«Please provide a definition / For Madam’s horrible condition», «παρακαλώ, δώσε έναν ορισμό για τη φρικτή κατάσταση της κυρίας», λέει η ψηφιακή βοηθός του Οίκου των Κοινών, Ερικα 7, στον σύζυγο της κυρίας, η οποία έχει οικειοθελώς κλειδωθεί στο δωμάτιό της.
Δεν ξέρουμε γιατί η κυρία έχει απομονωθεί, αλλά δεν θα εμφανιστεί ποτέ στη σκηνή όπου διαδραματίζεται η σύγχρονη όπερα δωματίου «The Fall of the House of Commons» («Η πτώση του Οίκου των Κοινών») που παρουσιάζεται στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής από σήμερα.
Ο «Οίκος των Ασερ» στη δική μας εκδοχή γίνεται ένα κοινό διαμέρισμα σε μια πυκνοκατοικημένη δομή με πανομοιότυπες κατοικίες, στην οποία ζουν άνθρωποι με προδιαγεγραμμένη ζωή.
«Ο “Οίκος των Ασερ” όπως τον εμπνεύστηκε ο Εντγκαρ Αλαν Πόε, στη δική μας εκδοχή γίνεται ένα κοινό διαμέρισμα σε μια πυκνοκατοικημένη δομή με πανομοιότυπες κατοικίες, στην οποία ζουν άνθρωποι με προδιαγεγραμμένη ζωή», μας εξηγεί ο Αλέξανδρος Ευκλείδης. Ο υπεύθυνος καλλιτεχνικού προγραμματισμού της Εναλλακτικής Σκηνής υπογράφει τη σκηνοθεσία σε αυτό το έργο, που πατάει με το ένα πόδι στο παρόν και με το άλλο στο μέλλον της ανθρωπότητας, και μιλάει άλλοτε με ανθρώπινο λόγο και άλλοτε με ψηφιακό.
Είναι άραγε αυτή η διαρκής αιώρηση μεταξύ πραγματικού και φανταστικού το στοιχείο που κάνει τη συγκεκριμένη παραγωγή της ΕΛΣ να αναφέρεται στο βαθύ, σκοτεινό διήγημα του Πόε «Η πτώση του Οίκου των Ασερ»; Μήπως στο μέλλον η σχέση ζωής και θανάτου θα αναφέρεται στη σύγκρουση σώματος –αναλώσιμο προϊόν τεχνολογίας– και ψυχής ως το τελευταίο ανθρώπινο φυλάκιο;
«Οπως συμβαίνει και στο διήγημα του Πόε, στην πραγματικότητα το βάρος του δεν βρίσκεται στην πλοκή», λέει ο Αλέξανδρος Ευκλείδης. «Σημασία έχει το πλέγμα των σχέσεων ανάμεσα στα πρόσωπα, και αυτή είναι επίσης η κατεύθυνση στη δραματουργία. Μόνο που στη συγκεκριμένη περίπτωση ο ανταγωνισμός στο πεδίο της καθημερινότητας και της ισχύος συντελείται μεταξύ ανθρώπινης και τεχνητής νοημοσύνης. Πρόκειται για ένα έργο μεταμοντέρνο ως προς την πρόθεσή του, όχι όμως δύσβατο».
Αν θέλουμε να συνοψίσουμε την υπόθεση, η δράση λαμβάνει χώρα μέσα σε ένα χώρο του κοντινού μέλλοντος, όπου το ζευγάρι –Αυτός και Αυτή– βιώνει κάποια κρίση. «It’s certainly not heaven/Nor hell in any sense / Just a flat of common boredom», «Σίγουρα δεν είναι παράδεισος, ούτε κόλαση με καμία έννοια, απλώς ένα διαμέρισμα κοινής βαρεμάρας», περιγράφει το λιμπρέτο.
