Παρακολουθώντας καρέ καρέ το βίντεο της επίθεσης που κατέγραψαν οι κάμερες ασφαλείας, «προσανατολισμένες έτσι ώστε να καλύπτουν πλήρως τον ενδιάμεσο χώρο», όπως σχολίασε η διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης – Μουσείου Αλεξάνδρου Σούτσου (ΕΜΠΑΣ) Συραγώ Τσιάρα, έχουμε την αίσθηση πως βλέπουμε μια κακοσκηνοθετημένη σκηνή βίας.
Υπάρχει κάτι πομπώδες στον τρόπο που ο βουλευτής της Νίκης Νίκος Παπαδόπουλος μαζί με τον άγνωστο συναυτουργό του διέπραξαν τον βανδαλισμό της έκθεσης «Η σαγήνη του αλλόκοτου» το πρωί της Δευτέρας.
Και μολονότι η πράξη της καθαίρεσης και καταστροφής των τεσσάρων έργων του καλλιτέχνη Χριστόφορου Κατσαδιώτη υπήρξε επακόλουθο μιας σχεδόν προαναγγελθείσας επίθεσης κάποιων ζηλωτών της πίστης, που εκτόξευαν εδώ και καιρό απειλές, κατάρες και αναθέματα σε όλους τους συντελεστές του «Αλλόκοτου», το βίντεο από τις κάμερες μαρτυρεί μια πράξη με κακόγουστη θεατρικότητα.
Τα έργα σύγχρονης τέχνης με τίτλους «Εικόνισμα 1ο», «Εικόνισμα 16ο», «Εικόνισμα 17ο» και «Ο Αγιος Χριστόφορος» αφαιρούνται από τον τοίχο και πετάγονται στο πάτωμα με μανία από δύο άντρες που φορούν σοβαρά σκούρα κοστούμια. Οι δύο φύλακες δεν καταφέρνουν να σταματήσουν –ας μας επιτραπεί η λέξη– τον επιδεικτικό τσαμπουκά των επιτιθέμενων, και τα τζάμια που κάλυπταν τα έργα σκορπίζουν στο πάτωμα.
«Ενας βουλευτής που επιλέγει και προτείνει στην κοινωνία τον επικίνδυνο δρόμο της βίας και του τραμπουκισμού είναι σαν να μας λέει ότι βλέπει τον εαυτό του ως στρατιώτη σε αποστολή. Αν είναι έτσι (που δεν είναι), τότε αυτή η αίσθηση τον καθιστά αδιάλλακτο και επιτηδείως “αυτοπυροδοτούμενο”», υπογραμμίζει στην «Κ» ο δικηγόρος Σωτήρης Φέλιος.
Ο ίδιος διαθέτει στη συλλογή του έργα του του Χριστόφορου Κατσαδιώτη και ετοιμάζει στην «Αλλη Αρκαδία», μια αναδρομική έκθεση του καλλιτέχνη μέσα στο 2025. «Γνωρίζω το έργο του και μπορώ να πω ότι η συγκίνηση την οποία μετουσιώνει σε τέχνη, δεν έχει τη ρίζα της στη θρησκεία. Βλέπω στη δουλειά του συγκεκριμένου καλλιτέχνη ένα “θέατρο εικόνων”, μια προικισμένη καλλιτεχνικά φαντασία, που οδηγεί σε γοητευτικά μονοπάτια της τέχνης τα οποία αιχμαλωτίζουν τον θεατή», εξηγεί ο κ. Φέλιος.
Από τώρα και μέχρι το τέλος της έκθεσης «Η σαγήνη του αλλόκοτου» στην Εθνική Πινακοθήκη (ολοκληρώνεται τον Σεπτέμβριο), με τη σύμπνοια της Εθνικής Πινακοθήκης και του ΥΠΠΟ, τα σημάδια που άφησε ο πολεμικός βουλευτικός λόγος στη δημόσια σφαίρα –κατεστραμμένα έργα τέχνης, ξεχαρβαλωμένα σύρματα ανάρτησης, αντικείμενα πεταμένα στο πάτωμα, ένα πεδίο μάχης– εντάσσονται σε μια εικαστική εγκατάσταση-μαρτυρία με τίτλο «Το σύμπτωμα».
Είναι άραγε αυτό το έργο σύμπτωμα των δικών μας καιρών, είναι το τραύμα μιας νεόκοπης λογοκρισίας ή μια παραβολή για τη μισαλλοδοξία που στην Ελλάδα έχει πλούσιο παρελθόν; Ο εικαστικός Διονύσης Καβαλλιεράτος –γνωστός για το πώς βρίσκει τρόπο να μας αφοπλίζει με τη δουλειά του μέσω της κωμωδίας– το 2008 διώχθηκε για προσβολή θρησκευτικών συμβόλων για την έκθεση «The Ejaculation of the Demon».
