ΠΑΠΑΣ ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΣ
Ελπίδα
εκδ. Gutenberg, 2025, σελ. 354
Σύμφωνα με τον Αϊνστάιν, ο Θεός δεν παίζει ζάρια. Από μιαν άποψη, η (μη) τυχαιότητα πηγάζει από την ανώτερη αυτή δύναμη. Το υπαινίσσεται, ίσως, ο Πάπας Φραγκίσκος στα απομνημονεύματά του, αναφερόμενος στη γέννηση του πατέρα του (και κατ’ επέκταση και του ίδιου): έμεινε ο πρώτος και μοναδικός γιος καθώς γεννήθηκε εφταμηνίτικος και αυτό ήταν που τον έσωσε, λόγω της ιδιαιτερότητας στον οργανισμό της γιαγιάς του Πάπα Φραγκίσκου. Με ανάλογο συναισθηματικό βάθος και παροιμιώδη ενσυναίσθηση –χαρακτηριστικά άλλωστε που διατρέχουν την Ελπίδα μέσα από την εξαιρετική αυτοβιογραφία του, την πρώτη εν ενεργεία Πάπα στην Ιστορία–, ο ίδιος αναφέρει για τη μητέρα του πως έβαζε πάνω απ’ όλα την κουλτούρα και τη μόρφωση· μερικές φορές υπέφερε από την οικονομική στενότητα που αναπόφευκτα της επέβαλλε η ζωή τους· ωστόσο τα παιδιά ήταν ευτυχισμένα καθώς ένιωθαν ότι δεν τους έλειπε το παραμικρό.
Πιστεύοντας ότι η παράδοση δεν είναι η λατρεία της στάχτης, αλλά το συνδαύλισμα της φωτιάς, μια ρίζα απαραίτητη προκειμένου να μπορεί το δέντρο να δίνει πάντα νέους καρπούς, ο Πάπας Φραγκίσκος γράφει ότι είναι σημαντικό οι νέοι να μπορέσουν να ανακτήσουν από παππούδες, πατεράδες και μανάδες τη μνήμη και τις ρίζες, για να μη μείνουν ξεκρέμαστοι ή για να μην πέσουν στα ίδια λάθη. Να μάθουν για τις συνέπειες των δύο Παγκοσμίων Πολέμων του περασμένου αιώνα: αυτή η μνήμη είναι ένας θησαυρός, οδυνηρός αλλά χρησιμότατος, για τη διάπλαση συνειδήσεων. «Εργαλειοποιείται ακόμα και αυτό που έχουμε πιο ιερό. Ακόμα και ο Θεός. Δεν υπάρχει θεός του πολέμου: όποιος κάνει πόλεμο είναι κακόβουλος. Ο Θεός είναι ειρήνη».
Σε προσωπικό τόνο, ανατρέχοντας στα παιδικά του χρόνια, ο Πάπας Φραγκίσκος μιλάει για το ποδόσφαιρο, «το ωραιότερο παιχνίδι στον κόσμο», που κάνει τα παιδιά ευτυχισμένα. Μοιράζεται επίσης το πάθος που χαρακτηρίζει τη γενέτειρά του για το ταγκό, διατυπώνοντας με εκφραστική μαεστρία τη φιλοσοφία του ρυθμού αυτού: Το ταγκό είναι δραματικό, ποτέ όμως απαισιόδοξο, γιατί απηχεί ταυτόχρονα βάσανα και ανάταση, φέρνει στον νου τη νοσταλγία και την ελπίδα· είναι νεύρο, είναι ουσία, είναι χαρακτήρας· ένας συγκινησιακός, βαθύτερος διάλογος που έρχεται από μακριά, από μία αρχαία ρίζα, και περιλαμβάνει τόσο τη θέλησή μας να καθοδηγούμε όσο και να καθοδηγούμαστε, τη στοργή και την υπευθυνότητα με την οποία φροντίζουμε τον άλλον· ένα ωραίο ταγκό μπορεί να κάνει ακόμα και τη σιωπή να χορέψει.
Ο πόλεμος
Στο συγκλονιστικό, εξάλλου, κεφάλαιο με τίτλο «Ο μόνος τρόπος να γίνουμε ολοκληρωτικά ανθρώπινοι», ο Πάπας Φραγκίσκος μεταφέρει στις σελίδες των απομνημονευμάτων του την περιγραφή ανείπωτων περιστατικών και ανατριχιαστικών εικόνων που συμβολίζουν την απάνθρωπη βαρβαρότητα στη Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι· οφείλουμε να μάθουμε από τα διδάγματα της Ιστορίας, για να εξασφαλίσουμε την ειρήνη. Και σε μια ευφυή, διεισδυτική ανάλυση διεθνούς πολιτικής οικονομίας, επισημαίνει: «Στην αρχή του 2022 ο ιστός της αράχνης ενός κατακερματισμένου Τρίτου Παγκοσμίου Πολέμου εξαπλώθηκε στήνοντας ένα τρομακτικό σκηνικό, και μεταλλάσσεται όλο και περισσότερο σε παγκόσμια σύρραξη. Ο πόλεμος έφτασε στην καρδιά της Ευρώπης και διέλυσε τις τελευταίες ψευδαισθήσεις για το «τέλος της ιστορίας», που είκοσι τέσσερις αιώνες μετά τον Θουκυδίδη είχαν δημιουργηθεί με την πτώση του Τείχους του Βερολίνου. Οπως και το 1962, τη χρονιά της κρίσης των πυραύλων στην Κούβα, ο κόσμος καθρεφτίστηκε ξανά μέσα στο φάσμα της πυρηνικής καταστροφής, κάτω από τη χειροπιαστή απειλή φονικών όπλων των οποίων και μόνο η κατοχή πρέπει να θεωρείται ανήθικη».
«Η αληθινή προσωπική περιπέτεια είναι αυτή που υλοποιείται με αφετηρία την καρδιά στο τέλος της ζωής, μόνον αυτό θα μετρήσει».
Εξόχως συγκινητική είναι η προσευχή του, η δική του «προσωπική ομολογία πίστης», την οποία υπογράφει σήμερα όπως και την ημέρα που χειροτονήθηκε ιερέας, τον Δεκέμβριο του 1969. «Πιστεύω στην Παναγία […] και περιμένω […] την ύστατη συνάντηση με αυτό το εκπληκτικό πρόσωπο που δεν ξέρω πώς είναι, από το οποίο διαρκώς δραπετεύω, αλλά θέλω να το γνωρίσω και να το αγαπήσω».
Ως επίλογος, τα λόγια του πάλι – παροιμιώδους ενσυναίσθησης: Η αληθινή προσωπική περιπέτεια είναι αυτή που υλοποιείται με αφετηρία την καρδιά· στο τέλος της ζωής, μόνον αυτό θα μετρήσει…
Ο κ. Κωνσταντίνος Γκράβας είναι διδάκτωρ του Τμήματος Ιστορίας και Φιλοσοφίας της Επιστήμης του Πανεπιστημίου Αθηνών, κάτοχος του FT Non-Executive Director Diploma, συγγραφέας του βιβλίου «Οικονομικός Πόλεμος και Νομισματική Ειρήνη» (εκδόσεις Ι. Σιδέρης, πρόλογος: Γιάννης Στουρνάρας) και συν-συγγραφέας του βιβλίου «Κεντρικές Τράπεζες» (εκδόσεις Παπαδόπουλος).
