Στην οδό Θέτιδος στα Ιλίσια, λίγο πριν φτάσουμε στην Εθνική Πινακοθήκη, ένας μικρός χώρος με ανοιχτές πόρτες αποκαλύπτει ράφια γεμάτα πήλινα αντικείμενα και ανθρώπους που πλάθουν το χώμα με τα χέρια τους. Είναι ένα από τα δεκάδες εργαστήρια κεραμικής που έχουν κατακλύσει το κέντρο της Αθήνας, σχηματίζοντας έναν άτυπο χάρτη δημιουργίας. Χαζεύοντας τα όμορφα χρηστικά αλλά και εικαστικά αντικείμενα που στόλιζαν ένα αποκλειστικά DIY εργαστήριο, στο οποίο μπορεί να συναντήσει κανείς από πίνακες μέχρι και έναν παραδοσιακό αργαλειό στο πλάι της εισόδου (και με κάποιο μισοτελειωμένο έργο της εικαστικού και διαχειρίστριας του χώρου Ιόλης Κατσαρού), αποφάσισα και εγώ πριν από ένα χρόνο να πάρω θέση στο μεγάλο ξύλινο τραπέζι με τους μαθητές και να φτιάξω για πρώτη φορά ένα αντικείμενο από νερό και χώμα.
«Υπάρχει μια αυξανόμενη τάση γύρω από την κεραμική, ιδιαίτερα τα τελευταία 4 με 5 χρόνια. Ο κόσμος αναζητάει μια πιο αργή, γειωμένη σχέση με τον εαυτό του και το περιβάλλον του – και η επαφή με τον πηλό το προσφέρει αυτό. Επίσης, σε μια εποχή ψηφιακή, η χειροτεχνία προσφέρει ένα πολύτιμο αντίβαρο», λέει στην «Κ» η κ. Κατσαρού που το 2021 άνοιξε το Pilgrim maker’s hub, μια «εικαστική κοινότητα» ανοιχτή σε όλους, όπως την αποκαλεί. Εκεί συναντάω και τη 41χρονη μητέρα Θάλεια Γελαδάκη, η οποία από τότε που ανακάλυψε την τέχνη της κεραμικής προσπάθησε να μυήσει και την κόρη της σε αυτό, μας λέει γελώντας. «Ζούμε σε μια πόλη όπου όλα τρέχουν. Ο πηλός δεν σου επιτρέπει να βιαστείς. Εχει μνήμη και πρέπει να τον σεβαστείς. Αν βιάζεσαι να τελειώσεις το έργο σου, αυτό θα φανεί και το πιο πιθανό είναι να μην πετύχεις το αποτέλεσμα που έχεις στο μυαλό σου», αναφέρει η ίδια, καθώς μου δείχνει φωτογραφίες στο κινητό της από κεραμικές τούρτες, τασάκια και μία σειρά από ευφάνταστα, πολύχρωμα διακοσμητικά αντικείμενα, που έχει φτιάξει μέσα στα χρόνια, ως μαθήτρια του εργαστηρίου.
«Ζούμε σε μια πόλη όπου όλα τρέχουν. Ο πηλός δεν σου επιτρέπει να βιαστείς. Εχει μνήμη και πρέπει να τον σεβαστείς. Αν βιάζεσαι να τελειώσεις το έργο σου, αυτό θα φανεί».
Καθώς απομακρύνομαι από τα Ιλίσια και περπατάω περισσότερο υποψιασμένη στα δρομάκια της Αθήνας, η πόλη μού αποκαλύπτει αυτό το νέο πρόσωπο: εργαστήρια κεραμικής ξεπροβάλλουν σε πολλά σημεία του κέντρου, δημιουργώντας ένα ανεπίσημο, αλλά καθοριστικό δίκτυο τέχνης, που επαναπροσδιορίζει το δημιουργικό στίγμα της πρωτεύουσας.
«Απεμπλοκή από το στρες»
Η κεραμική, άλλοτε παραδοσιακή τέχνη, αναδεικνύεται πλέον σε σύγχρονη τάση, συνδέοντας τους κατοίκους και τους επισκέπτες με τη γη και την ίδια την πόλη, ενώ η ατμόσφαιρα που αποπνέουν, καλεί τους περαστικούς να μπουν μέσα, με πολλούς από αυτούς να είναι πλέον μαθητές προχωρημένου επιπέδου.
Ετσι έγινε και με τη δικηγόρο Εφη Παναγιωτουνάκου, η οποία πριν από σχεδόν πέντε χρόνια μετακόμισε στην οδό Κεφαλληνίας στην Κυψέλη, την ίδια περίοδο που ο εικαστικός Αρης Σιχλιμίρης άνοιξε το Pilos Studio, απέναντι από την πολυκατοικία της. «Γυρνούσα από τη δουλειά και στεκόμουν να παρατηρήσω έξω από την τζαμαρία όλα αυτά τα άτομα που έφτιαχναν απίθανα πράγματα με τα χέρια τους. Ηταν η περίοδος της πανδημίας και αυτό με περιόριζε. Τα όσα όμως έβλεπα κάθε μέρα έξω από την πόρτα μου και το κλίμα που απέπνεε ο χώρος, με έκαναν να μπω και εγώ κάποια στιγμή μέσα από την τζαμαρία», μας λέει η ίδια, τονίζοντας ότι από την πρώτη μέρα μέχρι και σήμερα, θεωρεί ότι το να πηγαίνει στο εργαστήριο σημαίνει «απεμπλοκή από το στρες. Εστω και αυτές οι τρεις ώρες καταλήγουν να είναι θεραπευτικές».
