Την πρώτη φορά που θα επισκεφθεί κανείς το αρχαιολογικό πάρκο της Αρχαίας Μεσσήνης, ειδικά αν είναι λιγότερο υποψιασμένος, μάλλον θα μείνει με το στόμα ανοιχτό. Διότι εκεί δεν θα δει απλώς θεμέλια, μερικούς σκόρπιους κίονες και ελλειπτικές επιγραφές που σε καλούν να φανταστείς τα υπόλοιπα, αλλά μια ολόκληρη ελληνιστική πόλη, απολύτως διακριτή και «ομιλούσα» για τον οποιονδήποτε. Το θαυμαστό αυτό έργο, αρχαίο αλλά και σύγχρονο ως προς την αποκάλυψη, την αναστήλωση και την ανάδειξή του, είναι η κληρονομιά του Πέτρου Θέμελη, του σπουδαίου Ελληνα αρχαιολόγου που έφυγε από τη ζωή στα τέλη του 2023. Λίγες ημέρες πριν από το ξαφνικό τέλος είχαν ολοκληρωθεί τα γυρίσματα του ντοκιμαντέρ «Ο διάλογος του Θέμελη», το οποίο θα παρουσιαστεί για πρώτη φορά στο κοινό αύριο στο Μέγαρο Μουσικής στις 8 μ.μ.
«Τον Θέμελη τον γνώρισα πρώτη φορά πριν από 15 χρόνια στο “Διάζωμα” (σ.σ. σωματείο για την προστασία και την ανάδειξη των αρχαίων θεάτρων) και γίναμε φίλοι. Ολο αυτό το διάστημα με παρότρυνε να ασχοληθώ με τη Μεσσήνη· είχαμε γυρίσει και ένα μικρό βίντεο εκεί, για να το πάρει μαζί του σε μια τιμητική εκδήλωση που τον είχαν καλέσει στην Αυστραλία. Τελικά όμως κατάλαβα ότι το πραγματικό θέμα του ντοκιμαντέρ ήταν εκείνος», μας λέει ο δημιουργός της ταινίας Βαγγέλης Ευθυμίου. Στο φιλμ βλέπουμε τον βετεράνο αρχαιολόγο να μας ξεναγεί στην Αρχαία Μεσσήνη με την οικειότητα και την αγάπη που κάποιος άλλος θα έδειχνε την αυλή του σπιτιού του. Σε παράλληλη αφήγηση ακολουθούμε την πορεία του Θέμελη, από την γνωριμία και τον πρώτο «έρωτα» με την αρχαιολογία, μέχρι τις θητείες του στους Δελφούς, στην Κρήτη (Ελεύθερνα) και φυσικά στη Μεσσήνη, όπου αφιερώθηκε για παραπάνω από τρεις δεκαετίες.
«Για να μην επαναλάβω προηγούμενες δουλειές, αποφάσισα να ασχοληθώ περισσότερο με την πνευματικότητα του Θέμελη. Μιλάμε για έναν άνθρωπο διανοούμενο, εξαιρετικά διαβασμένο, ο οποίος είναι αποτέλεσμα μιας μακράς διεργασίας που ξεκινά από την παιδική του ηλικία. Μεγάλωσε σε ένα οικογενειακό περιβάλλον που είχε σχέση με λογίους, ποιητές κ.ο.κ., αναπτύσσοντας έτσι μια οραματική – πνευματική διάσταση στον χαρακτήρα του», σημειώνει ο κ. Ευθυμίου. Οχι τυχαία, στο ντοκιμαντέρ ακούμε τον ίδιο τον Θέμελη να περιγράφει τη Μεσσήνη ως «δημιούργημα» και «αισθητικό αποτέλεσμα», με τον τρόπο που κανείς μιλάει για ένα έργο τέχνης.
«Οσα έγιναν εκεί μέσα σε λιγότερο από τέσσερις δεκαετίες, με ρυθμούς άλλων αρχαιολογικών χώρων θα έπαιρναν περίπου… 150 χρόνια», λέει ο σκηνοθέτης.
Φυσικά, όπως όλοι σχεδόν οι αρχαιολόγοι, ήταν και ένας πολύ πρακτικός άνθρωπος, έτοιμος να λύσει κάθε είδους προβλήματα προκειμένου να προχωρήσει το έργο του. «Ενα από τα μεγαλύτερα προσόντα του υπήρξε ακριβώς το ότι ήταν ικανός και αποφασισμένος για τα μεγάλα άλματα που χρειάζονται για να ξεπεραστούν τα προβλήματα του ελληνικού Δημοσίου. Οσα έγιναν στη Μεσσήνη μέσα σε λιγότερο από τέσσερις δεκαετίες, με ρυθμούς άλλων αρχαιολογικών χώρων θα έπαιρναν περίπου… 150 χρόνια. Εκείνος έφτιαξε το δικό του αφοσιωμένο συνεργείο που δούλευε 11 μήνες τον χρόνο, βρήκε χρήματα από δωρεές ιδιωτών και εκμεταλλεύθηκε δημόσια προγράμματα».
Η ταινία του Βαγγέλη Ευθυμίου, την παραγωγή της οποίας συνυπογράφουν η Landart Productions και η Faliro House Productions του Χρήστου Β. Κωνσταντακόπουλου, προσθέτει επίσης σύγχρονες πινελιές ως προς τις τεχνικές που χρησιμοποιεί. Αρχικά ο θεατής αποκτά πλήρη εικόνα του εντυπωσιακού αρχαιολογικού χώρου μέσω λήψεων από drone, έτσι ώστε να αντιληφθεί με την πρώτη ματιά αυτό που ο Θέμελης περιγράφει ως «την καλύτερα διατηρημένη ελληνιστική πόλη παγκοσμίως». Επειτα, ένα σύστημα βιντεοπροβολών, σε νυχτερινές λήψεις, καθρεφτίζει πάνω στα ίδια τα μνημεία αρχειακό υλικό, το οποίο στις περισσότερες περιπτώσεις παρουσιάζει προγενέστερες φάσεις τους. Ο ίδιος ο ανασκαφέας στέκεται στο πλάι σαν υπερήφανος πατέρας που βλέπει τα παιδιά του να προοδεύουν. Η πιο συγκινητική στιγμή έρχεται όταν περιγράφει τα συναισθήματα που θα ένιωθαν οι νέοι της Μεσσήνης καθώς γυμνάζονταν στο στάδιο, πλάι στους τάφους των επιφανών προγόνων τους. «Η αφηγηματική του ξενάγηση ήταν μοναδική εμπειρία, διότι πάντα έβαζε στο επίκεντρο την ανθρώπινη ζωή», καταλήγει ο κ. Ευθυμίου.
Σε κάποιο άλλο σημείο της αφήγησης βλέπουμε τον Θέμελη να μιλάει για τα σχέδια δημιουργίας ενός μουσείου για τη Μεσσήνη, το οποίο ωστόσο, σύμφωνα με τα λόγια του, πρέπει να είναι ενταγμένο στο φυσικό περιβάλλον του χώρου και όχι μια μπετονένια κατασκευή που θα μοιάζει ξένη με αυτό. Τα «παιδιά» του, που συνεχίζουν τη δουλειά στο σκάμμα, θα φροντίσουν ίσως μια μέρα αυτό να πάρει το όνομά του.