«Το είχα διασκεδάσει, ήταν σαν ταινία των Μόντι Πάιθον», μας λέει όταν του ζητάμε να ξαναζήσει τη σκηνή. «Η αίθουσα ασφυκτικά γεμάτη ένα τσούρμο μεσαιωνικές καρικατούρες του Μπος και του Μπρούγκελ, με μπροστάρη έναν παλαιοημερολογίτη παπά και υποκινητές κάτι χρυσαυγίτες, οι ίδιοι που τον προηγούμενο χρόνο είχαν επιτεθεί στο θέατρο Χυτήριο, οι ίδιοι που αιώνες πριν κατέστρεφαν την αρχαία τέχνη. Ελληνοχριστιανισμός λέει, τι σχιζοφρένεια! Πριν από τη δίκη βοήθησα μια συμπαθή γιαγιούλα να ανέβει τα σκαλιά του δικαστηρίου για να μπει στην αίθουσα· μετά την αναγγελία της αθωωτικής μου απόφασης, η ίδια γιαγιούλα κλώτσαγε και έβριζε “είσαι αδελφή” έναν μουσάτο φίλο μου που μέχρι τότε νόμιζαν ότι ήταν δικός τους. Ευχήθηκα στον όχλο “ο Θεός να σας έχει καλά” και μας φυγάδεψαν οι αστυνομικοί έξω για να μη με λιντσάρουν».
Η δίκη έληξε με αθωωτική απόφαση καθώς, όπως λέει ο ίδιος, ήταν τυχερός, «ενώ κάποιοι άλλοι όπως ο Γέροντας Παστίτσιος την πλήρωσαν ακριβά με λιγότερο προκλητικά έργα». Είχε τρεις σοβαρές μάρτυρες υπεράσπισης και έπεσε σε δικαστή πρόθυμη να κατανοήσει, όπως μας εξηγεί. «Είχα μια αγωνία μέσα στην αίθουσα, αλλά δεν με επηρέασε αυτό στο να αυτολογοκρίνομαι, το κάνω κι από μόνος μου για άλλους λόγους», προσθέτει.
Ενα από τα έργα με τα οποία ο Καβαλλιεράτος συμμετέχει στην έκθεση του «Αλλόκοτου», το «Κος Τρομακτικός», αποτελεί μέρος του «Συμπτώματος», αφού είναι αναρτημένο κοντά στο μέρος όπου έγινε η επίθεση, δίπλα σε ένα ξύλινο μεσαιωνικό ερμάριο με τολμηρά ανάγλυφα εμπνευσμένα από θρησκευτικές σκηνές.
Ο χώρος διαχωρίζεται από την υπόλοιπη έκθεση με μια κορδέλα, θυμίζοντας εικόνες από τόπους όπου διαπράχθηκε έγκλημα. «Ολος ο πλανήτης περιστρέφεται ακροδεξιόστροφα. Εχουν βγει από τις τρύπες τους τα θρησκόληπτα εθνικοκαπηλόφρονα φίδια, είδαν Τραμπ και ξεθάρρεψαν πάλι λίγο περισσότερο, τους σιγόνταραν πάντα βέβαια και κάποιοι εντός εισαγωγικών δημοσιογράφοι στα ΜΜΕ, εννοώ τα φασιστικά, συντηρητικά αντανακλαστικά γενικά», επισημαίνει ο Καβαλλιεράτος. «Είμαστε μια χώρα που νομίζει ότι είναι ευρωπαϊκή, ενώ η Εκκλησία δεν έχει ακόμη διαχωριστεί από το κράτος. Θα υπάρξουν και άλλα τέτοια περιστατικά, και δεν είναι μόνο οι γραφικοί ακροδεξιοί που λογοκρίνουν, υπάρχουν και άλλοι υπεράνω υποψίας από το παρελθόν –μέχρι και πολύ πρόσφατα– που κλείνουν στόματα με πιο αποτελεσματικό τρόπο».
«Πάντα με κατέπλησσε η δύναμη που έχει ένα εικαστικό έργο να προκαλεί αντιδράσεις στον κοινωνικό χώρο», λέει η εικαστικός Ρένα Παπασπύρου.
Ακριβώς έξι ημέρες πριν από σήμερα, όταν ο διαβόητος βουλευτικός βανδαλισμός έγινε γνωστός, όταν δεν ήταν λίγοι όσοι υποστήριζαν στα social media ότι η διευθύντρια μιας Εθνικής Πινακοθήκης «πήγαινε γυρεύοντας» και ότι θα έπρεπε να προσέχει τις εκθεσιακές επιλογές της ώστε να μην επιμελείται αιχμηρά ψυχογραφήματα της κοινωνίας, συζητήσαμε το θέμα με την εικαστικό Ρένα Παπασπύρου, ομότιμη καθηγήτρια της ΑΣΚΤ.
«Πάντα με κατέπλησσε η δύναμη που έχει ένα εικαστικό έργο να προκαλεί αντιδράσεις στον κοινωνικό χώρο», σχολίασε. «Ανέκαθεν η εικαστική τέχνη ήταν φορέας νέων ιδεών, απροσδόκητων απόψεων και, φυσικά, μοναδικών εικόνων και μορφολογικών σχηματισμών. Είναι αδιανόητη η επέμβαση-λογοκρισία στην εικαστική σκέψη, δηλαδή το εικαστικό έργο, από οπουδήποτε και να προέρχεται. Στη συγκεκριμένη περίπτωση έχουμε μια βίαιη, παρανοϊκή και αξιοθρήνητα φθηνή πράξη καταστροφής. Το λιγότερο που μπορεί να γίνει, είναι ο δράστης να ζητήσει συγγνώμη από την Εθνική Πινακοθήκη, το κοινό και τον καλλιτέχνη, και να αποζημιώσει για τις ζημιές που προκάλεσε».
