«Γεννήθηκα στο Λουμπουμπάσι, στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό. Ζω και εργάζομαι μεταξύ της γενέτειράς μου και των Βρυξελλών. Αν νιώθω Αφρικανός ή Ευρωπαίος καλλιτέχνης; Είμαι διεθνής καλλιτέχνης. Οι διαχωρισμοί αφορούν τους πολιτικούς. Το κοινό του κόσμου της τέχνης είναι ενιαίο, μοιράζεται ανάλογους τρόπους κατανόησης και μετάδοσης των ιδεών. Αυτό ισχύει ειδικά για τη νέα γενιά και το πώς αντιλαμβάνεται τη σύνδεση της τέχνης με την κοινωνία», λέει στην «Κ» ο Σάμι Μπαλότζι.
Βρισκόμαστε στο ισόγειο του ΕΜΣΤ, εκεί όπου φιλοξενείται η πρώτη ατομική του έκθεση στην Ελλάδα με τίτλο «Απόηχοι της ιστορίας, σκιές της προόδου» (επιμέλεια: Ιόλη Τζανετάκη), που αναφέρεται στην αποικιοκρατική κληρονομιά, ακόμη παρούσα στο σύγχρονο Κονγκό, όπως σχολιάζει ο ίδιος. Γύρω μας, πολύ χρώμα σε εγκαταστάσεις, βίντεο και φωτογραφικές σειρές από τα τελευταία 12 χρόνια της δραστηριότητάς του, αλλά και το «Meandering», ένα καινούργιο έργο σε ανάθεση και παραγωγή του ελληνικού μουσείου· μια εγκατάσταση που βασίζεται στην έρευνα του καλλιτέχνη σχετικά με τις ανταλλαγές μεταξύ του Βασιλείου του Κονγκό (1390-1914) και της Ευρώπης και τα ευρωπαϊκά συστήματα ταξινόμησης που αναπτύχθηκαν στο παρελθόν βασισμένα σε αποικιοκρατικές αντιλήψεις.
Ωστόσο, δεν είναι το συναίσθημα εκείνο που κυριαρχεί στον εκθεσιακό χώρο, μολονότι δεν λείπουν οι αναφορές στη χειροτεχνία και στη λαϊκή παράδοση της χώρας του. Η έκθεση επικεντρώνεται στην καλλιτεχνική έρευνα του Μπαλότζι στην ιστορία, στη σύγχρονη πραγματικότητα και στις εγγενείς αντιφάσεις της πολιτειακής και πολιτιστικής συγκρότησης του Κονγκό.
«Καλλιτέχνης ή επιστήμονας;» τον ρωτάμε, μια και έχει κάνει σπουδές στην επικοινωνία, και ως υποψήφιο διδάκτορα στο Πανεπιστήμιο της Αμβέρσας τον απασχολεί ο τρόπος που ανασυντίθεται η ταυτότητα ενός έθνους και η γεωπολιτική. «Δεν πιστεύω στην αντικειμενικότητα», σχολιάζει, «αν υπήρχε, τότε θα ήμουν επιστήμονας. Δεν πιστεύω επίσης στις αυθεντίες που μεταφέρουν στους αδαείς τη γνώση. Αντίθετα, αποδέχομαι τις αβεβαιότητές μου και φέρνω την ευθραυστότητά μου στον κόσμο της τέχνης. Και μέσω αυτής, στην κοινωνία. Στόχος μου είναι να δημιουργήσω ένα γαλαξία ιδεών, σκέψεων και προβληματισμών. Τι θα προκύψει από αυτό; Δεν το γνωρίζω, γιατί η τέχνη δεν είναι επιστημονικό πείραμα».
«Αν νιώθω Αφρικανός ή Ευρωπαίος καλλιτέχνης; Είμαι διεθνής καλλιτέχνης. Οι διαχωρισμοί αφορούν τους πολιτικούς. Το κοινό του κόσμου της τέχνης είναι ενιαίο, μοιράζεται ανάλογους τρόπους κατανόησης και μετάδοσης των ιδεών».
Ο τρόπος που μιλάει έχει τον παλμό διαδήλωσης του «Black Lives Matter». Kι ακόμη περισσότερη ένταση, αφού στον θυμό απέναντι στον δυτικοευρωπαϊκό ρατσισμό πρέπει να προσθέσουμε τις τραγικές μνήμες γενοκτονιών, οικονομικής εκμετάλλευσης και βίαιου προσηλυτισμού που υπέστη η χώρα του επί δεκαετίες. Γεννημένος το 1978, ο Μπαλότζι πέρασε την παιδική του ηλικία σε ένα διεφθαρμένο καθεστώς. Η οικογένειά του έζησε την άνοδο του δικτάτορα Μομπούτου, ο οποίος θεωρούσε τον εαυτό του επίγειο Θεό και εκτελούσε δημόσια τους αντιπάλους του. Η πτώση του Μομπούτου ήρθε το 1996, και όπως σχολιάζει ο καλλιτέχνης, η δεκαετία του 1990 ήταν καθοριστική για αυτόν. Με το τέλος του Ψυχρού Πολέμου η χώρα μετέβη από ένα τυραννικό καθεστώς σε ένα δημοκρατικό, που όμως κατέληξε σε εμφύλιο πόλεμο και τεράστια οικονομική κρίση. Αυτά τα γεγονότα τον επηρέασαν προσωπικά, κοινωνικά και καλλιτεχνικά. «Ολα αυτά τα στοιχεία επηρεάζουν το έργο μου ακόμη και σήμερα», λέει.
Το προσωπικό και συλλογικό τραύμα που φέρει δεν αμφισβητείται. Παρ’ όλα αυτά ο Μπαλότζι ετοιμάζει το διδακτορικό του, εκθέτει και προχωράει τη ζωή του πατώντας με το ένα πόδι στην Αφρική και με το άλλο στην Ευρώπη. Ως μέλος του Γαλλικού Τάγματος των Τεχνών και των Γραμμάτων, έχει λάβει πολυάριθμες υποτροφίες, βραβεία και διακρίσεις. Αυτές οι δύο «πατρίδες» τού προκαλούν άραγε ένα αίσθημα μετεωρισμού ή μήπως οι δύο ήπειροι –Αφρική και Ευρώπη– έχουν αρχίσει πλέον να έρχονται πιο κοντά; «Ναι, νομίζω ότι σε πολιτιστικό επίπεδο βρίσκονται πιο κοντά», απαντά. «Μοιραζόμαστε στιγμές συνάντησης, ανταλλαγής γνώσεων και ανθρώπινης συνάφειας. Το Βέλγιο έχει αναγνωρίσει δημόσια τις φρικαλεότητες που προκάλεσε ο βασιλιάς Λεοπόλδος στο Κονγκό και αποκηρύσσει το αποικιακό παρελθόν του. Ωστόσο, σε οικονομικό επίπεδο οι ανισότητες παραμένουν και δυστυχώς είναι οι παλιές αυτοκρατορίες εκείνες που ακόμη υπαγορεύουν τους γεωπολιτικούς κανόνες. Υπάρχει λοιπόν μια ανισορροπία στον τρόπο με τον οποίο αναδιανέμεται ο πλούτος της γης. Και αυτό έχει επιπτώσεις στις σχέσεις μεταξύ των λεγόμενων ανεπτυγμένων και αναπτυσσόμενων κρατών».
Εκθεση «Echoes of History, Shadows of Progress / Απόηχοι της ιστορίας, σκιές της προόδου», ΕΜΣΤ. Διάρκεια έως 2 Νοεμβρίου.
