Ηταν αρχές του 1990 όταν η Κάθλιν Χάνα του πανκ συγκροτήματος Bikini Kill, μαζί με μέλη της γυναικείας μπάντας Bratmobile, ίδρυσαν το Riot Girrrl, φεμινιστικό μουσικό κίνημα με στόχο τον μισογυνισμό σε κάθε του μορφή. Την επόμενη δεκαετία, η δυναμική του κινήματος συνετρίβη από την πατριαρχική εξουσία, μα και από την εμπορευματοποίηση. Τα ταμπλόιντ πουλούσαν εκατομμύρια φύλλα δημιουργώντας αντιπαλότητες ανάμεσα σε διασημότητες της εποχής: Μπρίτνεϊ Σπίαρς εναντίον Κριστίνα Αγκιλέρα, Αντζελίνα Τζολί εναντίον Τζένιφερ Ανιστον, Πάρις Χίλτον εναντίον Λίντσεϊ Λόχαν…
«Η δεκαετία του ’90 ξεκίνησε με τη δυναμική του τρίτου κύματος φεμινισμού και την ενέργεια του κινήματος Riot Grrrl, και κατέληξε στον μεταφεμινισμό και στην εικόνα της 16χρονης Μπρίτνεϊ Σπίαρς με στολή μαθήτριας», λέει στην «Κ» η Σόφι Γκίλμπερτ. Η βραβευμένη Βρετανίδα δημοσιογράφος του αμερικανικού περιοδικού The Atlantic και υποψήφια για το βραβείο Πούλιτζερ Κριτικής μιλάει για το νέο της βιβλίο με τίτλο «Girl on Girl: How Pop Culture Turned a Generation of Women Against Themselves» (εκδ. Penguin Press) που μόλις κυκλοφόρησε και εξετάζει τον τρόπο με τον οποίο η ποπ κουλτούρα επηρέασε αρνητικά την πορεία του φεμινισμού από τα τέλη της δεκαετίας του 1990.
Οι αμβλώσεις
«Μετά την ανατροπή της απόφασης Roe v. Wade (σ.σ. για τις αμβλώσεις) στις Ηνωμένες Πολιτείες, το 2022, συνειδητοποίησα ότι, με κάποιον τρόπο, τα πράγματα είχαν στραφεί επικίνδυνα εναντίον των γυναικών», σημειώνει η Γκίλμπερτ για το κίνητρο που την οδήγησε στη συγγραφή του βιβλίου. «Η εκλογή Τραμπ και οι αποκαλύψεις του κινήματος #MeToo είχαν ήδη ταράξει το τοπίο, αλλά με την ανατροπή του Roe v. Wade ήταν η πρώτη φορά που ένιωσα τόσο έντονα πως η πρόοδος δεν είναι δεδομένη και πως τα δικαιώματα και η θέση των γυναικών ως ισότιμων πολιτών βρίσκονται πραγματικά υπό απειλή. Με έκανε να αναρωτηθώ: Πώς αυτή η κουλτούρα διαμόρφωσε –και συνεχίζει να διαμορφώνει– την αντίληψη ανδρών και γυναικών για το τι είναι ικανοί να καταφέρουν;».
Η δεκαετία του ’90 ξεκίνησε με τη δυναμική του τρίτου κύματος φεμινισμού και την ενέργεια του κινήματος Riot Grrrl, και κατέληξε στον μεταφεμινισμό και στην εικόνα της 16χρονης Μπρίτνεϊ Σπίαρς με στολή μαθήτριας.
Το βιβλίο της Γκίλμπερτ είναι και μια ανάλυση γύρω από τη γυναικεία εμπειρία και την πολιτισμική αναπαράσταση στον δημόσιο διάλογο. «Τα τελευταία χρόνια επαναπροσδιορίσαμε τη δεκαετία του ’90 με έναν ιδιαίτερα ενδιαφέροντα και αποκαλυπτικό τρόπο, και νιώθω πως παρόμοια προσοχή μετατοπίζεται τώρα προς τη δεκαετία του 2000», εξηγεί.
