ΠΑΟΥΛΑ ΒΑΣΚΕΣ
Σπίτι από βιβλία και πηλό
μτφρ.: Δέσποινα Δρακάκη
εκδ. Ψυχογιός, 2025, σελ. 234
Να ένα βιβλίο-θαύμα, ένα βιβλίο-κόσμημα. Ενα απολύτως γυναικείο βιβλίο. Και ένα ιδιότυπο κείμενο, που μιλάει για την ανάγνωση, τα βιβλιοπωλεία και την περιπέτεια της μητρότητας. Μάλλον δεν έχει όμοιό του. Κι αυτό κυρίως γιατί δεν είναι μυθοπλασία. Είναι απομνημονεύματα. Απομνημονεύματα και όχι αυτοβιογραφία: οι αυτοβιογραφίες μένουν κοντά στα γεγονότα και στην τεκμηρίωσή τους και άλλωστε περιγράφουν ένα μεγάλο μέρος της ζωής ενός ανθρώπου –από τη γέννησή του μέχρι τη στιγμή που «γράφονται αυτές οι γραμμές»–, ενώ τα απομνημονεύματα αφορούν συνήθως μόνο ένα συγκεκριμένο τμήμα της ζωής κάποιου. Κυρίως εμβαθύνουν στις σκέψεις, στα συναισθήματα, στις περιπλοκές του βίου. Εκτός κι αν έχουμε να κάνουμε με «αυτομυθοπλασία», ένα υβριδικό είδος που δανείζεται στοιχεία από τα δύο προηγούμενα, προσθέτοντάς τους επινοημένη πλοκή: θολώνοντας, έτσι, τα όρια μεταξύ αλήθειας και μη αλήθειας. Απομνημονεύματα λοιπόν, με τόσο γεμάτα βιβλία, ιστορίες –δηλαδή μυθοπλασία, δηλαδή ψέμα–, που τους προσδίδεται τιμής ένεκεν ο τίτλος του autofiction.
Η Πάουλα Βάσκες, γεννημένη το 1984 στην Αργεντινή, έχει εθιστεί από έφηβη στη λογοτεχνία: απέκτησε συνείδηση του εαυτού της μέσα από τα βιβλία. Θα γινόταν λοιπόν συγγραφέας (κι ας μεγάλωσε σε ένα σπίτι με γυμνά ράφια: «Ισως γράφω για να γεμίσω τους άδειους χώρους αυτής της πρώτης βιβλιοθήκης» (σ. 32). Αλλά και κάτι ακόμη: «Ο προορισμός που ήθελα να φτάσω δεν ήταν να είμαι σύζυγος, πόσο μάλλον να αποκτήσω παιδιά. […] Είχα γεννήσει τον εαυτό μου» (σ. 18-19). Στα τέλη του 2018 αποφασίζει με έναν ποιητή φίλο της να ανοίξουν βιβλιοπωλείο αφιερωμένο στη λατινοαμερικανική λογοτεχνία, στη Βαρκελώνη. Είναι μια πόλη που αγαπούν και οι δύο, καθώς έζησαν εκεί για μερικούς μήνες ο καθένας στο παρελθόν. Η ιδέα είναι τρελή –κανείς τους δεν ξέρει τι σημαίνει να ξεκινήσεις μια επιχείρηση, δεν γνωρίζουν καθόλου τον χώρο, η Ισπανία δεν είναι η χώρα τους–, ωστόσο το «Lata Peinada άνοιξε για πρώτη φορά τις πόρτες του στις 18 Απριλίου του 2019 στη συνοικία Ραβάλ. Το άνοιγμα είναι απλό, χωρίς φανφάρες. Τα μεταλλικά στόρια σηκώνονται, η πόρτα μένει ανοιχτή· στον δρόμο ένας μαυροπίνακας με φαρδιά πόδια ανακοινώνει με στρογγυλά μπλε γράμματα: Βιβλιοπωλείο» (σ. 35). Το Lata Peinada θα εξελιχθεί σε θεσμό σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα. Και, μέσα σε ένα χρόνο, θα αποκτήσει και το δίδυμό του βιβλιοπωλείο στη Μαδρίτη.
Οι πραγματικοί βιβλιόφιλοι θα ενθουσιαστούν διαβάζοντας πώς η Βάσκες βλέπει, νιώθει και αντιμετωπίζει τη λογοτεχνία («Δεν είναι παιδική ηλικία ούτε καταγωγή, αλλά μοιραίος ορίζοντας», σ. 51) και πώς στήνει το βιβλιοπωλείο της, αυτή την «εμπειρία συνάντησης» (σ. 186). Σε όλο το μήκος του κειμένου, άλλωστε, θα μιλάει συνέχεια για (συγκεκριμένα) βιβλία, για συγγραφείς, για τίτλους που πρότεινε σε πελάτες της, για τις παρουσιάσεις και τις «υπογραφές» που οργάνωσε εκεί (με τον γνωστό, πάντα, φόβο ότι «δεν θα έρθει κανένας», σ. 185), για το φεστιβάλ που φιλοξενεί. Μέχρι που –ξαφνικά, ανεπαίσθητα, αδιόρατα– έρχεται η απώλεια: μια αποβολή. Και έπειτα ακόμη μία. Μια μεγάλη, βαθιά θλίψη θα απλωθεί στην καρδιά της, μια θλίψη που θα βρει διέξοδο στην κεραμική, στο πλάσιμο του πηλού – τέχνη που θα αγαπήσει επίσης με πάθος. Εως τη στιγμή που η επιθυμία για μητρότητα –όχι μόνο σαν αντίδοτο στην απώλεια ούτε από κάποιου είδους κοινωνική πίεση: το αντίθετο– θα ανθήσει μέσα της. Ναι, τώρα λαχταρά ένα παιδί. Θα δοθεί σ’ αυτό το νέο όνειρο με ένα πάθος απολύτως μεταδοτικό: παρακολουθούμε την ιστορία της εγκυμοσύνης και της πάλης της με τη θρομβοφιλία με τόση ένταση, σαν να διαβάζουμε περιπετειώδες μυθιστόρημα αγωνίας.
Υπέροχο υφαντό αναμνήσεων, και μαζί ημερολόγιο για τα τραγούδια, τις τέχνες, τις γειτονιές και τις πόλεις, λυρισμός που σε αγγίζει κατάβαθα χωρίς να καταντά γλυκερός, βαθιές σκέψεις για το γράψιμο («Δεν είναι πνευματική δραστηριότητα», σ. 132), τα βιβλία («Να μιλάς για βιβλία όπως θυμάσαι τη βροχή στο πρόσωπό σου, μια διαφωνία, ένα θαυμάσιο γκολ», σ. 213) και τη μητρότητα (αυτόν τον «ριζοσπαστικό τρόπο ελπίδας», σ. 178). Γεμίσαμε υπογραμμίσεις το βιβλίο, που παρά την έκτασή του προσφέρει υλικό για πολλές σκέψεις και συζητήσεις. Πανέμορφη, να σημειωθεί, η μετάφραση και εξαιρετικά χρήσιμες οι σημειώσεις.
