Δύο χρόνια συμπληρώνονται από την επίσημη ανακοίνωση των διοικήσεων των πέντε μεγάλων μουσείων της χώρας, τα οποία με τον νόμο 5021/2023 μετατράπηκαν από περιφερειακές υπηρεσίες του υπουργείου Πολιτισμού σε Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου.
Ο νόμος θεσπίστηκε προκειμένου να αποκτήσουν τα μουσεία διοικητική ευελιξία και οικονομική αυτοτέλεια· στο διάστημα ωστόσο που έχει μεσολαβήσει, το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, το Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου, το Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο και το Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού έχουν βρεθεί ενίοτε στο στόχαστρο της κριτικής, καλοπροαίρετης και όχι μόνον.
Αιτία, μεταξύ άλλων, υπήρξαν οι παραιτήσεις που σημειώθηκαν πρόσφατα στο ΕΑΜ, η φιλοξενία στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο μιας προγαμιαίας εκδήλωσης της τέως βασιλικής οικογένειας, το αναπόφευκτο προσωρινό κλείσιμο των πωλητηρίων των μουσείων, αλλά και πιο δομικά χαρακτηριστικά του νόμου, τα οποία, σύμφωνα τουλάχιστον με τον σύλλογο Ελλήνων Αρχαιολόγων, έχουν αποτέλεσμα δαιδαλώδεις διοικητικές διαδικασίες που οδηγούν σε κακοδιαχείριση – ειδικά ως προς το τελευταίο, ο ΣΕΑ έχει προβεί σε σχετικές καταγγελίες.
Οπως πάντως προκύπτει από το ρεπορτάζ της «Κ», οι μεταβατικές διοικήσεις των μουσείων αποτιμούν θετικά τον νόμο ο οποίος, μεταξύ άλλων, τους δίνει τη δυνατότητα να λαμβάνουν αποφάσεις χωρίς γραφειοκρατικές καθυστερήσεις και να καταρτίζουν τον δικό τους προϋπολογισμό – η τιμολόγηση και η έκδοση των εισιτηρίων τους θα περάσει μάλιστα από τον Αύγουστο του 2025 στα ίδια τα μουσεία, καθώς αυτή τη στιγμή τα διαχειρίζεται ο Οργανισμός Διαχείρισης και Ανάπτυξης Πολιτιστικών Πόρων.
ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ
Απελευθέρωση δυνάμεων – λείπουν βασικές ειδικότητες
Εκτός από την απελευθέρωση δυνάμεων και την αύξηση της δημιουργικότητας που οφείλεται στον νέο νόμο, το μεγαλύτερο μουσείο της χώρας έχει επιπλέον λόγους να ωφελείται από τη μετατροπή του σε ΝΠΔΔ, λόγω του τεράστιου έργου της επέκτασης και της αναβάθμισής του. «Τέτοιας συνθετότητας έργο θα ήταν πολύ πιο δύσκολο να υλοποιηθεί σε άλλο διοικητικό περιβάλλον», σημειώνει η πρόεδρος του Δ.Σ. του ιδρύματος Ιωάννα Δρέττα. Οπως ωστόσο αναφέρει ο αναπληρωτής γενικός διευθυντής του ΕΑΜ, Κωνσταντίνος Νικολέντζος, εξακολουθούν να υπάρχουν «μεγάλα προβλήματα υποστελέχωσης» – ενδεικτικά, στη Διεύθυνση Τεχνικών Υπηρεσιών υπηρετεί μία μηχανικός. Επίσης, το εποχικό προσωπικό για τη θερινή περίοδο έχει εγκριθεί μεν, αλλά δεν έχει προσληφθεί, με αποτέλεσμα το διευρυμένο ωράριο να αναμένεται σε ισχύ λίγο πριν από τις 10 Μαΐου. Σε αυτή τη φάση, λέει ο κ. Νικολέντζος, είναι «δύσκολη εάν όχι αδύνατη» και η διαχείριση του πωλητηρίου, με τον καθορισμό του μισθώματός του να έχει ήδη ανατεθεί σε ειδικό εκτιμητή. Πάντως, το ΕΑΜ μπορεί να περηφανεύεται μεταξύ άλλων για την εκπόνηση της νέας μουσειολογικής προμελέτης του από το επιστημονικό προσωπικό του, για συνολικά 35 εκθέσεις και δανεισμούς σε διοργανώσεις της Ελλάδας και του εξωτερικού, για την απογραφή του αρχαιολογικού υλικού του και για το ότι «είναι κοντά στο να βρει πλήρως τον βηματισμό του», λέει η κ. Δρέττα. Το εισιτήριό του, τέλος, θα διαμορφωθεί από 1ης Ιανουαρίου 2026 στα 20 ευρώ, από 12 ευρώ που είναι σήμερα.
ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ
Νέα τμήματα, χωρίς θερινό ωράριο
Ενα νέο τμήμα Αρχαιομετρίας –το μοναδικό σε δημόσιο μουσείο– διαθέτει πλέον το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, μετά τη σύνταξη του νέου οργανισμού λειτουργίας του. Και αυτό είναι ένα μόνο από τα «σημαντικά πλεονεκτήματα» που απέκτησε το ΑΜΘ με τον νέο νόμο, ο οποίος, σύμφωνα με τη γενική διευθύντρια Αναστασία Γκαδόλου, έδωσε νέα δυναμική στο μουσείο, «ενισχύοντας την αυτονομία του και επιτρέποντάς μας να λειτουργούμε πιο ευέλικτα και με σαφή αναπτυξιακό προσανατολισμό». Η κ. Γκαδόλου αναφέρει ενδεικτικά τη δυνατότητα συμμετοχής του ιδρύματος σε ευρωπαϊκά ερευνητικά και χρηματοδοτικά προγράμματα, την (μικρή έστω) αύξηση των εσόδων του το 2024, τις πέντε χορηγίες που έχει λάβει, την άμεση υλοποίηση προμηθειών και σύναψη συμβάσεων, τις συνεργασίες με οργανισμούς της Ελλάδας και του εξωτερικού, τον προγραμματισμό περιοδικών εκθέσεων και δράσεις που παλιότερα ήταν «πρακτικά αδύνατες», λόγω γραφειοκρατίας. Οσο για το ωράριο, η διευθύντρια εξηγεί ότι το ίδρυμα είναι ανοιχτό μεταξύ 9 π.μ. – 5 μ.μ. καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους (χωρίς την εφαρμογή θερινού ωραρίου), απόφαση που πάρθηκε με βάση τη διακύμανση της επισκεψιμότητας. «Η μεταρρύθμιση του ν. 5021/2023», λέει, «παρέχει στο μουσείο τα απαραίτητα εργαλεία για τη διαμόρφωση μιας περισσότερο αυτόνομης, ευέλικτης και βιώσιμης λειτουργίας».
ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟ
Υποστελέχωση, αλλά σταθερή επισκεψιμότητα
«Το μοναδικό ζήτημα που θα θέταμε από τη μέχρι τώρα εμπειρία μας από την εφαρμογή του νόμου, είναι ότι θα ήταν σκόπιμο να διερευνηθεί η επιτάχυνση των διαδικασιών προσλήψεων μονίμου και ΙΔΑΧ προσωπικού μέσω ΑΣΕΠ», λέει ο Γιώργος Τσαπρούνης, πρόεδρος του Δ.Σ. του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου. Το ίδρυμα εξάλλου είδε μεγάλο αριθμό των υπαλλήλων του που προέρχονταν από απόσπαση να αιτούνται, βάσει του νόμου, τη μετακίνησή τους και να αποχωρούν. Το πρόβλημα αναμένεται να λύσει η ενδοϋπουργική κινητικότητα, ωστόσο το θερινό ωράριο δεν έχει ακόμη ενεργοποιηθεί στο μουσείο, καθώς η πρόσληψη εποχικού προσωπικού δεν έχει ολοκληρωθεί. Το πωλητήριο αναμένεται να λειτουργήσει «το προσεχές διάστημα», ενώ ο χώρος της μόνιμης έκθεσης είναι προσβάσιμος κατά τα 2/3, λόγω υγρασίας. Πέραν τούτων, ο προϋπολογισμός του 2025 καταγράφεται αυξημένος, η επισκεψιμότητα σταθερή, το τμήμα των εκθέσεων και της συντήρησης σχετικά δραστήριο, ενώ πλέον το ίδρυμα, σημειώνει ο κ. Τσαπρούνης, «σχεδιάζει και προωθεί την υλοποίηση της συμμετοχής του σε συγχρηματοδοτούμενα προγράμματα».
ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ
Εξι εκθέσεις, ελλείψεις σε υπαλλήλους
Οπως και το «ομόλογό» του στην Αθήνα, το Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού στη Θεσσαλονίκη αντιμετώπισε το πρόβλημα του προσωπικού που διέκοψε την απόσπασή του στο ίδρυμα. Στην περίπτωσή του μάλιστα μετακινήθηκαν όλοι οι υπάλληλοι του οικονομικού τομέα, ενώ αναμένονται και οι υπόλοιποι του διοικητικού. Μια τέτοια εξέλιξη «οδηγεί δυστυχώς σε δυνατότητα μη ομαλής λειτουργίας του μουσείου και εξυπηρέτησης των υποχρεώσεών του ως φορέα Γενικής Κυβέρνησης», υπογραμμίζει η γενική διευθύντρια Αγαθονίκη Τσιλιπάκου. Οπως προσθέτει, ακόμη και το προσωπικό καθαριότητας που εγκρίθηκε με σχετική ΚΥΑ δεν επαρκεί για όλα τα κτίρια του ΜΒΠ, το οποίο έχει στην αρμοδιότητά του και τον Λευκό Πύργο. Με αυτά σαν δεδομένα, θα έλεγε κανείς ότι το εντυπωσιακό δεν είναι η προσώρας λειτουργία του μουσείου με χειμερινό ωράριο, αλλά η αξιοθαύμαστη δυνατότητά του να παρουσιάσει και να φιλοξενήσει έξι εκθέσεις και διάφορες δράσεις τα τελευταία δύο χρόνια, καθώς και να διαχειριστεί κατά τέτοιον τρόπο τα έσοδα του ΟΔΑΠ από τα εισιτήρια, από το ενοίκιο του εστιατορίου, από τα πωλητέα και από την κρατική επιχορήγηση που αιτήθηκε, ώστε τελικά να εκπονήσει έναν επαρκέστατο προϋπολογισμό και να διαθέτει, σύμφωνα με την κ. Τσιλιπάκου, ένα «μεγάλο ταμειακό απόθεμα».
ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ
Συνύπαρξη εξωστρέφειας και γραφειοκρατίας
Οταν ανέλαβε καθήκοντα η νέα διοίκηση του Αρχαιολογικού Μουσείου Ηρακλείου, η κατάσταση μέρους των εγκαταστάσεων και του εξοπλισμού «ήταν τραγική», λέει ο πρόεδρος του Δ.Σ. του ιδρύματος Ιωακείμ Γρυσπολάκης. Και ήταν η μετατροπή του μουσείου σε ΝΠΔΔ που έδωσε την ευκαιρία να προγραμματιστούν επεμβάσεις για τη βελτίωση των υποδομών και την εξωστρέφεια του ΑΜΗ. Ενδεικτικά, το 2024 υπεγράφη προγραμματική σύμβαση μεταξύ του μουσείου, του Πολυτεχνείου Κρήτης και του Δήμου Ηρακλείου για τη μελέτη χωροταξικής αναδιάταξης και αξιοποίησης των χώρων του, μετατροπή του πρώην περιπτέρου του ΕΟΤ σε νέο πωλητήριο (το παλιό λειτουργεί από τον Ιανουάριο), δημιουργία νέου αναψυκτηρίου – εστιατορίου, εκσυγχρονισμό και ενοποίηση προβληματικών αιθουσών κ.ά. Ειδικά για το πωλητήριο, παρήχθησαν με ιδιωτική χορηγία εκατοντάδες νέα πωλητέα είδη, εμπνευσμένα από την Κνωσσό, ενώ το αναψυκτήριο έχει ενοικιαστεί με μηνιαίο μίσθωμα 8.100 ευρώ. Η εκθεσιακή δραστηριότητά του με «κορυφαία στιγμή» την έκθεση «Εκατόμπολις», είναι επίσης σημαντική, ενώ το 2024 η επισκεψιμότητα και τα έσοδά του αυξήθηκαν κατά 30,4% σε σχέση με το 2023. Λόγω καθυστερήσεων στην πρόσληψη εποχικού προσωπικού, το θερινό ωράριο θα εφαρμοστεί από τις 20 Απριλίου. «Ενώ ο προϋπολογισμός μας διαθέτει χρήματα για την πρόσληψη συμβασιούχων υπαλλήλων», καταλήγει ο κ. Γρυσπολάκης, «η έγκριση πρέπει να γίνει με κοινή υπουργική απόφαση των υπουργείων Οικονομικών και Εσωτερικών. Θα πρέπει να εξαιρεθούμε από αυτά τα στενά πλαίσια».