Καθώς Αυτή παραμένει απούσα, η ανθρωπόμορφη επόπτρια Ερικα 7 αναλαμβάνει να βρει λύση αφού καταλάβει την κατάσταση, η οποία σε εκείνη φαίνεται πλήρως παράλογη – «σαν σβηστή οθόνη υψηλής ευκρίνειας». Αναφέρει στον σύζυγο όσες πληροφορίες βρίσκει στο Διαδίκτυο για την κατάθλιψη και αυτός φωνάζει εκνευρισμένος: «Fuck the web! Δώσε μου άλλες ιδέες».
Το ζήτημα της ΑΙ
Οπως μας επισημαίνει ο κ. Ευκλείδης, ο ποιητής και λιμπρετίστας Αλέκος Λούντζης, στον οποίο ανήκουν η σύλληψη και η δραματουργία του έργου, έχει ασχοληθεί με το ζήτημα της ΑΙ πολύ πριν γίνει φλέγον θέμα του παρόντος. Αρχισε να επεξεργάζεται την ιδέα το 2019, αντιλαμβανόμενος ότι σύντομα θα αναδυθεί ένα μείζον ηθικό, φιλοσοφικό και καλλιτεχνικό διακύβευμα με εννοιολογικές προεκτάσεις.
«Από την πρώτη φορά που αναφερθήκαμε στο έργο έως σήμερα οι συζητήσεις περί ΑΙ έχουν πυκνώσει, μιας και οι τεχνολογικές εξελίξεις υπήρξαν ραγδαίες», τονίζει ο σκηνοθέτης. «Το ίδιο το έργο σχεδόν έχασε τον φουτουριστικό χαρακτήρα του, εκφράζοντας περίπου μια συνθήκη του παρόντος. Οσο για τον προβληματισμό που θέτει, έχει αποκτήσει ήδη υπαρξιακές προεκτάσεις».
Ο ίδιος ενδιαφέρεται ιδιαίτερα για το θέμα του εγκλεισμού και προκειμένου να αποδώσει στην παράσταση τον κόσμο της εξελιγμένης τεχνολογίας, δημιούργησε μια σκηνική μηχανή, όπου «ζει» η Ερικα 7. «Σε αυτό το μηχάνημα η ψηφιακή επόπτρια είναι δεμένη σαν προμηθεϊκή μορφή και παρά την ελευθερία του πανίσχυρου μυαλού της, παλεύει με τα δεσμά του σώματός της», σχολιάζει.
Το έργο συμπληρώνεται από ένα είδος «μουσικού εκλεκτισμού», λέει ο σκηνοθέτης αναφερόμενος στη σύνθεση του Ορέστη Παπαϊωάννου. «Πρόκειται για ψηφιδωτό αναφορών που ανασυγκροτείται από ψηφίδες της ιστορίας της μουσικής, με τον ίδιο τρόπο που το σύνολο της ανθρώπινης γνώσης έχει κατατεθεί στο Διαδίκτυο για να τροφοδοτήσει την τεχνητή νοημοσύνη. Η σύνθεση κινείται από την ποπ έως την πειραματική μουσική».
Αισιοδοξία
Τον ρωτάμε εάν πιστεύει ότι σύντομα η καλλιτεχνική δημιουργία μπορεί να εκπορεύεται από προγράμματα ΑΙ.
«Νομίζω ότι ήδη συμβαίνει σε κάθε είδους καλλιτεχνική δημιουργία που βασίζεται σε στερεότυπες δομές», απαντά ο κ. Ευκλείδης, εννοώντας έργα λόγου, μουσικής ή χορού που γράφονται «με συνταγές», κατά παραγγελία. «Πρόκειται για ένα τυπικό αναμάσημα μορφών που βασίζεται στη χρήση λέξεων-κλειδιών», εξηγεί, «αλλά προσωπικά εξακολουθώ να πιστεύω ότι η εξέλιξη της τεχνητής νοημοσύνης θα βοηθήσει την ανθρωπότητα».
«The Fall of the House of Commons». Το λιμπρέτο είναι γραμμένο στην αγγλική γλώσσα και θα υπάρχουν υπότιτλοι. Το εξαμελές μουσικό σύνολο διευθύνει ο Μιχάλης Παπαπέτρου. Η παραγωγή παρουσιάστηκε για πρώτη φορά τον Ιούνιο του 2023, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών – Επιδαύρου.
