Εάν φαίνεται ότι αυτά που γράφω τα έχω ξαναγράψει είναι επειδή τουλάχιστον κάποια απ’ αυτά τα έχω πράγματι ξαναγράψει. Πιστεύω ότι υπάρχουν καιροί που πρέπει να γράφεις ίσως «τα ίδια και τα ίδια». Από διαφορετικές εκκινήσεις αλλά πάντως, ως κύρια αφορμή, το ίδιο θέμα που θα μπορούσε να συνοψιστεί στον τίτλο του έργου του Καρλ Πόπερ «Η ανοιχτή κοινωνία και οι εχθροί της». Πέραν των ατόμων, μικροομάδων και κομματικών σχηματισμών εντός κάθε δημοκρατικής κοινωνίας, που συνιστούν τέτοιους εχθρούς και συχνά κάτω από παραπλανητικά προσωπεία, υπάρχουν οι μεγάλες κρατικές οντότητες –υπηρέτες των οποίων είναι συχνά οι παραπάνω «εσωτερικοί εχθροί»–, αυταρχικά καθεστώτα τα οποία συνεργάζονται σε τομείς όπως η προπαγάνδα και η παραπληροφόρηση, προκειμένου να υπονομεύσουν τις δημοκρατικές κοινωνίες. Oλα «δούλεψαν» πολύ μέχρι να φτάσουμε στη δυστοπική πραγματικότητα των σημερινών ΗΠΑ και σε ό,τι απειλεί αυτό που γενικώς ονομάζεται «ευρωπαϊκό κεκτημένο» και που πολλοί ελπίζουμε η σημασία του να μη γίνει παρελθόν το οποίο θα αναπολούμε στην καθημερινότητά μας.
Η δυτική παρανόηση, ο εφησυχασμός και η απληστία ήταν σημαντικός ενισχυτικός παράγων αυτών των αυταρχικών δυνάμεων, όπως εναργώς το περιγράφει η Αν Απλμπάουμ στο βιβλίο της «Απολυταρχία Α.Ε.» («Καθημερινή», Τέχνες & Γράμματα, 23/3/2025).
Υπονόμευση των θεσμών
Μέσω της υπονόμευσης της εμπιστοσύνης των πολιτών απέναντι στους δημοκρατικούς θεσμούς, της διάδοσης παραπληροφόρησης και της προώθησης αυταρχικών προτύπων επιδιώκεται η δημιουργία ενός κόσμου όπου το δικό τους απολυταρχικό μοντέλο διακυβέρνησης θεωρείται φυσιολογικό ή ακόμα και προτιμητέο. Η Ρωσία –αν και από το 2014, που τουλάχιστον προσωπικά παρακολουθώ, έχει εντείνει και έχει εξελίξει με τη βοήθεια των νέων μέσων τις «προσπάθειές της»– ήταν πάντοτε ένας τέτοιος κρατικός παράγων.
Οι πυλώνες της ρωσικής προπαγάνδας και παραπληροφόρησης στέκονται στη θέση τους από την τσαρική εποχή. Περισσότερο απ’ ό,τι στις περισσότερες ευρωπαϊκές κοινωνίες, η τσαρική εσωτερική πολιτική και οι γεωπολιτικοί υπολογισμοί είχαν τις ρίζες τους σε θεωρίες συνωμοσίας και στη δημιουργία ψευδών πληροφοριών: Από την ευρεία κυκλοφορία των Πρωτοκόλλων των Σοφών της Σιών (πλαστογραφία της μυστικής αστυνομίας που φαινόταν να αποδεικνύει μια εβραϊκή συνωμοσία για την κυριαρχία στον κόσμο) μέχρι την πεποίθηση ότι μασονικές συμμορίες ενορχήστρωναν επιθέσεις κατά της Ρωσίας από την Ευρώπη τον 19ο αιώνα. Για όποιον έχει διαβάσει το κλασικό βιβλίο αναφοράς των Κρίστοφερ Αντριου και Βασίλι Μιτρόκιν («The Mitrokhin Archive: The KGB in Europe and the West»), αλλά και αναλύσεις όπως αυτές του Βρετανού ιστορικού Μαρκ Γκαλεότι μεταξύ πολλών άλλων, είναι γνωστό το Aktivnye meropriyatiya, τα «ενεργά μέτρα»: Ενας όρος που χρησιμοποιήθηκε από τη Σοβιετική Ενωση (ΕΣΣΔ) από τη δεκαετία του 1950 και μετά, για να περιγράψει μια γκάμα μυστικών και συγκεκαλυμμένων, δυσδιάκριτων επιχειρήσεων πολιτικής επιρροής και ανατροπής, συμπεριλαμβανομένων της δημιουργίας οργανώσεων «βιτρίνας», της υποστήριξης φιλικών πολιτικών κινημάτων, της ενορχήστρωσης εγχώριων αναταραχών και της διάδοσης παραπληροφόρησης.
Η δυτική παρανόηση, ο εφησυχασμός και η απληστία ήταν σημαντικός ενισχυτικός παράγων των αυταρχικών δυνάμεων.
