Πριν από ένα χρόνο, το Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης τον όρισε επικεφαλής της νεοσύστατης ομάδας Διερεύνησης της Προέλευσης των Συλλογών του. Πόστο μεγάλης ευθύνης, αν σκεφτούμε το διεθνές κλίμα υπέρ των επαναπατρισμών. Ο νομικός Λούσιαν Σίμονς πάντως φαίνεται να διαθέτει μεγάλη εμπειρία σε τέτοια ζητήματα, καθώς έχει διευθύνει την αντίστοιχη ομάδα του οίκου Sotheby’s, του οποίου διετέλεσε και αντιπρόεδρος.
Ποια ήταν λοιπόν η πρώτη αρχαιότητα που στη «βάρδιά» του επέστρεψε από το Met στη χώρα προέλευσής της; Η απάντηση είναι η αρχαϊκή χάλκινη κεφαλή του γρύπα από την Ολυμπία, που πρόσφατα επαναπατρίστηκε στην Ελλάδα (και θα επιστρέψει προσωρινά στο Met για μια έκθεση το 2026). Ερωτώμενος από την «Κ» για τα πιο ενδιαφέροντα ερευνητικά ευρήματα σχετικά με την κεφαλή του γρύπα, ο Λούσιαν Σίμονς αναφέρεται στη «συναρπαστική» δυνατότητα «να αφηγηθούμε μια πιο ολοκληρωμένη ιστορία αυτού του εξαιρετικού έργου τέχνης», όπως το χαρακτηρίζει. «Αλλά θα έλεγα ότι το πιο ενδιαφέρον και ικανοποιητικό κομμάτι της διαδικασίας ήταν η συνεργασία με τους συναδέλφους μας στην Ελλάδα», προσθέτει, αναφερόμενος στις αρμόδιες υπηρεσίες του ελληνικού υπουργείου Πολιτισμού και προτού επαναλάβει αυτή τη λέξη –«συνεργασία»– μερικές φορές ακόμα.
Η κεφαλή είχε κλαπεί από το μουσείο της Αρχαίας Ολυμπίας στις αρχές του προηγούμενου αιώνα και άλλαξε αρκετούς ιδιοκτήτες, μέχρι να καταλήξει στο Met το 1972. Υπάρχουν μήπως άλλα αρχαία ελληνικά αντικείμενα στο αμερικανικό ίδρυμα που ο Λούσιαν Σίμονς και η ομάδα του ερευνούν ως προς την προέλευσή τους; «Το Met μελετά και ερευνά συνεχώς όλα τα έργα της συλλογής του, συμπεριλαμβανομένων αυτών της αρχαίας Ελλάδας», αρκείται να απαντήσει ο Αμερικανός. Και συνεχίζει: «στο πλαίσιο της Πρωτοβουλίας για την πολιτιστική Ιδιοκτησία, που εγκαινιάσαμε πρόσφατα, διευρύνουμε, επιταχύνουμε και εντείνουμε την έρευνά μας, για όλα τα έργα που εισήλθαν στο μουσείο μέσω εμπόρων τέχνης, οι οποίοι γνωρίζουμε ότι έχουν βρεθεί στο μικροσκόπιο των Αρχών».
Χρειάζεται άραγε περαιτέρω έρευνα και η συλλογή Στερν, την οποία η Ελλάδα έχει δανείσει στο Met, στο πλαίσιο μιας συμφωνίας που το 2022 είχε επικυρωθεί στη Βουλή προκαλώντας αντιδράσεις; Και ποια νέα ευρήματα για τις κυκλαδικές αρχαιότητες της συλλογής παρουσιάστηκαν πρόσφατα σε ημερίδα με τη συμμετοχή ειδικών του αμερικανικού μουσείου και του ελληνικού ΥΠΠΟ;
Η ανταλλαγή πληροφοριών, αρχείων και αναλύσεων με ειδικούς εντός και εκτός του μουσείου οδηγεί συχνά σε νέα ευρήματα.
