ANNE APPLEBAUM
Απολυταρχία Α.Ε. – Οι δικτάτορες που θέλουν να κυριαρχήσουν στον κόσμο
μτφρ.: Χριστίνα Θεοχάρη
εκδ. Παπαδόπουλος, 2024, σελ. 238
Στη σελίδα όπου είθισται να φιλοξενείται μια αφιέρωση εκ μέρους του συγγραφέα, η Αν Απλμπάουμ γράφει: «Για τους αισιόδοξους». Και χρειάζεται πραγματικά να αναζητήσει επίμονα κανείς, φιλοσοφικά και εντός του, ό,τι θα του πρόσφερε μια αισιόδοξη προοπτική τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα. Περιλαμβάνοντας πράξεις και συμπεριφορές του Τραμπ πριν από την ανάληψη της προεδρίας, το βιβλίο αποκτά ακόμη πιο χειροπιαστό νόημα μετά την αγοραία συμπεριφορά του νυν προέδρου των ΗΠΑ και του επιτελείου του προς φίλους και συμμάχους, ήδη από τις πρώτες ημέρες της θητείας του. Προσφάτως ζήσαμε στη χειρότερη δυνατή εκδοχή διαστρέβλωσης της πραγματικότητας (φταίει η αμυνόμενη Ουκρανία και ο πρόεδρος Ζελένσκι είναι δικτάτορας) αυτό που είχε ήδη περιγράψει η συγγραφέας και δημοσιογράφος μιλώντας στην «Κ» και στον Γ. Παλαιολόγο τον Απρίλιο του 2024: «Ο ίδιος ο Τραμπ δεν είναι απομονωτιστής – θέλει να εμπλακεί με τον κόσμο, αλλά με διαφορετικό τρόπο από τους προκατόχους του στον Λευκό Οίκο. Θέλει να ωφεληθούν ο ίδιος και το στενό του περιβάλλον, όπως συνέβη με τους Σαουδάραβες, ίσως και να συμμαχήσει με τη Ρωσία και την Κίνα εναντίον των δημοκρατικών χωρών. Αντίστοιχα οι Ρεπουμπλικανοί του κινήματος MAGA δεν λένε ότι [ο πόλεμος στην Ουκρανία] δεν τους αφορά – συμβάλλουν ενεργά στη νίκη της Ρωσίας».
Σε αυτό το ευσύνοπτο βιβλίο – περίπου 170 σελίδες χωρίς τις σημειώσεις χρησιμοποιούνται πολλές συγκεκριμένες περιπτώσεις-παραδείγματα για να κατανοηθούν οι διαδρομές του ολιγαρχικού χρήματος, οι συνδέσεις των αυταρχικών καθεστώτων του 21ου αιώνα που, παρά τις διαφορές τους, συνεργάζονται σε τομείς όπως η προπαγάνδα και η παραπληροφόρηση, το εμπόριο όπλων και οι τεχνολογίες παρακολούθησης προκειμένου να υπονομεύσουν τις δημοκρατικές κοινωνίες. Για παράδειγμα, μετά την απομάκρυνση ρωσικών καναλιών όπως το Russia Today από δυτικούς δορυφόρους λόγω της διάδοσης ψευδών ειδήσεων, ένας κινεζικός δορυφόρος ανέλαβε τη μετάδοσή του συνεχίζοντας τη διάδοση της ρωσικής προπαγάνδας, και όχι μόνο στον αναπτυσσόμενο κόσμο όπου πραγματικά «αλωνίζουν», αλλά και στα ευρωπαϊκά κράτη, τα οποία, τελικώς, δεν έχουν καταφέρει να βρουν αποτελεσματικούς τρόπους αντιμετώπισης.
Η Απλμπάουμ υπογραμμίζει και εξηγεί πώς οι αυταρχικοί ηγέτες εκμεταλλεύονται το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα για να διατηρήσουν την εξουσία τους: «Στον 21ο αιώνα οι απολυταρχίες δεν υποστηρίζονται από έναν μόνο δικτάτορα, αλλά από εξελιγμένα δίκτυα που αποτελούνται από κλεπτοκρατικές χρηματοοικονομικές δομές, τεχνολογίες παρακολούθησης και επαγγελματίες προπαγανδιστές, όλα αυτά λειτουργούν σε πολλαπλά καθεστώτα, από την Κίνα έως τη Ρωσία και το Ιράν». Επισημαίνει επίσης ότι οι δυτικές δημοκρατίες συχνά συμβάλλουν, άμεσα ή έμμεσα, στην ενίσχυση των αυταρχικών καθεστώτων. Τράπεζες, δικηγορικά γραφεία και εταιρείες δημοσίων σχέσεων στις δυτικές χώρες βοηθούν στην απόκρυψη περιουσιακών στοιχείων και στη βελτίωση της εικόνας αυταρχικών ηγετών. Αυτή η συνενοχή όχι μόνο ενισχύει τα καθεστώτα αυτά, αλλά και υπονομεύει τις ίδιες τις δημοκρατικές αξίες που υποτίθεται ότι προασπίζονται οι δυτικές χώρες. Μέσω της υπονόμευσης των δημοκρατικών θεσμών, της διάδοσης παραπληροφόρησης και της προώθησης αυταρχικών προτύπων επιδιώκουν να δημιουργήσουν έναν κόσμο όπου το δικό τους μοντέλο διακυβέρνησης θεωρείται φυσιολογικό ή ακόμη και προτιμητέο. Η δυτική παρανόηση, ο εφησυχασμός και η απληστία ήταν ο σημαντικός ενισχυτικός παράγων της δύναμης αυτών των αυταρχικών ηγετών, οι δράσεις των οποίων επί δεκαετίες φαίνεται ότι καθορίζουν τις ζωές όλων μας σήμερα.
Διαφάνεια
ΔιαφάνειαΓια να αντιμετωπιστεί αυτή η υπαρκτή πλέον και σαφής απειλή, η συγγραφέας προτείνει τη συνεργασία των δημοκρατικών χωρών για την ενίσχυση της διαφάνειας στις χρηματοπιστωτικές συναλλαγές, τη ρύθμιση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης για την καταπολέμηση της παραπληροφόρησης και τη δημιουργία δικτύων ακτιβιστών και αξιωματούχων για την καταπολέμηση της διαφθοράς.
Ενας κόσμος νομιμοποιητικός της αυθαιρεσίας, ένας κόσμος ασφαλής για τους ολιγάρχες έχει μπει ήδη σε κίνηση. Οι λύσεις και οι προτάσεις της Αν Απλμπάουμ δεν ξέρω αν είναι για αισιόδοξους – δεν έχουν μείνει και πολλοί λόγοι για αισιοδοξία, αλλά ίσως υπάρχουν αρκετοί για μια ευρωπαϊκή, «δυτική» αυτογνωσία, λόγοι για ανθρώπους και θεσμικούς εκπροσώπους που έχουν συνείδηση της ευθύνης όλων μας για το μέλλον της ανθρωπότητας και για την επιρροή που μπορεί και πρέπει να ασκηθεί στη διαμόρφωσή του. Είναι κρίμα που το βιβλίο, κατά πάσα πιθανότητα, θα διαβαστεί μόνο από όσους ήδη συμφωνούν, γνωρίζοντας έστω και ελάχιστα από αυτά που η Αν Απλμπάουμ αναφέρει.
