Ξεκινώντας από τον χώρο του -1, που αποτελεί την αφετηρία της έκθεσης, και ανεβαίνοντας κλιμακωτά μέχρι τον τέταρτο όροφο –εκεί όπου καταλήγει– το μυαλό πηγαίνει συνειρμικά στην παράσταση της βρετανικής ομάδας πειραματικού θεάτρου Complicité, που μετέτρεψε το μυθιστόρημα της νομπελίστριας Ολγκα Τοκάρτσουκ «Οδήγησε το αλέτρι σου πάνω από τα οστά των νεκρών» σε ένα προκλητικό θέαμα. Η Τοκάρτσουκ στην πατρίδα της, Πολωνία, κατηγορήθηκε ως «οικοτρομοκράτισσα» – στο έργο της, τα ζώα παίρνουν την εκδίκησή τους από τους ανθρώπους.
Κάτι ανάλογο συμβαίνει στο ΕΜΣΤ: 60 καλλιτέχνες από 25 χώρες (Ευρώπη, Ασία, Αφρική, Αμερική) με περισσότερα από 200 έργα καταλαμβάνουν όλους τους ορόφους του μουσείου για την έκθεση «Why Look at Animals? Δικαιοσύνη για τη μη ανθρώπινη ζωή», σε επιμέλεια της καλλιτεχνικής διευθύντριας Κατερίνας Γρέγου. «Δεν είναι εύκολη έκθεση», υπογράμμισε η κ. Γρέγου στην ομιλία της πριν από τη δημοσιογραφική ξενάγηση στη μεγαλύτερη έκθεση που έχει ποτέ διοργανωθεί στο μουσείο –και πρώτη μεγάλη έκθεση με θέμα την ευημερία των ζώων διεθνώς– εξηγώντας πως εδώ οι καλλιτέχνες δεν απεικονίζουν τα ζώα, αλλά στην ουσία επεξεργάζονται την ηθική και την πολιτική της ανθρωπότητας απέναντί τους.
«Η ανθρωποκεντρική θεώρηση έχει καταστήσει τα ζώα αόρατα, σιωπηλά και υποδεέστερα, αφαιρώντας τον ζωτικό ρόλο τους στα οικοσυστήματά τους. Από τις ταυρομαχίες και το κυνήγι έως το εμπόριο εξωτικών ειδών και τη φρίκη της βιομηχανικής εκτροφής και των πειραμάτων, εξακολουθεί η εκμετάλλευσή τους με συστηματικές πρακτικές», σχολίασε η κ. Γρέγου και δουλεύοντας με την επιμελητική ομάδα εδώ και δύο χρόνια, συνέθεσε μια ομαδική έκθεση-δοκίμιο για τα μη ανθρώπινα πλάσματα με τα οποία μοιραζόμαστε τον πλανήτη, τη συναισθηματική νοημοσύνη και την προσωπικότητά τους.
«Η ανθρωποκεντρική θεώρηση τα έχει καταστήσει αόρατα, σιωπηλά και υποδεέστερα, αφαιρώντας τον ζωτικό ρόλο τους στα οικοσυστήματά τους», λέει η διευθύντριά του μουσείου, Κατερίνα Γρέγου.
Η λέξη-κλειδί του εγχειρήματος είναι «αφύπνιση» απέναντι σε αυτό που η εικαστικός Σου Κόου –ιστορική φιγούρα στην παράδοση της τέχνης κοινωνικής διαμαρτυρίας– ονομάζει «η γενοκτονία των πράων». Η 70χρονη Κόου, κατεξοχήν σχεδιάστρια και χαράκτρια, έχει παραχωρήσει στην έκθεση τρεις ξυλοτυπίες και δύο λινοτυπίες εξαιρετικής τεχνικής και ύφους για «την καταπιεσμένη τάξη των μη ανθρώπινων ζώων».
Η επιμελητική αφήγηση δεν αποσκοπεί στην αποσπασματική θέαση των έργων τέχνης, αλλά στο βίωμα μιας εμπειρίας που κατακλύζει τον επισκέπτη για να ανατρέψει την καθιερωμένη ανθρωποκεντρική θεώρηση του κόσμου. Αξιοποιεί ποικίλα μέσα όπως ζωγραφική, σχέδιο, βίντεο, γλυπτική, φωτογραφία, εγκαταστάσεις και περφόρμανς για να εξετάσει τις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων, των ζώων και του φυσικού κόσμου, αλλά επίσης πολιτικά ζητήματα που είναι αλληλένδετα με οικολογικές καταστροφές όπως η αποικιοκρατία και η εκβιομηχάνιση. Αν θέλει κανείς να επισκεφθεί σε μία ημέρα όλη την έκθεση, να διαβάσει τις συχνά εκτενείς λεζάντες των εκθεμάτων και να δει τα οπτικοακουστικά έργα –από τα πιο δυνατά σημεία του «Why Look at Animals?»– θα χρειαστεί περισσότερο από τρεις ώρες, ίσως και τέσσερις. Θα προτείναμε δύο επισκέψεις. Στην πρώτη ας δοθεί έμφαση στην αίθουσα του -1 που φιλοξενεί έργα 30 καλλιτεχνών –μια έκθεση μέσα στην έκθεση– και στον τέταρτο όροφο που παρουσιάζει συγκεντρωμένους 17 δημιουργούς. Στη δεύτερη επίσκεψη, θα μπορούσε κάποιος να κινηθεί πιο χαλαρά, να ενθουσιαστεί με τις συνθέσεις, τα ποικίλα υλικά και να ανακαλύψει εικαστικούς από κάθε γωνιά της Γης. Η φωτογραφία αποτελεί ένα εκφραστικό μέσο που γνωρίζει καλά και εκτιμά η κ. Γρέγου, και στο «Why Look at Animals?» θα δούμε φωτογραφικά έργα διαφορετικού ύφους και αισθητικής, αλλά εύστοχα ως προς το θέμα που πραγματεύονται, και καλλιτεχνικά ενδιαφέροντα.
«Why Look at Animals? Δικαιοσύνη για τη μη ανθρώπινη ζωή», 16 Μαΐου – 15 Φεβρουαρίου 2026.