Πλήρης περιγραφή
«Το Met συνεχίζει να μελετά τα αντικείμενα», λέει ο Λούσιαν Σίμονς. «Μέχρι στιγμής, έχουμε δημοσιεύσει όλα τα κυκλαδικά έργα της συλλογής Στερν στην ιστοσελίδα του Met, με πλήρη επιστημονική περιγραφή –που περιλαμβάνει τεχνικές αναλύσεις των έργων και πληροφορίες για την προέλευση και το ιστορικό ιδιοκτησίας τους– καθώς και νέες φωτογραφίες υψηλής ανάλυσης», συνεχίζει, προσθέτοντας ότι η έρευνα διεξάγεται από τα αρμόδια τμήματα του Met σε συνεργασία με το ΥΠΠΟ και το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης στην Αθήνα. Μια απλή αναζήτηση στο metmuseum.org επιβεβαιώνει τα λεγόμενά του, αν και μέχρι στιγμής οι διαθέσιμες πληροφορίες για την προέλευση ορισμένων κυκλαδικών αρχαιοτήτων δεν φτάνουν πάντα πριν από τις δεκαετίες 1990 και 1980, ενώ σε άλλες περιπτώσεις δεν αναφέρονται οι συνθήκες απόκτησης του αντικειμένου από τον πρώτο ιδιοκτήτη.
«Πρόκειται για την πρώτη μεγάλη συστηματική μελέτη που συνδυάζει επιστημονικές, τεχνικές και αναλυτικές προσεγγίσεις σε μια ευρεία ομάδα κυκλαδικών αρχαιοτήτων που προέρχονται από την αγορά τέχνης. Η μελέτη των αντικειμένων αποκάλυψε μια ποικιλία συνθηκών στις επιφάνειές τους, προσμείξεις, πολυάριθμα ίχνη αρχικού χρώματος, καθώς και ρωγμές, αρχαίες και σύγχρονες επισκευές, αποκαταστάσεις και νεότερες αισθητικές επεμβάσεις», εξηγεί ο Λούσιαν Σίμονς και συμπληρώνει ότι η μελέτη της συλλογής Στερν θα συνεχιστεί με νέες τεχνικές και ότι το 2026 θα κυκλοφορήσει μια έκδοση με τα αποτελέσματα των ερευνών.
Ποιες μεθόδους θεωρεί πιο αξιόπιστες για τη διερεύνηση της προέλευσης των αντικειμένων που βρίσκονται στο Met; «Η συνεργασία είναι το κλειδί για τη διερεύνηση των έργων της συλλογής – η ανταλλαγή πληροφοριών, αρχείων και αναλύσεων με ειδικούς εντός και εκτός του μουσείου οδηγεί συχνά σε νέα ευρήματα, που μπορούμε στη συνέχεια να κοινοποιήσουμε καταλλήλως. Θα έλεγα επίσης ότι η υπομονή είναι πολύ σημαντική, καθώς αυτή η δουλειά συχνά απαιτεί χρόνο, επιμέλεια και αφοσίωση», αποκρίνεται, προσθέτοντας ότι η ψηφιοποίηση αρχείων συμβάλλει στη συγκέντρωση πληροφοριών από όλο τον κόσμο.
Η όποια αλλαγή στάσης παρατηρείται διεθνώς στο ζήτημα της επιστροφής αρχαιοτήτων και έργων τέχνης, θέτει ορισμένες νέες προκλήσεις. «Η δουλειά μας απαιτεί ισχυρές διεθνείς συνεργασίες, τις οποίες χτίζουμε με βάση την κοινή επιδίωξη της γνώσης και την πίστη στη δύναμη και τη σημασία της ανάδειξης της παγκόσμιας τέχνης και πολιτιστικής κληρονομιάς», εξηγεί ο Λούσιαν Σίμονς και καταλήγει με μια αναφορά στην τεχνογνωσία που διαθέτει σε θέματα προέλευσης: «Η εμπειρία μου στον οίκο Sotheby’s», λέει, «μου έδωσε τα απαραίτητα εργαλεία ώστε να συντονίζω τις έρευνες σε ένα ευρύ φάσμα γνωστικών αντικειμένων και να λειτουργώ ως αποτελεσματικός θεματοφύλακας για τα πολιτιστικά αντικείμενα που εισέρχονται στο Met».
