Ανοιξη του 1977, τέλη Μαρτίου. Η ιστορικός τέχνης Εφη Στρούζα οργανώνει και επιμελείται την πρώτη ομαδική έκθεση Ελλήνων καλλιτεχνών στο Μπάρι της Ιταλίας. Είναι όλοι μέλη της ελληνικής πρωτοπορίας, ορισμένοι μεγαλύτεροι όπως ο γλύπτης Θόδωρος, σαρανταπεντάρης τότε, και οι υπόλοιποι γύρω στα τριάντα τους χρόνια – Μίχας, Μπουτέας, Αληθεινός, Διοχάντη, Κωνσταντίνου.
Ενας από τους συμμετέχοντες, ο Νίκος Ζουμπούλης, πρόκειται να παρουσιάσει μια δράση με τη σύζυγό του Τίτσα Γραικού, και έχει αγοράσει μια μηχανή λήψης Super 8. Κάποια στιγμή πλησιάζει τη Διοχάντη και την παρακαλεί να αναλάβει την κινηματογράφηση της δράσης.
«Του λέω πως αποκλείεται να το κάνω, ότι δεν ξέρω να την μεταχειριστώ», θυμάται η Διοχάντη. «Εκείνοι οι δύο όμως επιμένουν και τέλος πείθομαι να δοκιμάσω. Μια και κρατώ στο χέρι μου την κάμερα, δεν μένω μόνο στην καταγραφή του έργου τους. Αρχίζω να τραβάω επίσης τα έργα των άλλων καλλιτεχνών. Και όσο κινηματογραφώ, η διαδικασία μού αρέσει. Και συνεχίζω».
Συζητούμε με την εικαστικό –γνωστή ιδιαίτερα για τις τεράστιες γλυπτικές συνθέσεις της στον δημόσιο χώρο– έχοντας παρακολουθήσει ένα μέρος των προβολών της σειράς βίντεο «Διοχάντη: Κινηματογραφώντας…» που προβάλλεται ολοκληρωμένη για πρώτη φορά στο ΕΜΣΤ, σε επιμέλεια της Τίνας Πανδή.
Με τον ίδιο παρορμητικό τρόπο που πήρε στα χέρια της την κάμερα στο Μπάρι, η Διοχάντη συνέχισε να καταγράφει μέρος από τα τεκταινόμενα στον εικαστικό χώρο της Ελλάδας και του εξωτερικού, φιλμάροντας συνήθως τα έργα και τους καλλιτέχνες των ομαδικών εκθέσεων στις οποίες έπαιρνε μέρος και εκείνη. Το έκανε επί σχεδόν μία δεκαετία, μέχρι το 1986 και ουσιαστικά ερήμην της, δημιούργησε ένα πολύτιμο κινηματογραφικό αρχείο, που σύντομα θα δωρηθεί στο ΕΜΣΤ.
Οι συνθήκες στις οποίες τράβηξα αυτά τα φιλμ ήταν πραγματικά ερασιτεχνικές. Με την πρώτη ευκαιρία και χωρίς να το σκεφτώ πολύ τραβούσα εικόνες τρέχοντας με τη μηχανή στο ένα χέρι.
Το οπτικοακουστικό υλικό της δεν κατατάσσεται εύκολα σε μια συγκεκριμένη κατηγορία. Βρίσκεται στο μεταίχμιο μεταξύ καλλιτεχνικού φιλμ, έργου τέχνης και αρχειακού ντοκουμέντου. Από την καταγραφή των εκθέσεων και της εγκατάστασής τους έως στιγμιότυπα από τις καλλιτεχνικές συναναστροφές και τις πόλεις όπου πραγματοποιήθηκαν –Βενετία, Μόντενα, Αμστερνταμ, Αμβέρσα, Λευκωσία, Αθήνα– τα φιλμ της Διοχάντης συγκροτούν ένα πολυπρισματικό, «ανεπίσημο» ντοκουμέντο για τη σύγχρονη τέχνη, την ιστορία των εκθέσεων και της επιμέλειας στην Ελλάδα, αλλά και για την ίδια την καλλιτεχνική της πρακτική. Μέσα από την ιδιοσυγκρασιακή καλλιτεχνική ματιά της που είναι στενά συνδεδεμένη με την επεξεργασία θεμάτων μνήμης, αφήγησης και συνέχειας, κατέγραψε ορισμένες από τις σημαντικότερες ομαδικές εκθέσεις Ελλήνων και Ελληνίδων καλλιτεχνών, τόσο εντός όσο και εκτός συνόρων.
Στα 80 της χρόνια η Διοχάντη παραμένει μια καλλιτέχνις που πολεμάει τη λήθη δουλεύοντας. Το «Κινηματογραφώντας…» διατηρεί τις ποιότητες του προσωπικού της έργου, ενώ παράπλευρα φρόντισε τη δουλειά των συναδέλφων της, πολλοί πλέον εκλιπόντες. Το έκανε με έγνοια και αφοσίωση. Χωρίς αισθηματολογίες. Απολύτως εξοικειωμένη με την έννοια του τέλους, όχι όμως διατεθειμένη να επιτρέψει τη φθορά των επιτευγμάτων του βίου. Η ίδια όμως δεν βάζει τον εαυτό της στη θέση του αρχειοθέτη. «Επ’ ουδενί δεν θεωρώ τον εαυτό μου αρχειοθέτη», σημειώνει. «Οι συνθήκες στις οποίες τράβηξα αυτά τα φιλμ ήταν πραγματικά ερασιτεχνικές. Με την πρώτη ευκαιρία και χωρίς να το σκεφτώ πολύ τραβούσα εικόνες τρέχοντας με τη μηχανή στο ένα χέρι και στο άλλο ένα μικρό προβολέα που συχνά άφηνα στο δάπεδο, ή όπου βόλευε».
Αραγε είχε φανταστεί δουλεύοντας τόσο σκληρά, με δικά της έξοδα, για να διασώσει από την καταστροφή εκείνο το κουβάρι με τα φιλμ Super 8, να τα ψηφιοποιήσει, να τα τεκμηριώσει κι εντέλει να τα μοντάρει με τη συνεργασία του συνεργάτη της Μάκη Φάρου, ότι έτσι θα διατηρήσει την ιστορία της σύγχρονης ελληνικής τέχνης; «Ποτέ δεν είχα φανταστεί ότι μετά από τόσα χρόνια αυτό το υλικό θα χρησίμευε ως ντοκουμέντο για τις συγκεκριμένες εκθέσεις που δεν είχε την ευκαιρία να δει το ελληνικό κοινό», σχολιάζει. «Αλλά ευθύς εξαρχής προσπάθησα να είμαι δίκαιη και σωστή στον χρόνο, στη διάρκεια και στην ποιότητα του έργου κάθε καλλιτέχνη».
Εως 30/4, στην Αίθουσα Προβολών του ΕΜΣΤ.
