Η αναζήτηση ζωής στο σύμπαν έχει γίνει ένα από τα ιερά δισκοπότηρα της σύγχρονης Αστροφυσικής και Αστροβιολογίας. Με τον αυξανόμενο αριθμό των ανακαλύψεων νέων εξωπλανητών, οι αστρονόμοι αναζητούν μια χημική ουσία που μπορεί να υπάρχει μόνο στην ατμόσφαιρα ενός πλανήτη που φιλοξενεί ζωή! Εδώ στη Γη, αυτές οι ουσίες παράγονται από βακτήρια, φύκια, μύκητες και μερικά φυτά, αλλά όχι από αβιοτικές, μη βιολογικές διεργασίες. Το πρόβλημα, όμως, είναι ότι η ανίχνευση αυτών των χημικών ουσιών είναι πέρα από την εμβέλεια των σημερινών τηλεσκοπίων. Το μόνο που μπορεί να ανιχνεύσει, σε ειδικές περιπτώσεις, τέτοιες χημικές ουσίες είναι το περίφημο διαστημικό τηλεσκόπιο James Webb (James Webb Space Telescope, JWST) που εκτοξεύτηκε στις 25/12/2021.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το JWST έχει φέρει επανάσταση στη μελέτη των εξωπλανητών, επιτρέποντας την ανάλυση της ατμόσφαιράς τους για πιθανά σημάδια ζωής (βιοϋπογραφές). Χρησιμοποιώντας τα προηγμένα υπέρυθρα όργανά του, το JWST μπορεί να ανιχνεύσει αέρια όπως υδρατμούς, διοξείδιο του άνθρακα, μεθάνιο και άλλα χημικά μόρια, τα οποία μπορεί να υποδεικνύουν συνθήκες ύπαρξης κάποιας μορφής ζωής. Παρατηρώντας το πώς η ατμόσφαιρα ενός πλανήτη αλληλεπιδρά με το φως του μητρικού του αστέρα, όταν ο πλανήτης περνάει μπροστά από τον δίσκο του αστέρα, είναι δυνατόν να συμπεράνουμε για τη χημική σύσταση της ατμόσφαιρας του πλανήτη καθώς και για το κλίμα του. Ομως, δυστυχώς, αυτό δεν είναι ακόμη εφικτό για πλανήτες στο μέγεθος της Γης, γιατί είναι πολύ αμυδροί και μικροί για να επιτρέπουν την ατμοσφαιρική ανάλυση, ακόμη και για το JWST.
Το διαστημικό τηλεσκόπιο James Webb μπορεί να ανιχνεύσει αέρια όπως υδρατμούς, διοξείδιο του άνθρακα, μεθάνιο και άλλα χημικά μόρια, τα οποία μπορεί να υποδεικνύουν συνθήκες ύπαρξης κάποιας μορφής ζωής.
Πριν από λίγες ημέρες μια επιστημονική ομάδα του Πανεπιστημίου του Κέμπριτζ, με επικεφαλής τον καθηγητή Νίκου Μαντχουσουντχάν, ανακοίνωσε ότι έχει ανιχνεύσει στην ατμόσφαιρα του εξωπλανήτη με το όνομα K2-18 b σημάδια μορίων που στη Γη παράγονται μόνο από απλούς οργανισμούς. Ο K2-18 b περιφέρεται γύρω από έναν κόκκινο νάνο αστέρα (μέσα στην κατοικήσιμη ζώνη του) σε απόσταση 124 ετών φωτός από τη Γη. Ανήκει στην κατηγορία των «ωκεάνιων» πλανητών που είναι μεγαλύτεροι (σε μάζα) από τους βραχώδεις πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος και μικρότεροι από τον πλανήτη Ποσειδώνα. Πιστεύεται ότι είναι καλυμμένοι με ζεστούς ωκεανούς νερού και τυλιγμένοι σε ατμόσφαιρες που περιέχουν υδρογόνο, μεθάνιο και άλλες ενώσεις του άνθρακα. Σύμφωνα με τη νέα μελέτη που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό The Astrophysical Journal Letters στις 17/4/2025, η ατμόσφαιρα του K2-18 b φαίνεται να περιέχει τη χημική υπογραφή τουλάχιστον ενός από τα δύο μόρια που σχετίζονται με τη ζωή: το διμεθυλοσουλφίδιο και το διμεθυλοδισουλφίδιο. Στη Γη, αυτά τα αέρια παράγονται από θαλάσσιο φυτοπλαγκτόν και βακτήρια. Επιπλέον, η ποσότητα αυτού του αερίου στην ατμόσφαιρα του K2-18 b υπολογίζεται ότι είναι χιλιάδες φορές μεγαλύτερη από αυτήν που έχουμε στη Γη.
Αν και η ανακάλυψη αυτή είναι εξαιρετικής σημασίας και της δόθηκε ευρύτατη δημοσιότητα, η επιστημονική κοινότητα είναι διστακτική για να αποδεχθεί ως τελικά τα νέα ερευνητικά αποτελέσματα. Ο Μαντχουσουντχάν και η ομάδα του δεν ισχυρίζονται ότι έχουν εντοπίσει εξωγήινη ζωή. Επισημαίνουν ότι χρειάζεται περισσότερη έρευνα για να επιβεβαιωθούν και να επεκταθούν τα ευρήματά τους. Επιπλέον, υπάρχουν ακόμη ερωτήματα για το αν τα χημικά μόρια που ανακαλύφθηκαν προέρχονται από βιολογικές ή αβιοτικές (μη βιολογικές) διεργασίες καθώς και για το αν ο K2-18 b είναι ωκεάνιος πλανήτης. Οι περισσότεροι επιστήμονες αναμένουν ακόμη περισσότερες παρατηρήσεις στο άμεσο μέλλον για να λύσουν το μυστήριο της ύπαρξης βιοϋπογραφών στον K2-18 b.
*Ο κ. Παναγιώτης Γ. Νιάρχος είναι ομότιμος καθηγητής Παρατηρησιακής Αστροφυσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών.
