Ενα απόσπασμα: «Το παιδί κοίταξε τον άντρα. Το κεφάλι του ήταν παράξενα στενό και τα μαλλιά του είχαν κοκαλώσει από τη λάσπη σχηματίζοντας μια αλλόκοτη και πρωτόγονη κόμμωση. Στο μέτωπό του ήταν αποτυπωμένα με πυροσφραγίδα τα γράμματα Α Κ, και αποκάτω τους, σχεδόν ανάμεσα στα μάτια, το γράμμα Ε, κι αυτά τα σημάδια ήταν απλωμένα και κραυγαλέα, σαν να είχε μείνει πολλή ώρα εκεί το καυτό σίδερο (σ.σ. Ετσι στιγμάτιζαν τους αλογοκλέφτες (ΑΚ) και τους εγκληματίες (Ε) στην Αγρια Δύση τον 19ο αιώνα). Οταν γύρισε να κοιτάξει το παιδί, το παιδί είδε ότι ο άντρας δεν είχε αφτιά».
Ενα ακόμα απόσπασμα: «Η άμμος απλωνόταν γαλάζια μέσα στο φεγγαρόφωτο και οι σιδερένιες στεφάνες στους τροχούς των αμαξών κυλούσαν ανάμεσα στις μορφές των καβαλάρηδων, γυαλιστεροί δακτύλιοι που γυρνούσαν παρεκκλίνοντας, πληγωμένοι και με ασαφή προσανατολισμό, σαν λεπτοί αστρολάβοι, και τα γυαλισμένα πέταλα των αλόγων συνέχιζαν ν’ αστράφτουν σαν μυριάδες μάτια που βλεφάριζαν πάνω στο έδαφος της ερήμου. Εβλεπαν καταιγίδες πέρα μακριά, τόσο μακριά που δεν ακούγονταν, και οι σιωπηλές αστραπές απλώνονταν σαν ολόφωτα σεντόνια, και η λεπτή μαύρη ραχοκοκαλιά της οροσειράς πετάριζε για μια στιγμή και βυθιζόταν ξανά στο σκοτάδι».
Και τα δύο αποσπάσματα προέρχονται από το ίδιο βιβλίο. Ενα μυθιστόρημα απίστευτα βίαιο από τη μία (το απόσπασμα που επέλεξα ΔΕΝ είναι από τα πιο αντιπροσωπευτικά της ανελέητης βίας που κυριαρχεί στο βιβλίο, ωστόσο αποδίδει το σκοτεινό του πνεύμα) μα και λυρικό, στοχαστικό μέσα στον αδυσώπητο ρεαλισμό του. Πρόκειται για το «Αιματοβαμμένος Μεσημβρινός ή Το δειλινό κοκκίνισμα στη Δύση» του Αμερικανού Κόρμακ Μακάρθι (1933-2023). Κυκλοφόρησε πέρυσι στη χώρα μας σε νέα μετάφραση του Γιώργου Κυριαζή (μια ακόμα εξαιρετική δουλειά) από τις εκδόσεις Gutenberg (είχε πρωτοκυκλοφορήσει το 1992 από τις εκδόσεις Ζαχαρόπουλος σε μετάφραση του Σπήλιου Μενούνου).
Στην Αμερική το μυθιστόρημα είχε κυκλοφορήσει το 1985 και πολύ γρήγορα θεωρήθηκε κλασικό. Τόσο που ο πολύς Χάρολντ Μπλουμ το κατέταξε στα μυθιστορηματικά έπη της αμερικανικής λογοτεχνίας, το απόλυτο «αμερικανικό αποκαλυπτικό μυθιστόρημα». Μάλιστα το 2019 ο σπουδαίος κριτικός έγραφε πως «είναι πιο σχετικό σήμερα παρά την εποχή που γράφτηκε», συγκρίνοντας τον Μακάρθι με τον Χέρμαν Μέλβιλ και τον Ουίλιαμ Φόκνερ.