Καθώς συζητάμε, ο κ. Σιχλιμίρης περιφέρεται στο φωτεινό εργαστήριο βοηθώντας και δίνοντας συμβουλές σε μικρούς και μεγαλύτερους κεραμίστες, οι οποίοι είναι αφοσιωμένοι σε αυτό που κάνουν, αγνοώντας κάθε εξωτερικό θόρυβο. «Ο πηλός ρουφάει τα προβλήματα που έχεις κουβαλήσει μαζί σου. Σε κάνει να συνδεθείς με το αντικείμενό σου και οι σκέψεις σου να περιορίζονται στο αν θα ψηθεί καλά στο καμίνι, αν θα έχεις το επιθυμητό αποτέλεσμα ή πού θα το κάνεις δώρο», μας λέει, ενώ παράλληλα χαίρεται με το γεγονός ότι «έστω και για λίγο, έχοντας λερωμένα τα χέρια μας με πηλό, αδυνατούμε να πιάσουμε επιτέλους την οθόνη του κινητού μας».
Η τέχνη της υπομονής
Παρόλο που η κεραμική δεν είναι μία απλή τέχνη αλλά συμπυκνώνει πλήθος τεχνικών, που για έναν αρχάριο δεν είναι καθόλου απλές, η εκπαίδευση της υπομονής είναι το πιο δύσκολο κομμάτι, σύμφωνα με τον Αρη Σιχλιμίρη. «Εχουμε μάθει να γίνονται όλα γρήγορα και τέλεια. Η κεραμική όμως έχει τους δικούς της ρυθμούς. Συχνά την παρομοιάζω με μια γλώσσα όπου αν δεν μάθεις πρώτα όλα τα γράμματα της αλφαβήτου, δεν μπορείς να γράψεις ούτε μια λέξη», σημειώνει, δείχνοντάς μας ένα από τα χαρακτηριστικά δημιουργήματα της κ. Παναγιωτουνάκου, μία στρουμπουλή μικροσκοπική τίγρη που συμπληρώνει μια τεράστια συλλογή κεραμικών ζώων στο σπίτι της.
«Ο πηλός ρουφάει τα προβλήματα που έχεις κουβαλήσει μαζί σου. Εστω και για λίγο, έχοντας λερωμένα τα χέρια μας με πηλό, αδυνατούμε να αγγίξουμε την οθόνη του κινητού μας».
Ενα από τα πιο εντυπωσιακά και ιδιαιτέρως φιλόξενα εργαστήρια του κέντρου είναι και το «Sealed Earth Studio», της καλλιτέχνιδος Λουκίας Θωμοπούλου, που άνοιξε στην οδό Ερεχθείου στο Κουκάκι το 2020. «Η οικολογική συνείδηση και το fine dining που αναπτύχθηκε ραγδαία τις τελευταίες δεκαετίες συνέβαλαν στο να επιστρέψουμε στα κεραμικά χρηστικά σκεύη και να τα δούμε σαν λευκούς καμβάδες έτοιμους να στολιστούν και να αναβαθμίσουν αισθητικά το καθημερινό μας τραπέζι», απαντάει, όταν τη ρωτάμε σχετικά με το άνοιγμα όλο και περισσότερων εργαστηρίων στην Αθήνα, συμπληρώνοντας ότι «μάλιστα το κεραμικό έργο βρίσκει τον χώρο του σε όλο και περισσότερα σπίτια συλλεκτών τέχνης, μουσείων και πολιτιστικών δράσεων».
Ανάγκη για δημιουργία
Στο «Sealed Earth Studio», όπου δεν θα συναντήσει κανείς μόνο μαθητές, αλλά και καλλιτέχνες που εξασκούνται πάνω στα έργα τους, εμπλουτίζοντας τις πρακτικές τους μέσα από το εργαστήριο, βρίσκεται και μια ανερχόμενη καλλιτέχνις, η Φαίη Καρρά, η οποία μεταπήδησε από τον χώρο της διαφήμισης σε αυτόν της τέχνης. «Είχα μπροστά μου μόνο excel και efficiency. Επιπλέον, ήμουν σε ένα περιβάλλον όπου η δημιουργικότητα και η ποιότητα έχαναν συνεχώς έδαφος στη μάχη με τα εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης. Και μαζί με αυτά χανόταν και κάθε αίσθηση νοήματος και ταυτότητας. Αυτό, λοιπόν, δεν ικανοποιούσε την ανάγκη μου για έκφραση», μας λέει η ίδια και συνεχίζει, «εκεί μπήκε η κεραμική και τα άλλαξε όλα. Ο κόσμος της βρίσκεται σε πλήρη αντίθεση με αυτόν της διαφήμισης και τους βεβιασμένους χρόνους της. Εδώ πρέπει να σεβαστείς τα υλικά και να ακολουθήσεις τους χρόνους τους. Για μένα λοιπόν, η συγκεκριμένη τέχνη είναι η επανασύνδεση με την ποιοτική δημιουργική έκφραση και εντέλει με τον εαυτό μου».
«Pilgrim maker’s hub», Θέτιδος 8, Ιλίσια
«Pilos Studio», Κεφαλληνίας 2Α, Κυψέλη
«Sealed Earth Studio», Ερεχθείου 22, Κουκάκι
* Κεντρική φωτογραφία Η Θάλεια Γελαδάκη, κρατώντας ένα από τα κεραμικά της έργα, το οποίο δημιούργησε πριν από λίγο καιρό στο «Pilgrim maker’s hub». (Φωτογραφίες: Νίκος Κοκκαλιάς)
