Για την ογδόη Μαρτίου, την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας που συμβολίζει την προσπάθεια των γυναικών για ίσα δικαιώματα και ίση μεταχείριση, η Εθνική Πινακοθήκη – Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου (ΕΠΜΑΣ) σε συνεργασία με το Κέντρο Διοτίμα έχει προγραμματίσει το εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Χρώματα αγάπης και χρώματα βίας».
Αυτή η νέα θεματική ξενάγηση, όπως συμβαίνει με τα πολλά και επιτυχημένα εκπαιδευτικά προγράμματα της Πινακοθήκης, αποσκοπεί στο να ξαναδεί ένα ευρύτερο κοινό έργα που θεωρούσε γνωστά με άλλη ματιά. Στόχος εδώ είναι η εξερεύνηση ζητημάτων που αφορούν τις αναπαραστάσεις του γυναικείου σώματος στον χώρο της τέχνης, τη συμβολική βία που αποκτά έμφυλο περιεχόμενο και τους εικαστικούς λόγους με τους οποίους επενδύεται διαχρονικά το γυναικείο σώμα.
Με τίτλο που προέρχεται από στίχους ενός τραγουδιού του Κωνσταντίνου Β., το «Ενα κλεμμένο ποδήλατο», τα «Χρώματα αγάπης και χρώματα βίας» απευθύνονται σε νεαρούς επισκέπτες της Πινακοθήκης ηλικίας 12 έως 15 ετών. «Η αναπαράσταση του γυμνού ανθρώπινου σώματος είναι ένα θέμα που ενδιαφέρει ιδιαίτερα τους νέους από την προεφηβεία ακόμη», λέει στην «Κ» η μουσειοπαιδαγωγός της ΕΠΜΑΣ Χριστίνα Μπότσου στην οποία ανήκει η σύλληψη και ο σχεδιασμός της ιδέας του προγράμματος. «Φαίνεται πως παρότι από πολύ μικρή ηλικία πλέον έχουν εξοικειωθεί με εικόνες γυμνού κυρίως λόγω της χρήσης του Διαδικτύου, στην εφηβεία διατηρούν το ξάφνιασμα –και την αμηχανία– μπροστά του, ειδικά όταν είναι παρόντες ενήλικοι», εξηγεί.
«Και αν τα παιδιά αναρωτηθούν για ποιο λόγο η περιήγηση δεν συμπεριλαμβάνει πίνακες που παρουσιάζουν ανδρικό γυμνό;», την ρωτάμε. «Θα τους απαντήσουμε ότι στις συλλογές της Εθνικής Πινακοθήκης η πλειονότητα των ζωγράφων είναι άντρες και η πλειονότητα των γυμνών μορφών είναι γυναίκες. Ο λόγος είναι πως και στην ιστορία της τέχνης η θέση των γυναικών καλλιτεχνών είναι υποβαθμισμένη, μολονότι το γυμνό ανθρώπινο σώμα –γυναικείο κατά κύριο λόγο–, αποτελεί άσκηση σε κάθε σχολή ζωγραφικής και έχει απεικονιστεί στις καλές τέχνες επανειλημμένως», εξηγεί.
«Στην ιστορία της τέχνης η θέση των γυναικών καλλιτεχνών είναι υποβαθμισμένη», λέει η μουσειοπαιδαγωγός Χριστίνα Μπότσου με αφορμή το πρόγραμμα της Εθνικής Πινακοθήκης.
Μέσα λοιπόν σε αυτό το έμφυλο πλαίσιο, πώς συλλαμβάνει το «ανδρικό βλέμμα» το γυναικείο σώμα στην «Ανδρομέδα δεμένη στους βράχους» του Νικολάου Κουνελάκη, το πρώτο έργο της θεματικής περιήγησης; «Κατά τον 19ο αιώνα χρειαζόταν μια ιδεολογική κατασκευή γύρω από το γυναικείο γυμνό, και σε αυτόν τον πίνακα δίνεται μέσω της ελληνικής μυθολογίας. Ετσι ο άντρας παραγγελιοδόχος του έργου και ο άντρας ζωγράφος “δικαιολογούν” την αισθητική απόλαυση μιας σχεδόν ηδονοβλεπτικής ματιάς μέσω ενός θέματος κοινής αποδοχής», σημειώνει η κ. Μπότσου.
Συνεχίζοντας την περιήγηση σε έργα του 19ου αιώνα οι επόμενες στάσεις καταδεικνύουν την εξέλιξη ανάμεσα στο εξιδανικευμένο «Γυμνό» (1867-1870) του Νικηφόρου Λύτρα σε αντιπαραβολή με το ρεαλιστικό «Γυμνό» (π. 1877) του Πολυχρόνη Λεμπέση, μολονότι τα δύο έργα δεν απέχουν χρονικά ούτε 10 χρόνια.
Οπως σχολιάζει η κ. Μπότσου, από τη συμβολική βία και τις υποδουλωμένες φιγούρες του Οριενταλισμού –«Η λεία» (πριν το 1906) του Θεόδωρου Ράλλη– που παραπέμπουν κυρίως στο ζήτημα της πολιτισμικής κυριαρχίας Δύσης και Ανατολής έως τα ρομαντικά γυμνά των αρχών του 20ού αιώνα, τα γυναικεία σώματα διανύουν μεγάλη διαδρομή στην ελληνική ζωγραφική και αποκτούν καινούργιο νόημα μέσα από τις εικαστικές αναφορές και τα καλλιτεχνικά κινήματα κάθε περιόδου.
Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα είναι η γυναικεία εμπειρία, ενώ είναι φανερή η χειραφέτηση της δυναμικής Σοφίας Λασκαρίδου στο έργο της «Εμπρός στο τζάκι». Στο γύρισμα του 20ού αιώνα η τολμηρή δουλειά της πρώτης Ελληνίδας που φοίτησε στη Σχολή Καλών Τεχνών «παρουσιάζει το γυναικείο γυμνό λιγότερο σεξουαλικοποιημένο και περισσότερο προσωπικό», σύμφωνα με τη μουσειοπαιδαγωγό. Η θέαση αυτών των έργων γίνεται πιο συναρπαστική μέσα από το βλέμμα του παρόντος που ασυνείδητα αλλά καθαρά φέρει η νέα γενιά των επισκεπτών της Πινακοθήκης.
Η περιήγηση θα καταλήξει στον τρίτο όροφο, σε δύο έργα του 21ου αιώνα, την «Αυτοπροσωπογραφία» (2003) του Γιώργου Ρόρρη και τους «Κολυμβητές κάτω από το νερό» (2020) της Μαρίας Φιλοπούλου. Σε αυτούς τους πίνακες τα παιδιά εύκολα θα αναγνωρίσουν τον σύγχρονο δυτικό κόσμο όπου η γύμνια του σώματος δεν συνεπάγεται ντροπή, αλλά ελευθερία, ενώ η σχέση ζωγράφου και μοντέλου αποδεικνύεται εξίσου δημιουργική για τη σύνθεση. «Η γυμνότητα του ανθρώπου για τα μάτια του ζωγράφου πρέπει να επέχει μια θέση αποκαλύψεως», όπως έχει σχολιάσει ο Γιώργος Ρόρρης.
