Τα πρώτα βήματα του επισκέπτη στη μεγάλη αναδρομική έκθεση της Εθνικής Πινακοθήκης «Παναγιώτης Τέτσης. Η εμμονή του βλέμματος» τον οδηγούν εκεί όπου βρισκόταν πάντα η καρδιά του καλλιτέχνη: στην Υδρα. Αυτή ήταν η πατρίδα του κι εκεί επέστρεφε, μολονότι η Αθήνα και για ένα διάστημα το Παρίσι ήταν οι πόλεις που καλλιέργησαν το βλέμμα του και προσδιόρισαν την καλλιτεχνική πορεία του. Παρ’ όλα αυτά, όπως σχολιάζει η επιμελήτρια της έκθεσης και διευθύντρια συλλογών της Πινακοθήκης, Εφη Αγαθονίκου, ο Παναγιώτης Τέτσης μπορούσε να καταλάβει πώς ήταν ο ουρανός και τι απόχρωση είχε η θάλασσα της Υδρας κάνοντας απλώς μια βόλτα στη γειτονιά του, το Κολωνάκι.
Η αναδρομική έκθεση, που εγκαινιάστηκε χθες, αποτελεί κατ’ αρχάς φόρο τιμής στον καλλιτέχνη και ακαδημαϊκό, που ανάμεσα στο 1998 και το 2015 προσέφερε στο μουσείο ως δωρεά 224 έργα του, προβλέποντας μάλιστα και τη δυνατότητα εκποίησης ενός μέρους τους προκειμένου να συμπληρωθούν τα κενά της συλλογή της Πινακοθήκης με έργα νεότερων δημιουργών. Τη γενναιοδωρία του σχολίασε η διευθύντριά της, Συραγώ Τσιάρα, η οποία προλόγισε τη δημοσιογραφική ξενάγηση λέγοντας ότι η συγκεκριμένη έκθεση αποτελεί ιδανική αρχή για μια σειρά αναδρομικού χαρακτήρα μονογραφικές παρουσιάσεις, που εντάσσονται στον προγραμματισμό του μουσείου παράλληλα με τις ομαδικές θεματικές εκθέσεις.
Φέτος συμπληρώνονται επίσης 100 χρόνια από τη γέννηση του Τέτση στην Υδρα. Η φτώχεια του νησιού και η έλλειψη μέσης εκπαίδευσης οδήγησαν την οικογένεια να μετακομίσει στον Πειραιά το 1937. Τα καλοκαίρια όμως ήταν μια εποχή αφιερωμένη στο νησί τους. Εκεί ο Τέτσης, που ζωγράφιζε από μικρός, έμελλε να συναντηθεί με καλλιτέχνες που καθόρισαν τη μετέπειτα πορεία του. Πρώτα με τον Γερμανό ζωγράφο Κλάους Φρισλάντερ, ο οποίος είχε εγκατασταθεί στην Αθήνα το 1932 και ασχολήθηκε με την ελληνική λαϊκή παράδοση, και στη συνέχεια με δύο σπουδαίες προσωπικότητες της νεοελληνικής τέχνης, τον Δημήτρη Πικιώνη και τον Νίκο Χατζηκυριάκο-Γκίκα. Τους τελευταίους ο Τέτσης μνημόνευε πάντοτε ως δασκάλους του. Εκείνοι είδαν τις πρώτες του ζωγραφιές και διέκριναν τις δυνατότητες του νεαρού αγοριού, που έγινε στη συνέχεια ένας από τους πιο αγαπητούς και γνωστούς Ελληνες ζωγράφους.
Η έκθεση είναι πλούσια, με 160 έργα που καλύπτουν ολόκληρη την καλλιτεχνική πορεία του δημιουργού. Η πλειονότητα προέρχεται από τη συλλογή της Εθνικής Πινακοθήκης, ενώ 64 έργα ανήκουν σε ιδιωτικές ή θεσμικές συλλογές και είναι προσεκτικά επιλεγμένα για να προσθέσουν στο υπάρχον σώμα δουλειάς μερικές άγνωστες πινελιές. Αυτό συμβαίνει μεταξύ άλλων και σε μια σειρά πινάκων που μας έρχονται από τη δεκαετία του 1950 – παραγγελίες ιδιωτών για διακοσμητικές συνθέσεις. Μία εξ αυτών των αναθέσεων είναι και η «Νεοκλασική Αθήνα» (1953), που έγινε κατά παραγγελία της Ελένης Βλάχου για τα νέα, τότε, γραφεία της «Καθημερινής» στην οδό Σωκράτους, ένας πίνακας με τεχνοτροπία που αντλεί έμπνευση από τις γαλλικές ταπισερί και αποτελεί αναπαράσταση μιας ιδανικής, άχρονης πόλης.
