναγνώστης ο ίδιος, παρουσιάζει μια εμμονή μαζί του, γεγονός που οι επικριτές του του προσάπτουν, χωρίς να λαμβάνουν υπόψη τους το γεγονός ότι για τον Μπλουμ ο Σαίξπηρ είναι η βαθιά ρίζα της λογοτεχνίας από την οποία κανείς δεν μπορεί να αποκοπεί. Ακόμα και οι πολέμιοί του δεν καταφέρνουν να τον αγνοούν, καθώς έχει τεράστια επίδραση στο έργο τους.
Ο συγγραφέας χαρτογραφεί το αχανές τοπίο της μεγάλης λογοτεχνικής κληρονομιάς, με τους συγγραφείς άλλοτε να αλληλοκαλύπτονται και άλλοτε να συγκρούονται μαχόμενοι για μια θέση στο παγκόσμιο λογοτεχνικό στερέωμα.
Πέντε κεφάλαια αφιερώνονται στον Σαίξπηρ, γεγονός που υπογραμμίζει τη θέση του ως απαράκαμπτου σημείου αναφοράς για όλους τους μεταγενέστερους συγγραφείς. Ο Σαίξπηρ, κατά τον Μπλουμ, δεν είναι απλώς ο μεγαλύτερος δραματουργός, αλλά το πολιτισμικό πρίσμα μέσα από το οποίο αναγκάζονται να δουν τον εαυτό τους οι δημιουργοί που τον ακολουθούν. Ο Μίλτον απορρίπτει επιλεκτικά το έργο του, ο Τζόις δημιουργεί μοντερνιστικά μεταβολίζοντάς το, οι ρομαντικοί ποιητές και πεζογράφοι τον ακολουθούν, ο Κιτς, ο Ουέρντσουερθ και ο Σέλεϊ συνδιαλέγονται με το έργο του Μίλτον και του Σαίξπηρ και δημιουργούν, βασιζόμενοι πρωτίστως σε αυτόν τον διάλογο.
Το έργο του Μπλουμ είναι χωρισμένο σε τέσσερις ενότητες που εκτείνονται χρονικά από τον 16ο έως τον 21ο αιώνα. Ο Μπλουμ, ωστόσο, δεν στέκεται κυρίως στον χρόνο μελετώντας τη γραμμική του εξέλιξη, αλλά περιδιαβάζει τους αιώνες προσπαθώντας να εντοπίσει τις σχέσεις επιρροής αλλά και τις απροσδόκητες εκλεκτικές συγγένειες που αναπτύχθηκαν ανάμεσα στους δημιουργούς και καθόρισαν το έργο τους. Χαρακτηριστική είναι η επίδραση που εντοπίζει αναλύοντας τους Αμερικανούς λογοτέχνες. Ο Ουίτμαν, στον οποίο ο Μπλουμ αφιερώνει τρία κεφάλαια, συνομιλεί με τον Σέλεϊ, τον Λεοπάρντι, τον Γουάλας Στίβενς, τον Μίλτον και τον Τένισον. Ο αναγνώστης του Μπλουμ χάνεται στους διαδρόμους της σκέψης του, που μοιάζει χαώδης, για να ανακαλύψει τα σημεία τομής των μεγάλων συγγραφέων, ώστε να κατανοήσει την επίδραση της αφήγησης στην ανθρώπινη σκέψη.
Ο Μπλουμ προτείνει μια ανάγνωση υπαρξιακή, πέρα από φιλολογικές αποτιμήσεις και επικεντρώνεται στο πολυδύναμο και πολυπλόκαμο δίκτυο των λογοτεχνικών σχέσεων ανατέμνοντας την επίδραση της λογοτεχνίας που την καθιστά τρόπο ζωής. Επικαλούμενος τον Πέιτερ και τον Ουάιλντ, υπερασπίζεται μια αισθητική θεώρηση της λογοτεχνίας, ενώ η αναφορά του στον Εμερσον, τον Κίρκεγκορ, τον Νίτσε και τον Φρόιντ αναδεικνύει το βάθος της δημιουργικής διαδικασίας ως ένα μυστήριο επιδράσεων ανάμεσα σε «προνομιούχα υποκείμενα». Σύμφωνα με τη δική του προσέγγιση η λογοτεχνία είναι μια αρένα πάλης, μια διαρκής καταβύθιση στο δράμα της φαντασίας. Αλλωστε για τον Μπλουμ η λογοτεχνία σημαίνει επίδραση και σε αυτό έγκειται η μεγάλη αξία της. Κανείς λογοτέχνης δεν μπορεί να εκκινήσει από το μηδέν, χωρίς να σηκώσει στις πλάτες του το παρελθόν και την Ιστορία της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Ακόμη και ο Ομηρος συνδιαλέγεται με το παρελθόν, ενώ «μετά τον Ομηρο όλοι αγωνίστηκαν εναντίον του: Ησίοδος, Πλάτων, Πίνδαρος, οι Αθηναίοι τραγικοί και οι Λατίνοι που ήρθαν αργότερα».
Σημαντική είναι η αναφορά του Χάρολντ Μπλουμ και στον Δάντη ως το αντίπαλο δέος του Σαίξπηρ με την επίδρασή του να είναι, επίσης, τεράστιας σημασίας.
Η μετάφραση του Κώστα Αντωνίου παραδίδει ένα εξαιρετικό ελληνικό κείμενο. Το βιβλίο κοσμείται από το εισαγωγικό σημείωμα που υπογράφει ο Δημήτρης Δημηρούλης το οποίο καταλήγει ως εξής: «Με αυτό το βιβλίο ο Μπλουμ μάς παροτρύνει να κάνουμε ό,τι έκανε ο ίδιος σε όλη του τη ζωή – να διαβάζουμε κείμενα που πάντα προσθέτουν κάτι παραπάνω στη ζωή μας. Το διάβασμα για τον Μπλουμ δεν έχει τέλος, τέλος έχει μόνο η ζωή».
