Στις αναμνήσεις πολλών (και παλαιών) η οδός Μασσαλίας είναι ένας δρόμος συνυφασμένος με τους υπαίθριους βιβλιοπώλες. Εκεί, στους τοίχους της Νομικής, αλλά και των λοιπών πανεπιστημιακών κτιρίων ώς τον περίβολο του κτιρίου «Κωστής Παλαμάς», ενίοτε και ώς την Ακαδημίας, έβλεπε κανείς τους κατά κανόνα κάποιας ηλικίας βιβλιοπώλες μπροστά στις ανοικτές βιβλιοθήκες τους, δίπλα στις ντάνες καταγής, ανάμεσα σε καρέκλες και σκαμνάκια, ένας κόσμος ολόκληρος.
Αυτή η εικόνα έχει αποθησαυριστεί σε κάποιες φωτογραφίες, αλλά και στο ζωγραφικό έργο της Μαρίας Πωπ (1925-2009), με το τόσο ιδιαίτερο ναΐφ ύφος. Με αυτή την τεχνοτροπία αποτύπωσε μοναδικά όψεις της Ελλάδας του χθες. Αυτό το έργο της οδού Μασσαλίας είχε εκτεθεί το 1977 στην «Ωρα» της οδού Ξενοφώντος και το έντυπο της έκθεσης ανήκει στις συλλογές του Τελλόγλειου Ιδρύματος Τεχνών (αρχείο Τώνη Π. Σπητέρη).
Το έργο στάθηκε η αφορμή για να θυμηθούμε την όψη αυτού του τόσο αθηναϊκού δρόμου, που σήμερα είναι εργοτάξιο λόγω των έργων για τη γραμμή 4 του μετρό. Αλλά αρκετά χρόνια πριν, ας πούμε ώς το 1979, η όψη της οδού Μασσαλίας ήταν όπως τη ζωγράφισε η Μαρία Πωπ. Εκεί όπου σήμερα είναι το νεότερο κτίριο της Νομικής Σχολής, υπήρχε ώς τα τέλη της δεκαετίας του ’70 η πτέρυγα του νεκροτομείου, ένα επιβλητικό ψηλό νεοκλασικό συγκρότημα, μεταγενέστερη προσθήκη στο οθωνικό κτίριο, γνωστό πλέον ως «Κωστής Παλαμάς», που είχε χτιστεί στη δεκαετία του 1850 ως σχολείο με την επωνυμία «Ελληνικόν Εκπαιδευτήριον» με πρωτοβουλία του λογίου Γρηγορίου Παπαδόπουλου (1819-1873). Ηδη, όμως, από το 1870 το κτίριο αγοράστηκε από το Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Στη δεκαετία του ’70 (και πιθανώς το 1973) η σύγκλητος του Πανεπιστημίου είχε λάβει αποφάσεις για την ανάδειξη του νυν κτιρίου «Κωστής Παλαμάς», του περιβάλλοντος χώρου και τη στέγαση μουσειακών συλλογών βάσει μελέτης του Σόλωνος Κυδωνιάτη. Στο πλαίσιο εκείνης της απόφασης είχε κριθεί σκόπιμη η κατεδάφιση πρόσθετων και μεταγενέστερων κτισμάτων, όπως η επί της Μασσαλίας μεταγενέστερη νεοκλασική πτέρυγα πίσω από το παλαιό κτίριο της Ακαδημίας και το διώροφο κτίριο που υπήρχε στη γωνία Ακαδημίας και Σίνα (σήμερα ελεύθερος χώρος). Εν τω μεταξύ, τα κτίρια εκείνη την εποχή είχαν παραχωρηθεί στο ελληνικό Δημόσιο ως αντάλλαγμα για την οικοδόμηση από το Δημόσιο της Πανεπιστημιούπολης. Οταν το 1979 άρχισε η κατεδάφιση της πτέρυγας επί της Μασσαλίας, ο Γιάννης Τσαρούχης είχε βρεθεί στην Αθήνα (έλειπε τότε καιρό από την Ελλάδα, όπως είχε γράψει) και πέρασε από τη Μασσαλίας, είδε τις μπουλντόζες και νόμιζε ότι γκρεμιζόταν το κτίριο «Κωστής Παλαμάς». Εγραψε αμέσως στην «Καθημερινή» μια επιστολή διαμαρτυρίας. Με οδύνη, όπως έγραφε, για την κατάπτωση της Αθήνας. «Η Ελλάς εισερχομένη εις την Ευρώπη αφ’ εαυτής ζητεί να έχει η πρωτεύουσά της, το κέντρον της μορφήν συνοικιακής εργατουπόλεως». Το θέμα πήρε διαστάσεις, η παρεξήγηση τακτοποιήθηκε, ο Γεώργιος-Αλέξανδρος Μαγκάκης είχε στείλει μεγάλη επιστολή, και λίγο μετά ο τότε πρύτανης Φώτης Μήτσης (1926-2019). Αλλά η απορία παραμένει. Σήμερα, αν είχαμε την επιλογή, θα γκρεμίζαμε την προσθήκη επί της οδού Μασσαλίας;
Θυμάμαι τη μορφή αυτού του κτιρίου που κατεδαφίστηκε ως ιδιαιτέρως ατμοσφαιρική και μπορεί να ανέπνευσε και να αναδείχθηκε το οθωνικό κτίριο «Κωστής Παλαμάς», αλλά η Αθήνα έχασε ένα κομμάτι της αστικής στρωματογραφίας της. Ανοικτά θέματα προς συζήτηση.