Διατρέχοντας τις εκθεσιακές ενότητες, διαπιστώνουμε ότι ακολουθείται μια χρονολογική αφήγηση, αλλά με πολλές αποκλίσεις. Οι θεματικές ομάδες διαδέχονται η μία την άλλη, επιδιώκοντας να αποκαλύψουν στον θεατή το εικαστικό ιδίωμα του Τέτση, τον τρόπο με τον οποίο παρατηρεί τον κόσμο γύρω του και τον μετουσιώνει σε έργο τέχνης, πίνακα, χαρακτικό, υδατογραφία, παστέλ.
Αναφερόμενη στην πρώτη της γνωριμία με τον ζωγράφο κατά την προετοιμασία της έκθεσης του 1989 στην Πινακοθήκη, η κ. Αγαθονίκου θυμήθηκε ότι εκείνος είχε επιμεληθεί προσωπικά το στήσιμο αναρτώντας τα έργα με τον δικό του τρόπο. Το γεγονός τής είχε φανεί τότε παράξενο, αλλά τελικά, δουλεύοντας επί μήνες για τη συγκεκριμένη έκθεση, κατέληξε και η ίδια σε μια ανορθόδοξη αφήγηση. Ο τίτλος της έκθεσης μιλάει για εμμονή και είναι ενδεικτικός τού πώς εργαζόταν ο καλλιτέχνης.
Ο καλλιτέχνης και ακαδημαϊκός προσέφερε στο μουσείο ως δωρεά 224 έργα του, προβλέποντας μάλιστα και τη δυνατότητα εκποίησης ενός μέρους τους προκειμένου να συμπληρωθούν τα κενά της συλλογής με έργα νεότερων δημιουργών.
Επί μεγάλα χρονικά διαστήματα, που διαρκούσαν τουλάχιστον τέσσερα χρόνια, ο Τέτσης μελετούσε επίμονα ένα συγκεκριμένο θέμα. Ετσι στο έργο του δημιουργήθηκαν «σειρές», όπως οι ποδοσφαιριστές, οι κήποι, οι μπαλκονόπορτες, οι καρέκλες, τα ναυπηγεία, τα τοπία της Σίφνου, η λαϊκή αγορά, τα τραπέζια, τα τοπία και τα βράχια της Υδρας, οι βάρκες, οι θάλασσες, τα πορτρέτα των φίλων, οι νεκρές φύσεις. Οι ζωγραφικές αυτές σειρές πλαισιώνονται και με άλλα μέσα, όπως μελάνια, χαρακτικά, ακουαρέλες, γιατί θεωρούσε ότι επρόκειτο για συγκοινωνούντα δοχεία που του επέτρεπαν να κοιτάξει το θέμα του από πολλές οπτικές γωνίες.
Εχοντας όλοι αγκαλιάσει το ελληνικό φως μέσα από τον χρωστήρα του, έχοντας ευχαριστηθεί τη συνομιλία του με τον ευρωπαϊκό μοντερνισμό και την ικανότητα να οδηγεί την παραστατικότητα της ζωγραφικής του στη μονοχρωματική αφαίρεση, ας υπογραμμίσουμε σε αυτή την έκθεση την ενότητα των έργων στα οποία κυριαρχεί το μαύρο χρώμα. Βάρκες, βράχια, νερά που στραφταλίζουν στο φως του φεγγαριού, πεύκα ή σιφναίικα τοπία σε υδατογραφίες, χαλκογραφίες ή μελάνια· ο Τέτσης αποδεικνύει πως όταν το φως συμπυκνώνεται, καταλήγει στα βασικά, το άσπρο και το μαύρο.
Τα βανδαλισμένα έργα
«Η Εθνική Πινακοθήκη αναρρώνει, η επισκεψιμότητά της δεν μειώθηκε αλλά αντιθέτως έχει αυξητική πορεία και εμείς νιώθουμε δυνατοί για να συνεχίσουμε», σχολίασε η Συραγώ Τσιάρα αναφερόμενη στο μέλλον της έκθεσης «Η σαγήνη του αλλόκοτου». Η διευθύντρια της Πινακοθήκης ανήγγειλε την επιστροφή των έργων του Χριστόφορου Κατσαδιώτη στην έκθεση στις αρχές Μαΐου, έχοντας μάλιστα προνοήσει για την ασφάλεια όλων των εκθεμάτων. Επίσης πρόκειται να διοργανωθεί στην ΕΠΜΑΣ διεπιστημονική συνάντηση νομικών, ιστορικών τέχνης, θεολόγων και ιερέων για μια νηφάλια και τεκμηριωμένη συζήτηση πάνω στην ελευθερία της τέχνης και την έννοια του ιερού. Νωρίτερα χθες, δημοσιεύτηκε επιστολή καλλιτεχνών (και κληρονόμων) με την οποία ζητούσαν την προσωρινή απόσυρση των έργων τους από τους εκθεσιακούς χώρους της Πινακοθήκης, έως ότου επανεκτεθούν τα έργα που βανδαλίστηκαν.
«Παναγιώτης Τέτσης. Η εμμονή του βλέμματος», διάρκεια έκθεσης έως τις 31 Οκτωβρίου.
