Στο αυθεντικό παραμύθι των αδελφών Γκριμ, η Βασίλισσα εύχεται να είχε μια κόρη «λευκή σαν το χιόνι». Οταν η μοίρα τής χαρίζει επιτέλους ένα κορίτσι εκείνη την ονομάζει Χιονάτη, αφού όντως η επιδερμίδα της ήταν πάλλευκη. Στη νέα live-action εκδοχή του κλασικού παραμυθιού της Ντίσνεϊ, που κυκλοφορεί από αυτή την Πέμπτη στις αίθουσες, τη Χιονάτη υποδύεται η Ρέιτσελ Ζέγκλερ. Η κολομβιανής καταγωγής Αμερικανίδα ηθοποιός δεν έχει προφανώς δέρμα «λευκό σαν το χιόνι»· είναι όμως αυτό πρόβλημα; Για κάποιους σίγουρα ναι, αφού οι αντιδράσεις, ειδικά στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, έχουν πυκνώσει και όχι μόνον αναφορικά με τη μελαμψή πρωταγωνίστρια.
Μεγάλο ζήτημα δημιουργήθηκε σχετικά με τον τρόπο απεικόνισης των νάνων, αλλά και με τη γενικότερη οπτική της ιστορίας, η οποία σε κάποιες πτυχές της κρίνεται υπερβολικά σεξιστική. «Η θεώρηση των παραμυθιών, τα οποία συχνά αποτελούν καρπό χιλιετών παραδόσεων, με όρους woke ατζέντας ή πολιτικής ορθότητας, είναι από μόνη της πολύ προβληματική. Ακόμη και η αρχική εκδοχή του κινούμενου σχεδίου της Ντίσνεϊ (σ.σ. “Η Χιονάτη και οι επτά νάνοι” του 1937) δεν είναι αυτή του αυθεντικού παραμυθιού των αδελφών Γκριμ. Εκτός αυτού, οι παραλλαγές του συγκεκριμένου μύθου ανά την υφήλιο είναι πάρα πολλές, όμως το εντυπωσιακό είναι ότι όλες τους συμφωνούν στα κεντρικά τους θέματα. Και αυτό γιατί τα παραμύθια μιλούν με συμβολισμούς και όχι με μορφές», μας λέει η Σάσα Βούλγαρη, αφηγήτρια παραμυθιών, η οποία έχει συνεργαστεί με σημαντικούς πολιτιστικούς οργανισμούς.
Στο καινούργιο φιλμ, διά χειρός Μαρκ Γουέμπ, οι επτά νάνοι του παραμυθιού διατηρούν τα ονόματα και τις ιδιότητές τους, ωστόσο έχουν δημιουργηθεί εξ ολοκλήρου μέσω τεχνολογίας CGI, ενώ στις επίσημες αναφορές της η Ντίσνεϊ έχει αντικαταστήσει τον όρο «νάνοι» με το πιο… ανώδυνο «μαγικά πλάσματα». Πόσο όμως όλα αυτά επηρεάζουν την ουσία του παραμυθιού; «Κατά τη γνώμη μου, το να κάνει κάποιος φύλλο και φτερό ένα μύθο για να εξυπηρετήσει τα όποια αφηγήματα, είναι γελοιότητα. Σκεφτείτε ότι στην ελληνική εκδοχή της “Χιονάτης” –γιατί υπάρχει και τέτοια– δεν έχουμε καν νάνους, αλλά κάποια παλικάρια που βοηθούν την ηρωίδα όταν βρίσκεται στο δάσος. Η κεντρική ιδέα πάντως παραμένει ίδια», σημειώνει η κ. Βούλγαρη.
Οι επτά νάνοι του παρα- μυθιού διατηρούν τα ονόματα και τις ιδιότητές τους, ωστόσο έχουν δημιουργηθεί εξ ολοκλήρου μέσω τεχνολογίας CGI και ονομάζονται «μαγικά πλάσματα».
Η σημασία του Πρίγκιπα
Ενα άλλο σημείο τριβής, όπως είπαμε, αποτελεί ο (υποτιθέμενος) σεξιστικός χαρακτήρας της ιστορίας, τον οποίο η ταινία φροντίζει να αμβλύνει με διάφορους τρόπους – π.χ. υποβαθμίζοντας τη σημασία του Πρίγκιπα (που δεν είναι καν πρίγκιπας) ή προικίζοντας με έξτρα δυναμισμό τη Χιονάτη. «Αρχικά ο ίδιος ο Γουόλτ Ντίσνεϊ έχει αλλάξει την κουλτούρα γύρω από το λαϊκό παραμύθι, προάγοντας, για παράδειγμα στη “Σταχτοπούτα”, κάποιες πιο εξαρτημένες γυναικείες φιγούρες. Οσον αφορά τη Χιονάτη, από συμβολική άποψη, πρόκειται για μια νεαρή κοπέλα, η οποία προετοιμάζεται να γίνει γυναίκα και βρίσκεται σε μια συγκρουσιακή κατάσταση με τη μητέρα ή τη μητριά της. Σε κάθε περίπτωση, μιλάμε για μια μετάβαση· τα δώρα που της προσφέρει η μητριά είναι τα “γυναικεία” δώρα, ενώ ο μαγικός ύπνος συμβολίζει την κατάσταση ακριβώς πριν από την ερωτική αφύπνιση, η οποία θα έρθει με το φιλί του πρίγκιπα. Δεν υπάρχει τίποτα το φεμινιστικό ή αντιφεμινιστικό σε όλα αυτά», σχολιάζει η κ. Βούλγαρη.
Η τάση βέβαια να ερμηνεύονται ή και να τροποποιούνται οι παραδοσιακές αφηγήσεις για να ταιριάξουν στις σύγχρονες νόρμες, δεν είναι μόνο χολιγουντιανό προνόμιο. Η κ. Βούλγαρη μας πληροφορεί ότι αντιμετωπίζει συχνά παρόμοια ζητήματα σε εκδηλώσεις, σεμινάρια και διαλέξεις σχετικά με τα παραμύθια. «Το θέμα είναι ότι το παραμύθι είναι φορέας βαθιάς αυτογνωσίας, ριζωμένης σε χιλιετηρίδες, η οποία δεν χωράει μόνο μία ερμηνεία, ιδίως από ανθρώπους που έχουν άγνοια του πλούτου και του βάθους του».
Πίσω στην καινούργια «Χιονάτη», τα προβλήματα επεκτάθηκαν πρόσφατα και στο πολιτικό πεδίο. Συγκεκριμένα, οι φήμες θέλουν τη Ρέιτσελ Ζέγκλερ να βρίσκεται σε κόντρα με τη συμπρωταγωνίστρια Γκαλ Γκαντότ (ερμηνεύει τη μάγισσα-μητριά), εν μέσω της προωθητικής εκστρατείας της ταινίας. Αφορμή στάθηκαν μερικές υποστηρικτικές προς την Παλαιστίνη αναρτήσεις της πρώτης, τις οποίες η Ισραηλινή Γκαντότ προφανώς δεν εκτίμησε και τόσο. Σε κάθε περίπτωση η Ντίσνεϊ, η οποία έχει επενδύσει πολλά στις live-action εκδοχές των κλασικών ταινιών της, δεν θα ήθελε μία από αυτές να «καεί» ενώ βρίσκεται ακόμη στη γραμμή της εκκίνησης. Από την άλλη, σε ένα βαθιά διχαστικό –και διχασμένο– κόσμο ακόμη και τα παραμύθια γίνονται πεδίο μάχης.
