Δεν είναι μυστικό ότι ο παγκόσμιος κινηματογράφος ζει εδώ και μερικά χρόνια στον αστερισμό των ντοκιμαντέρ. Σε μια εποχή όπου οι πάντες εθίζονται όλο και περισσότερο στα βίντεο που πηγαινοέρχονται στη διαδικτυακή στρατόσφαιρα, οι ταινίες τεκμηρίωσης φαντάζουν πολύ γοητευτικές –και αληθοφανείς–, ιδιαίτερα ανάμεσα στις νεότερες γενιές. Αλλωστε (και) αυτές αποθέωσαν το «Συνύπαρξη, λέμε τώρα!» της Αμπερ Φάρες, το φιλμ που κέρδισε τον Χρυσό Αλέξανδρο στο φετινό Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης. Η φετινή διοργάνωση, που έριξε αυλαία την Κυριακή, πρόσφερε στιγμές συγκίνησης, προβληματισμού, αλλά και μια αίσθηση επείγοντος σε όσους παρακολούθησαν τις προβολές της.
«Πριν από δύο εβδομάδες ένας Παλαιστίνιος κωμικός, συνάδελφός μου, τόλμησε να αστειευτεί στο Ισραήλ, και η αστυνομία όρμησε σπίτι του και τον συνέλαβε απλώς επειδή έκανε χιούμορ. Μπορώ να βρίσκομαι εδώ σήμερα επειδή υπάρχει ακόμα μια μικρή “σχισμή” στην ελευθερία του λόγου που μπορώ να έχω, χάρη στο προνόμιό μου ως Ισραηλινή Εβραία», είπε ανεβαίνοντας στο βήμα η πρωταγωνίστρια του κορυφαίου ντοκιμαντέρ του φεστιβάλ, Νόαμ Σούστερ-Ελιάσι. Εβραία κωμικός με αραβικές ρίζες, η τελευταία μιλάει εξίσου άπταιστα αραβικά και εβραϊκά, έχοντας μεγαλώσει στην επονομαζόμενη «Οαση Ειρήνης», μια μοναδική κοινότητα, όπου Παλαιστίνιοι και Εβραίοι έχουν, επί δεκαετίες, συνυπάρξει ως γείτονες και φίλοι μέσα στο σύγχρονο κράτος του Ισραήλ.
Το ντοκιμαντέρ της Φάρες ακολουθεί αυτή την ξεχωριστή ηρωίδα, η οποία χρησιμοποιεί την κωμωδία ως όχημα πολιτικού ακτιβισμού γιατί όπως λέει, «ξέρω ότι όταν γελάς, σημαίνει ότι ακούς». Το ίδιο το φιλμ είναι στη μεγαλύτερη διάρκειά του απολαυστικό, γεμάτο αυτοσαρκαστικό χιούμορ, μέχρι τελικά να πάρει τραγικές διαστάσεις στο τελευταίο κομμάτι που μιλάει για την εν εξελίξει σύγκρουση και την ισοπέδωση της Γάζας. «Ο ακτιβισμός μας, καθώς και το πώς διαμαρτυρόμαστε για την ισότητα και την ελευθερία, δεν εκφράζεται μόνο μέσα από μια διαδήλωση, μια δράση, μια ταινία ή ένα αστείο. Εκφράζεται κάθε μέρα μέσα από την εναλλακτική που οραματίζεσαι μέσα από το σώμα και τη γλώσσα σου, μέσα από τις καθημερινές επιλογές σου και το πώς αποφασίζεις να αξιοποιήσεις τα προνόμιά σου, ώστε να εξασφαλίσεις ότι μια μέρα οι Παλαιστίνιοι φίλοι μου θα είναι ελεύθεροι», κατέληξε η Σούστερ-Ελιάσι.
Από τα πρόσωπα που ξεχώρισαν ήταν και ο Σταύρος Ψυλλάκης· ο καταξιωμένος Ελληνας κινηματογραφιστής απέσπασε συνολικά τρία βραβεία στη διοργάνωση.
Μια άλλη ταινία η οποία έκανε εντύπωση στο φεστιβάλ ήταν το βραβευμένο με τον Χρυσό Αλέξανδρο –και αρκετές ακόμα διακρίσεις– «Λευτεριά στον Λέοναρντ Πελτιέ» των Τζέσι Σορτ Μπουλ και Ντέιβιντ Φρανς, «ένα τρομερά επίκαιρο ντοκιμαντέρ σε σχέση με την έλλειψη δικαιοσύνης που αντιμετωπίζουν διαχρονικά οι αυτόχθονες της Αμερικής», σύμφωνα με το σκεπτικό της κριτικής επιτροπής, που ανέγνωσε η Λορέν Γκρίνφιλντ. Η διακεκριμένη Αμερικανίδα κινηματογραφίστρια έζησε στο έπακρο τη φετινή διοργάνωση, λαμβάνοντας μέρος στην επιτροπή, δεχόμενη τον τιμητικό Χρυσό Αλέξανδρο και παρουσιάζοντας η ίδια το σύνολο των ταινιών της στο κοινό της Θεσσαλονίκης.
Από τα πρόσωπα που ξεχώρισαν βέβαια τις τελευταίες ημέρες του φεστιβάλ ήταν και ο Σταύρος Ψυλλάκης· ο καταξιωμένος Ελληνας κινηματογραφιστής απέσπασε συνολικά τρία βραβεία –ανάμεσά τους και αυτό της διεθνούς ένωσης κριτικών FIPRESCI– και μια τρομερή αποθέωση στην πρεμιέρα του «Σμιλεμένες ψυχές». Η ταινία αφηγείται την ιστορία του Ελβετού οδοντιάτρου Ζουλιάν Γκριβέλ (επίσης παρών στη Θεσσαλονίκη), ο οποίος επί σχεδόν τρεις δεκαετίες επισκεπτόταν ανελλιπώς τη χώρα μας φροντίζοντας δωρεάν τους χανσενικούς (λεπρούς). Το κοινό χάρηκε επίσης και επιβράβευσε με σχετική διάκριση επιπλέον του Αργυρού Αλέξανδρου του τμήματος Newcomers, το «Εδώ μιλάνε για λατρεία», τον κινηματογραφικό φόρο τιμής του Βύρωνα Κριτζά πάνω στο sui generis ελληνικό συγκρότημα Κόρε. Υδρο.
Στο ίδιο τμήμα το πρώτο βραβείο απονεμήθηκε στο «Πώς να χτίσεις μια βιβλιοθήκη» των Μάια Λέκοου και Κρίστοφερ Κινγκ, ένα φιλμ από την Κένυα που «εκθέτει με πάθος το διαχρονικό αποτύπωμα της αποικιοκρατίας, εξυμνώντας τον ακτιβισμό και τον αγώνα δύο φιλενάδων για αληθινά προσβάσιμους δημόσιους χώρους», σύμφωνα με το σκεπτικό της βράβευσης. Το παγκόσμιο ταξίδι του φεστιβάλ, που είναι και από τα πιο γοητευτικά χαρακτηριστικά του, έφτασε μέχρι το Βιετνάμ, για να παρουσιάσει το «Παιδί της σκόνης» (ειδική μνεία στο Διεθνές Διαγωνιστικό) της Βερόνικα Μλιτσέβσκα, το οποίο αναδεικνύει την ιστορία ενός από τα εκατοντάδες χιλιάδες ανεπιθύμητα παιδιά των Αμερικανών στρατιωτών που εγκαταλείφθηκαν μετά τον πόλεμο του Βιετνάμ.