Τι είναι ο «Αιματοβαμμένος Μεσημβρινός»; Ενα εκτενές μυθιστόρημα 526 σελίδων (στην τωρινή έκδοση) όπου ένα νεαρό αγόρι από το Τενεσί, που ο αναγνώστης γνωρίζει ως «Το παιδί», περιπλανιέται τη δεκαετία του 1840 με μια συμμορία αποκτηνωμένων ανδρών από το Τέξας έως τα εδάφη του Μεξικού που κατέλαβαν οι ΗΠΑ. Στην περιπλάνησή τους αυτή σκορπίζουν τον όλεθρο προς όλες τις κατευθύνσεις, παράλληλα όμως σφαγιάζεται σταδιακά και η ίδια η συμμορία.
Για το «Παιδί» όλο αυτό συνιστά μια βίαιη μύηση στη ζωή που συχνά αποκτά μυστικιστικό χαρακτήρα, κυρίως μέσα από τον τρόπο που επιδρά πάνω στους χαρακτήρες η άγρια φύση μέσα στην οποία πασχίζουν να επιβιώσουν.
Αυτός ο υπόγειος μυστικισμός της βίας που επικρατεί στο μυθοπλαστικό σύμπαν του Μακάρθι (το μυθιστόρημα έχει χαρακτηριστεί και «γοτθικό γουέστερν») υπογραμμίζεται και από την εξωπραγματική (μα άκρως ρεαλιστική) φιγούρα του Δικαστή (όσοι έχετε παρακολουθήσει την εκπληκτική μίνι σειρά «Godless» που προβάλλεται από το Netflix, ίσως εντοπίσετε ομοιότητες του Δικαστή με τον χαρακτήρα που υποδύεται ο Τζεφ Ντάνιελς…). Ο δε μονόλογος-διάλογος του Δικαστή με το Παιδί, στις τελευταίες σελίδες του βιβλίου, ένα είδος άτυπου δοκιμίου πάνω στη βία και την ηθική, πάνω στα ανθρώπινα όρια και «τι συμβαίνει μετά», είναι ενδεικτικός της προβληματικής ενός συγγραφέα ο οποίος, εκτός από την κρυστάλλινη αφηγηματικότητά του, τη γόνιμη εμμονή του σε μια σωματική, εξουθενωτική δράση και τη σχεδόν ψυχωτική του έμφαση πάνω στην αληθοφάνεια των καταστάσεων που καταγράφει, ενδιαφέρεται ιδιαιτέρως για όλα όσα συμβαίνουν πίσω και πέρα από τα γεγονότα, για τις ιδέες που εγκιβωτίζουν, συνειδητά ή ασυνείδητα, οι πράξεις και οι επιλογές των χαρακτήρων του.
Ο μεγάλος πρωταγωνιστής του βιβλίου είναι βεβαίως η ίδια η ωμή, σαδιστική βία, θέμα που απαντά και σε κλασικά αριστουργήματα, από την «Ιλιάδα» και τον «Τίτο Ανδρόνικο» του Σαίξπηρ έως τα σαδομαζοχιστικά σχήματα του Ντε Σαντ. Ο «Αιματοβαμμένος Μεσημβρινός» είναι εμβληματικό μυθιστόρημα ΚΑΙ από αυτή την άποψη, θα μπορούσε μάλιστα να τοποθετηθεί και στο πλαίσιο μιας άτυπης παράδοσης μεγάλων ξένων μυθιστορημάτων στα οποία η βία παίζει κομβικό ρόλο με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Ευκαιρία να ανατρέξουμε σε μερικά από αυτά. Σε καμία περίπτωση, οι επιλογές που ακολουθούν δεν εξαντλούν το θέμα. Ορισμένα θεωρούνται σήμερα κλασικά, άλλα ξεχώρισαν πιο πρόσφατα. Οι τίτλοι αυτοί μπορούν να ιδωθούν και ως προτάσεις ανάγνωσης. Γι’ αυτό και επιλέξαμε βιβλία που ακόμα κυκλοφορούν.
Το θέμα απαντά και σε κλασικά αριστουργήματα, από την «Ιλιάδα» και τον «Τίτο Ανδρόνικο» του Σαίξπηρ έως τα σαδομαζοχιστικά σχήματα του Ντε Σαντ.