Για περισσότερο από δύο αιώνες, η στρατηγική κοσμοθεωρία των Ρώσων υπευθύνων λήψης αποφάσεων υποθέτει ότι η χώρα αντιμετωπίζει μια συνεχή και συγκεκαλυμμένη απειλή ανατροπής από το εξωτερικό και ότι η δυσαρέσκεια στο εσωτερικό δημιουργείται, μεγεθύνεται και κατευθύνεται από εχθρούς στο εξωτερικό. Η δυτική ενθάρρυνση του εκδημοκρατισμού, η υποστήριξη της κοινωνίας των πολιτών και της διαφάνειας και οι προσπάθειες ενθάρρυνσης ακτιβιστών που ασχολούνται με θέματα όπως η διαφθορά και η παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων (βλέπε Ναβάλνι και πιο πριν Μπορίς Νεμτσόφ, Επανάσταση των Ρόδων στη Γεωργία, Πορτοκαλί Επανάσταση στην Ουκρανία και Euromaidan) θεωρούνται μορφές τέτοιας ανατροπής, οι οποίες πρέπει να αντιμετωπιστούν με τα παλιά καλά μέσα (της δολοφονίας συμπεριλαμβανομένης), ενώ συνιστούν κυρίως και πρωτίστως κίνδυνο για την Απολυταρχία Α.Ε. του Πούτιν και όλη τη διαφθορά που περιλαμβάνει στους κόλπους του ένα αποθεσμοποιημένο κράτος.
Ομως, η ρωσική όπως και κάθε αυταρχική προπαγάνδα προσφέρει λύσεις. Παραπλανητικές και εξωπραγματικές αλλά ανακουφιστικές μέσα στην υπεραπλούστευσή τους και απέναντι στην «ανοιχτή κοινωνία», στο πλαίσιο της οποίας τα άτομα δικαιούνται και τις περισσότερες φορές υποχρεούνται να λαμβάνουν προσωπικές αποφάσεις. Εάν τα εμβόλια –σύμφωνα με βολικές συνωμοσιολογικές, προπαγανδιστικές θεωρίες– βλάπτουν, δεν χρειάζεται να μπούμε στον κόπο να σκεφτούμε να πάμε να τα κάνουμε. Αν τα διαφορετικά φύλα δημιουργούν σύνθετες, κοπιαστικές σκέψεις και δύσκολες αποφάσεις για τα παιδιά μας δεν χρειάζεται να το αντιμετωπίσουμε· είναι δύο – τελειώσαμε.
Ζήτημα συνείδησης
Για να σε ενδιαφέρει εάν υπάρχει ή όχι ρωσική προπαγάνδα προϋποθέτει συνείδηση της έννοιας και εκτίμηση της αξίας των προσωπικών επιλογών. Πρέπει να απορρίπτεις τον αυταρχισμό όχι μόνο ως πολιτικό σύστημα αλλά και ως συμπεριφορά ζωής. Να εκτιμάς τη διαφωνία και τη δυσκολία αλλά και το πολύτιμον της προσωπικής, ελεύθερης επιλογής αναγνωρίζοντας τουλάχιστον και καταρχάς τη δυνατότητα αυτής σε μια σειρά ζητημάτων, για σένα και τον υπόλοιπο κόσμο. Πρέπει να αναγνωρίζεις την αξία των κανόνων του Κοινωνικού Συμβολαίου αλλά και την, καθοριστική για τον ελεύθερο κόσμο, διαφορά ανάμεσα στο «είμαστε όλοι ίσοι» και στο «είμαστε όλοι ίδιοι».
Ενας φτωχός πνευματικά κόσμος, ένας κόσμος χωρίς ανησυχίες, χωρίς πολλές επιλογές, ένας κόσμος που δεν αναζητά τον εαυτό του, τις δυνατότητές του, τις καταφάσεις και τις αρνήσεις του, ένας κόσμος αποκτηνωμένος μέσα στην υποδούλωσή του είναι ένας κόσμος πιο εύκολος να ζήσεις εντός του και για πολλούς ανθρώπους είναι το ζητούμενο.
Μετά την εισβολή του 2022 στην Ουκρανία, ο Ρώσος πρωθυπουργός Μιχαήλ Μισούστιν έδωσε στη δημοσιότητα μια λίστα με τις χώρες που επιβάλλουν «καταστροφικές συμπεριφορές αντίθετες με τις ρωσικές πνευματικές και ηθικές αξίες», στην οποία φυσικά περιλαμβάνονται όλες οι χώρες της Ε.Ε. (πλην Ουγγαρίας και Σλοβακίας!) καθώς και του ΝΑΤΟ (πλην της Τουρκίας!). Σύμφωνα με το ρωσικό κρατικό πρακτορείο Tass, η λίστα είχε έρθει ως συνέχεια διατάγματος του Βλαντιμίρ Πούτιν, σύμφωνα με το οποίο η Μόσχα θα παρείχε ανθρωπιστική υποστήριξη, διευκολύνσεις για μετακίνηση και εγκατάσταση στη Ρωσία σε πολίτες των χωρών αυτών, οι οποίοι «συμμερίζονταν παραδοσιακές ρωσικές πνευματικές και ηθικές αξίες». Οι πόρτες λοιπόν είναι ανοιχτές. Παραμένει ωστόσο ανοιχτό και το ερώτημα για το πώς θα νιώσουν ζώντας πραγματικά εντός του «ιδανικού» κόσμου που απεχθάνεται τις δυτικές αξίες.