Λίνα Μενδώνη: Αυτοτελείς φορείς για δράσεις και έργα
Πώς αξιολογεί η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη την εφαρμογή του νέου νομικού καθεστώτος των μουσείων μέσα στα τελευταία δύο χρόνια; «Τα μουσεία απέκτησαν δικό τους ΑΦΜ, γεγονός που επέτρεψε να ενταχθούν ήδη ως αυτοτελείς φορείς σε εθνικά και ευρωπαϊκά προγράμματα για ποικίλες δράσεις και έργα. Αποτέλεσμα, οι πόροι να κατατίθενται άμεσα στους λογαριασμούς τους, οπότε υλοποιούν με ταχύτητα το φυσικό αντικείμενο των έργων τους. Στο ίδιο πλαίσιο, τα μουσεία διαπραγματεύθηκαν και συνήψαν συμβάσεις και συνεργασίες με άλλους δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς, από την αναβάθμιση αιθουσών χρόνια αναξιοποίητων έως την απόκτηση σύγχρονων συστημάτων ασφαλείας. Μπόρεσαν να ανταποκριθούν άμεσα σε προτάσεις άλλων πολιτιστικών οργανισμών για εκθέσεις και συνεργασίες στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, να εξασφαλίσουν σημαντικές χορηγίες για τις δράσεις τους. Επίσης, κάτι που θεωρώ εξαιρετικά σημαντικό είναι ότι κάθε μουσείο συνδέεται με την πολιτιστική φυσιογνωμία του τόπου στον οποίο βρίσκεται και αναπτύσσεται, εξατομικεύοντας τα πωλητέα είδη στα καταστήματά του», λέει στην «Κ» η υπουργός Πολιτισμού. Η οποία επισημαίνει ότι μπορεί ο σχετικός νόμος να ψηφίστηκε το 2023, αλλά οι κανόνες για την εσωτερική διάρθρωσή τους εκδόθηκαν τον Αύγουστο του 2024, γεγονός που για την ίδια σημαίνει ότι «τα μουσεία λειτουργούν ως ΝΠΔΔ μόλις για 7,5 μήνες, αντιμετωπίζοντας τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά μιας μεταβατικής λειτουργίας, με τις δυσκολίες που εύλογα έχει κάθε μετάβαση. Ιδιαίτερα όταν μιλάμε για μουσειακές υποδομές», και προσθέτει ότι «τα μουσεία κλήθηκαν να διαχειριστούν τη μετάβαση αυτή χωρίς η πρόσβαση των επισκεπτών, των σχολείων, αλλά και οι προγραμματισμένες εκδηλώσεις τους να διακοπούν ούτε μία μέρα ή να τροποποιηθούν στο ελάχιστο έως και σήμερα».
Μέσα στο διάστημα των δύο τελευταίων ετών, οι παραιτήσεις διοικητικών στελεχών σε δύο από τα πέντε μεγάλα μουσεία (Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο) προκάλεσαν αναταράξεις και συζητήσεις σχετικά με το νέο μοντέλο διοίκησης που εφαρμόστηκε. Οπως λέει η κ. Μενδώνη, οι παραιτήσεις δεν ανέδειξαν δυσλειτουργίες του νόμου. «Αν αυτό συνέβαινε, θα έπρεπε να έχουμε αδιέξοδα και στα άλλα μουσεία. Αναδείχθηκαν ζητήματα σχετιζόμενα με τα πρόσωπα, αν και πώς είχαν αντιληφθεί το εγχείρημα που τους ανατέθηκε, τις αυξημένες δυσκολίες του μεταβατικού σταδίου, τον ρόλο τους ως οργάνων διοίκησης, τα όρια του ρόλου τους και τη σχέση τους με τα άλλα όργανα διοίκησης, και εντέλει με τη δυνατότητα ή ενδεχομένως και τη διάθεσή τους να συνεχίσουν ένα έργο που, όταν το έζησαν από κοντά στην καθημερινότητά του, αποδείχθηκε ιδιαίτερα επίπονο».