• Ρομπέρτο Μπολάνιο, «2666», μτφρ.: Κρίτων Ηλιόπουλος, εκδ. Αγρα. Το αριστουργηματικό αυτό «πολυμυθιστόρημα» αποτελείται από πέντε μέρη (που το καθένα «ζυγίζει» σαν μυθιστόρημα αυτόνομο) και έχει στο επίκεντρο την αναζήτηση ενός μυστηριώδους ανθρώπου που μπορεί να είναι μεγάλος συγγραφέας αλλά και μέγας σφαγέας. Στον πυρήνα του χιλίων σελίδων βιβλίου βρίσκονται οι ρεπορταζιακά καταγεγραμμένοι φόνοι νέων γυναικών σε μια πόλη του βορείου Μεξικού. Ο Μπολάνιο βασίζεται εδώ σε πραγματικά γεγονότα για να πλάσει ένα μυθιστόρημα-ποταμό πάνω στη σχέση (ή την αντίθεση) της βίας με την καλλιτεχνική δημιουργία.
• Κούρτσιο Μαλαπάρτε, «Καπούτ», μτφρ.: Παναγιώτης Σκόνδρας, εκδ. Μεταίχμιο. Ποτέ άλλοτε το Ανατολικό Μέτωπο του Β΄ Παγκοσμίου δεν αποδόθηκε με τόσο ρεαλιστικό και συνάμα σουρεαλιστικό τρόπο. Ο Μαλαπάρτε (πολεμικός ανταποκριτής στη σύγκρουση των ναζί με τους Σοβιετικούς) σκαλίζει το μεδούλι ενός εφιαλτικού πολέμου. Σπάνια το ποιητικό βλέμμα να συνδυάστηκε τόσο περίτεχνα με την ωμότητα – κάτι που ισχύει και για το άλλο μεγάλο, εξίσου άγριο, μυθιστόρημα του Μαλαπάρτε, το «Δέρμα» (επίσης από το Μεταίχμιο).
• Μπρετ Ιστον Ελις, «Αμερικανική ψύχωση», μτφρ.: Χρίστος Τόμπρας, εκδ. Οξύ. Ισως το κορυφαίο μυθιστόρημα του ανθρώπου που έγινε γνωστός τη δεκαετία του ’80 με το μηδενιστικό «Λιγότερο από μηδέν». Αν εκεί πρωταγωνιστούσε ένα Λος Αντζελες όπου βαρεμένα πλουσιόπαιδα παρακολουθούσαν παράνομα βίντεο με πραγματικούς βιασμούς και δολοφονίες, εδώ ο χρηματιστής του Μανχάταν (γυμνασμένος, γυαλισμένος και αποστειρωμένος) πλήττει θανάσιμα αλλά κάνει ο ίδιος τους φόνους: σκοτώνει τις γυναίκες που φλερτάρει με μπαλτάδες και κουζινομάχαιρα – ή μήπως όχι, κι όλο αυτό είναι μια αρρωστημένη φαντασία; Ο Ελις μεταφέρει δεξιοτεχνικά την ασυδοσία του «γοτθικού γουέστερν» στα διαμερίσματα με θέα των γιάπηδων της Νέας Υόρκης.
• Στίβεν Κινγκ, «Κάρι», μτφρ.: Παλμύρα Ισμυρίδου, εκδ. Κλειδάριθμος. Ενα κορίτσι καταπιεσμένο από μια θρησκόληπτη μητέρα και τρομοκρατημένο από τους συμμαθητές της, με τη δύναμη του νου μετακινεί αντικείμενα και γυρίζει τον κόσμο ανάποδα. Σε ένα κυριολεκτικό λουτρό αίματος στον σχολικό χορό θα πάρει την εκδίκησή της, πληρώνοντας όμως και το τίμημα. Γέννημα της δεκαετίας του ’70, το πρώτο μπεστ σέλερ του Κινγκ έθιξε το τόσο σημερινό ζήτημα του «μπούλινγκ», της θρησκοληψίας και των ορίων.
• Φερνάντα Μελτσόρ, «Πάρανταϊς», μτφρ.: Αγγελική Βασιλάκου, εκδ. Δώμα. Η εξαιρετική Μεξικανή συγγραφέας της νέας γενιάς μάς συστήνει ένα ενοχλητικό δίδυμο εφήβων που επιδίδεται σταδιακά σε ένα όργιο βίας. Η ψυχογραφική ικανότητα της Μελτσόρ είναι απαράμιλλη, όπως και ο ιλιγγιώδης αφηγηματικός της οίστρος. Στο φόντο, ένα Μεξικό ποτισμένο στη βία.
