Τι και ποιες αξίζει να στέκονται στα βάθρα; Ποια σώματα θέλουμε να μνημονεύουμε δημόσια κατά τον 21ο αιώνα που διανύουμε και σε ποια από αυτά θα θέλαμε νοερά να κατοικούμε; Με τρία γλυπτά που αναπαριστούν ψηλόλιγνες γυναικείες μορφές, μαύρες σαν έβενος αλλά κατασκευασμένες από μπρούντζο με επιστρώσεις που καθιστούν τις επιφάνειες στιλπνές σαν ανθρώπινο δέρμα, απαντά στις παραπάνω ερωτήσεις η Αφροαμερικανίδα γλύπτρια Σιμόν Λι. Είναι η Βέσελ (Vessel), η Μπίσι (Bisi) και η Χερμ (Herm), τοποθετημένες στις τρεις γωνίες ενός νοητού σκαληνού τριγώνου μέσα στην Αγορά του Κέντρου Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Τρεις ανθρωπόμορφες αλλά όχι παραστατικές φιγούρες με ρίζες στην Αφρική, οι οποίες «συνομιλούν» δυναμικά μεταξύ τους και ταυτόχρονα απευθύνονται στον δήμο, δηλαδή στο κοινό, σε ένα χώρο όπου στο παρελθόν δεν θα είχαν το δικαίωμα να πάρουν τον λόγο.
«Μεταφέρω στον κόσμο εικόνες των μαύρων γυναικών, οι οποίες επί αιώνες δεν μπορούσαν να δουν το πρόσωπό τους στον καθρέφτη επειδή ο καθρέφτης δεν αντανακλούσε το είδωλό τους, σαν να ήταν ζόμπι. Αυτή τη συνθήκη της επιλεκτικής αφάνειας θέλω να διορθώσω», λέει η 58χρονη καλλιτέχνις από το Σικάγο απαντώντας στις δημοσιογραφικές ερωτήσεις λίγο πριν από το άνοιγμα της ατομικής έκθεσής της με τίτλο «Ανατομία της Αρχιτεκτονικής», στο ΚΠΙΣΝ.
Είναι η πρώτη ευρωπαϊκή έκθεση της γλύπτριας που εκπροσώπησε τις ΗΠΑ στην Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης της Βενετίας του 2022, κερδίζοντας μάλιστα τον Χρυσό Λέοντα για την καλύτερη συμμετοχή στην κεντρική έκθεση «Το γάλα των ονείρων», για το μνημειακό γλυπτό της «Brick House». Το σύνολο του έργου της, συμπεριλαμβανομένων και των γλυπτών που βλέπουμε στην Αθήνα, παρουσιάστηκε τον επόμενο χρόνο κατ’ αρχάς στη Βοστώνη και ακολούθησε το Μουσείο και Κήπος Γλυπτικής Hirshhorn στην Ουάσιγκτον, το LACMA και το Αφροαμερικανικό Μουσείο Καλιφόρνιας (CAAM) στο Λος Αντζελες, εκθέσεις που ολοκληρώθηκαν στην αρχή του 2025.
Για πάνω από δύο δεκαετίες, η Λι έχει υιοθετήσει ένα πολυφωνικό καλλιτεχνικό λεξιλόγιο που επεξεργάζεται τη μαύρη φεμινιστική σκέψη, μια πνευματική παράδοση που εκτιμά τις εμπειρίες των μαύρων γυναικών. Εμπνευσμένη από ένα ευρύ φάσμα ιστορικών περιόδων, γεωγραφικών περιοχών και καλλιτεχνικών παραδόσεων της Αφρικής και της αφρικανικής διασποράς, η Λι συχνά αναφέρεται στο γυναικείο σώμα με όρους καθημερινότητας σε μια τέχνη που αντλεί από την παράδοση αλλά κινείται με άνεση στο μέλλον διαμορφώνοντας καινούργιες αφηγήσεις.
Η πρώτη ευρωπαϊκή έκθεση της γλύπτριας που εκπροσώπησε τις ΗΠΑ στην Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης της Βενετίας του 2022.
Ωστόσο, παρά την ευρύτατη αναγνώρισή της, η Λι είναι μια καλλιτέχνιδα που προτιμά να συνομιλεί άμεσα με τους θεατές αντί να απευθύνεται στις ελίτ των μουσείων. Με αυτή την έννοια, η παρουσίαση των τριών γλυπτών της στην Αγορά –μολονότι κατά τη γνώμη μας καταπιέζονται ανάμεσα στα τεράστια κτίρια της ΕΛΣ και της ΕΒΕ– έχει συμβολικό χαρακτήρα. Αποσκοπεί να ανασύρει από το συλλογικό υποσυνείδητο μνήμες γυναικών που γέννησαν, έθρεψαν και φρόντισαν την ανθρωπότητα από τις απαρχές της. Η αναφορά στις ερμαϊκές στήλες της ελληνικής αρχαιότητας στη σύνθεση Herm είναι ευφυής, εύστοχη και μαζί παιγνιώδης, καθώς το λεπτό γυναικείο πόδι ετοιμάζει το επόμενο βήμα του. Η Bisi θα μπορούσε να είναι η μητέρα όλων μας, μια επιβλητική τροφός που ειδικά για την καλλιτέχνιδα έχει ιδιαίτερη σημασία αφού αποτίει φόρος τιμής στην πρόωρα χαμένη δημιουργό, επιμελήτρια και φίλη της Μπίσι Σίλβα, πρωτοπόρο για την αναγνώριση της εικαστικής σκηνής στην Αφρική. Οσο για την κομψή Vessel που στέκεται στο ένα πόδι, με το χτένισμά της –ένα στυλιζαρισμένο καρέ από τη δεκαετία του 1960, κοκαλωμένο από τη λακ– αποδίδει αφαιρετικά την κυρία του σπιτιού, νοικοκυρά και ταυτόχρονα δοχείο οικιακής χρήσης, ένα γυναικείο πρότυπο που μας επιβλήθηκε επί γενιές.
Οι λιγνές μορφές της Λι δεν έχουν μάτια, αφού δεν είναι πρόσωπα αναγνωρίσιμα, σε αντιπαράθεση με τους ανδριάντες διακεκριμένων δημόσιων ανδρών. Η ίδια, που αυτοπροσδιορίζεται ως απόγονος σκλάβων από την Τζαμάικα, καλλιτέχνις στενά συνδεδεμένη με τη Νιγηρία, «μιλάει» χαμηλόφωνα αλλά με άριστη τεχνική και παράγει έργα-κείμενα ενός ευαίσθητου και στιβαρού γυναικείου λόγου που συνδέει αφρικανική και ευρωπαϊκή κουλτούρα με αναφορές στην παράδοση, στον μοντερνισμό και στη μετα-αποικιοκρατία.
«Ανατομία της αρχιτεκτονικής», ΚΠΙΣΝ, διάρκεια έκθεσης έως 31/10.
