ΑΝΔΡΕΑΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Η πολιτική της αντιπροσώπευσης
Ντοστογιέφσκι, Παπαδιαμάντης,
Κόντογλου
εκδ. Αρμός, 2024, σελ. 190
Το έργο του Ντοστογιέφσκι, του Παπαδιαμάντη, του Κόντογλου έχει τύχει πολλών και διαφορετικών προσεγγίσεων. Μελετητές, αναλυτές, κριτικοί, επιστήμονες διαφόρων κλάδων, αλλά και η τέχνη, έχουν προσπαθήσει να φωτίσουν το έργο τους από οπτικές γωνίες που δεν είναι ευδιάκριτες, εύκολα προσβάσιμες και άμεσα αντιληπτές.
Μια ματιά διεισδυτική και καινούργια αναλαμβάνει να μας προσφέρει ο Ανδρέας Πανταζόπουλος. Αντικρίζει πολιτικά το έργο τους, προσπαθώντας να προσδιορίσει τον κοινωνικό αντίκτυπο που προκαλεί στις μέρες μας. Κοντολογίς, επιδιώκει την υπαρκτή κρίση της πίστης, της εμπιστοσύνης, να την αντιπαλέψει με το περί Ορθοδοξίας φρόνημα των τριών συγγραφέων, τη σχέση τους με το θείο και τον θεσμό της Εκκλησίας. Για τον Ντοστογιέφσκι, μείζον στοιχείο της ουσίας του ρωσικού λαού, του περιούσιου κατά τη γραφή του, είναι η ταυτότητα. Δεν είναι άλλη από την εμποτισμένη με θρησκευτική πίστη εμπιστοσύνη προς τον μοναδικό οργανισμό αυθεντικής αντιπροσώπευσης, την Εκκλησία. Και μάλιστα, όχι με την κοσμική, διοικούσα μορφή της, αλλά με την πνευματική, ορθόδοξη υπόστασή της.
Θεία αρμονία
Ο «πολιτικός» Παπαδιαμάντης, κατά τον συγγραφέα, ενστερνίζεται το δίλημμα τάξη ή χάος. Η τάξη εμφανίζεται υπό την τυπολειτουργική σταθερότητα της Εκκλησίας, τη θεία αρμονία, ενώ το χάος αντιπροσωπεύεται από τον ξενόφερτο αθεϊσμό, τις αντιορθόδοξες δυτικές αξίες, τις διαλυτικές εθνικών και θρησκευτικών κοινοτήτων νέες τάσεις. Ο ανεπίκαιρος, μονήρης Κόντογλου, δικαιωμένος μόνο, όπως λέει ο συγγραφέας, από τα ασκητικά πνευματικά του μάτια, εναποθέτει την ελπίδα για την πορεία του κόσμου στην «ευσέβεια», την πνευματικότητα, την κάθαρση. Ο Κόντογλου προτάσσει την ελευθερία και την ευθύνη ως το δίπολο της αντιπροσώπευσης, με συνεχή σύγκρουση, ένταση, ακρότητα.
Ηθική στάση
Το ζητούμενο αναδύεται καίριο στο έργο και των τριών: είναι η ηθική στάση. Η θεολογική ματιά των τριών συγγραφέων έρχεται να κοιτάξει τη σημερινή πολιτική διάσταση του κόσμου. Με άρνηση της προοδευτικότητας ως ισοπέδωσης και ανάδειξη της συντήρησης ως διατήρησης του πολύτιμου. Αν εντυπωσιάζει η γραφή, είναι διότι δεν προτάσσει την αθωότητα του πιστού, του καλού χριστιανού, του εκτός του κόσμου τούτου ταγμένου. Αντιθέτως, απογυμνώνει κάθε άλλοθι για την πολιτική, κοινωνική, εντέλει ηθική στάση που υιοθετεί ο καθένας μας. Η απόσταση ανάμεσα στον Σάτοβ των «Δαιμονισμένων» και στη Χαδούλα της «Φόνισσας» καταλύεται. Η υπέρβαση προς τον Θεό είναι ύβρις και λύτρωση.
Αναμφίβολα είναι ένα βιβλίο που γεννάει αντιστάσεις, σκέψεις, προβληματισμούς. Προκαλεί να πάρει θέση κανείς, και αυτό πάντα είναι δύσκολο, άβολο, παρακινδυνευμένο. Γιατί καταλύει την πνευματική βολή και απαιτεί την κατάκτηση μιας νέας εσωτερικής ισορροπίας.