• Αντονι Μπάρτζες, «Κουρδιστό πορτοκάλι», μτφρ.: Βασίλης Αθανασιάδης, εκδ. Anubis. Κλασικό έργο φουτουριστικής βίας που για κάποιους έχει πια ξεπεραστεί. Ωστόσο, παραμένει μυθιστόρημα υψηλών ταχυτήτων και σημείο αναφοράς για μια ολόκληρη (ταραγμένη) εποχή. Δεν μπορείς να το παρακάμψεις εύκολα.
• Τζέιμς Ελροϊ, «Η Μαύρη Ντάλια», μτφρ.: Ανδρέας Αποστολίδης, εκδ. Κλειδάριθμος. Λος Αντζελες, 1947. Το κατακρεουργημένο πτώμα μιας γυναίκας (αληθινή ιστορία) πυροδοτεί το μεγαλύτερο ανθρωποκυνηγητό στην Καλιφόρνια. Στη λίστα θα μπορούσαμε να είχαμε και το «Αμερικανικό Ταμπλόιντ» του Ελροϊ αν δεν ήταν εξαντλημένο. Πάντως, ο δαιμόνιος αυτός μυθιστοριογράφος είναι και ένας μέγας ανατόμος της βίας στο αμερικανικό άστυ, με έντονο πολιτικό προβληματισμό.
• Τρούμαν Καπότε, «Εν ψυχρώ», μτφρ.: Αύγουστος Κορτώ, εκδ. Πατάκη. Αλλο κλασικό αριστούργημα της «Νέας Δημοσιογραφίας». Το απόλυτο non-fiction novel που ξεκινάει με το παράλογο ξεκλήρισμα μιας οικογένειας από δύο άνδρες και κλείνει με τους απαγχονισμούς τους. Αλλη «βαθιά Αμερική» και εδώ, δοσμένη μοναδικά από τον συγγραφέα που κάλυψε το γεγονός με επιτόπιο ρεπορτάζ.
• Ουίλιαμ Φόκνερ, «Κόκκινα φύλλα», μτφρ.: Γιάννης Παλαβός, εκδ. Κίχλη. Είχαν οι Ινδιάνοι μαύρους σκλάβους; Κι όμως είχαν. Και επέμεναν να θάβουν τους σκλάβους ζωντανούς μαζί με τα νεκρά αφεντικά τους. Ο μαύρος σκλάβος του Φόκνερ όμως αποδρά έγκαιρα και το εκτενές αυτό διήγημα είναι η συγκλονιστική καταγραφή της αλύπητης καταδίωξής του. Το ζήτημα της δουλείας γίνεται εδώ το συμβολικό πεδίο όπου παίζεται ένα μεγάλο ανθρώπινο δράμα.
• Ιαν Μπανκς, «Εργοστάσιο σφηκών», μτφρ.: Βασίλης Μπαμπούρης, εκδ. Οξύ. Ισως το πιο βίαιο μυθιστόρημα της λίστας μας, και το λιγότερο γνωστό μάλλον. Ο 16χρονος Φρανκ (βάναυσα ευνουχισμένος ως παιδί από ένα άγριο σκυλί και γι’ αυτό κομπλεξικός απέναντι στις γυναίκες) μακελεύει ό,τι κινείται: από μικρά ζώα μέχρι αδέλφια και ξαδέλφια. Ο κόσμος του Φρανκ, ο οικογενειακός του περίγυρος, ξεκινώντας από τον πατέρα του (ο οποίος πειραματίζεται πάνω του με τον πιο εγκληματικό τρόπο), είναι θηριώδης. Ο Φρανκ μεγαλώνει πιστεύοντας πως η ενδοοικογενειακή κτηνωδία είναι μια κανονικότητα. Η ιστορία του θα μπορούσε να είναι η αποτύπωση του εσωτερικού κόσμου ενός αστυνομικού ρεπορτάζ, από αυτά που ακούμε κάθε τόσο και «πέφτουμε από τα σύννεφα».