Στις σελίδες του βιβλίου γίνεται μια καταγραφή της ποπ κουλτούρας των τελευταίων 30 ετών – από τη Μαντόνα, τις Spice Girls και τις Καρντάσιαν μέχρι το MySpace, το κίνημα #GirlBoss και το τηλεοπτικό ριάλιτι «Real Housewives». Η Γκίλμπερτ αποκαλύπτει ένα τοξικό μοτίβο προόδου, αλλά και μισογυνιστικής αντίδρασης, στο οποίο έχουν συμβάλει τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης επηρεασμένα από την άνοδο της πορνογραφίας. Κατά τη συγγραφέα, τα μίντια έχουν υπονομεύσει τις φεμινιστικές αξίες, προωθώντας εξωπραγματικά πρότυπα ομορφιάς και ενθαρρύνοντας τις γυναίκες να ανταγωνίζονται η μία την άλλη αντί να είναι ενωμένες.
Η εκλογή Τραμπ και οι αποκαλύψεις του κινήματος #MeToo είχαν ήδη ταράξει το τοπίο, αλλά με την ανατροπή του Roe v. Wade ήταν η πρώτη φορά που ένιωσα τόσο έντονα πως η πρόοδος δεν είναι δεδομένη.
Αν παρακολουθήσει κανείς την πορεία της Γκίλμπερτ στον χώρο της δημοσιογραφίας, θα παρατηρήσει ότι η συγγραφέας του «Girl on Girl» έχει ασχοληθεί εκτενώς με θέματα που αφορούν τη γυναίκα υπό το πρίσμα του πολιτισμού. «Είναι ένα θέμα που ουσιαστικά ερευνώ σε όλη μου την καριέρα, εδώ και σχεδόν δύο δεκαετίες. Πάντα με ενδιέφερε πώς η κουλτούρα διαμορφώνει τη φαντασία μας και την αντίληψη που έχουμε για τον εαυτό μας», τονίζει η ίδια.
Ενα από τα πιο ενδιαφέροντα στοιχεία που ανακάλυψε κατά την έρευνα (διήρκεσε περίπου ενάμιση χρόνο) ήταν η διττή επίδραση της κρίσης του AIDS στην ποπ κουλτούρα της δεκαετίας του ’90. «Από τη μία πλευρά, κυριάρχησε ένα κλίμα άγχους γύρω από το σεξ και τη σεξουαλική απελευθέρωση, ενθαρρύνοντας τις γυναίκες να επιστρέψουν στην ασφάλεια του οικιακού χώρου. Από την άλλη, υπήρξε μια έντονη προσπάθεια υπεράσπισης του σεξ ως πηγής χαράς και νοήματος στη ζωή – γεγονός που συνοδεύτηκε από την προώθηση σεξουαλικοποιημένων εικόνων, συχνά με τρόπο ηδονοβλεπτικό, περισσότερο για κατανάλωση παρά για κατανόηση ή σεβασμό της σεξουαλικότητας».
«Σύνθημα χωρίς νόημα»
Με τα χρόνια, ο φεμινισμός μετατράπηκε «από τη διεκδίκηση ουσιαστικών αλλαγών στην κοινωνία και στην κουλτούρα, σε ένα εύπεπτο σύνθημα που απλώς μας έκανε να νιώθουμε καλά – υπήρξε μια πραγματική εξάλειψη του νοήματός του. Κάθε φορά που οι γυναίκες καταφέρνουν να προχωρήσουν προς την ισότητα, εμφανίζεται μια αντίδραση που προσπαθεί να τις επαναφέρει πίσω. Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε, ωστόσο, είναι να μην εγκαταλείψουμε και να πιστέψουμε ότι η αντι-αντίδραση και η περαιτέρω πρόοδος είναι αναπόφευκτες».
Σήμερα –και σε αυτό έχουν βοηθήσει σε μεγάλο βαθμό και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ή οι influencers – έχουν αλλάξει πολλά. «Βλέπω μια σημαντική διαφορά. Ιδιαίτερα οι νεότερες γυναίκες είναι πολύ πιο ενημερωμένες για τον μισογυνισμό: αναγνωρίζουν γρήγορα τις μορφές σεξισμού και προκαταλήψεων όταν τις συναντούν στη μουσική, στον κινηματογράφο, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, στη διαφήμιση». Και τολμούν να τις αμφισβητούν ανοιχτά, με το θάρρος της γνώμης τους. «Αυτό μου δίνει ελπίδα».
