Την ανακάλυψε το 1914 στην Αρχαία Ολυμπία ο επιμελητής του μουσείου και αφού εκλάπη, άλλαξε αρκετούς κατόχους, ώσπου το 1972 έφθασε στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης. Από το 1999 κοσμούσε την είσοδο στις ελληνικές και ρωμαϊκές γκαλερί του ιδρύματος, όπως όμως επισημαίνεται πλέον στον ιστότοπο του Met η ιδιοκτησία της «αποκαταστάθηκε τον Φεβρουάριο του 2025». Το δημοσίευσαν εξάλλου χθες και οι New York Times: η χάλκινη κεφαλή γρύπα του 7ου π.Χ. αιώνα, που απομακρύνθηκε παρανόμως από την Ελλάδα σχεδόν έναν αιώνα πριν, ετοιμάζεται για το ταξίδι της επιστροφής – προτού βέβαια αναχωρήσει εκ νέου.
«Το Met έχει την τιμή να συνεργάζεται με την Ελληνική Δημοκρατία για την επιστροφή αυτού του εξαιρετικού αντικειμένου. Είμαστε ευγνώμονες για τη μακροχρόνια συνεργασία μας με την ελληνική κυβέρνηση και προσβλέπουμε σε συνεχή δέσμευση και ευκαιρίες για πολιτιστικές ανταλλαγές», δηλώνει στην «Κ» ο Μαξ Χολάιν, διευθυντής του Μητροπολιτικού Μουσείου. Από τη μεριά του το ελληνικό υπουργείο Πολιτισμού είχε ανακοινώσει από την προηγούμενη εβδομάδα τον επαναπατρισμό μιας «χάλκινης κεφαλής γρύπα» από το Met, χωρίς περισσότερες λεπτομέρειες. Ωστόσο, πληροφορίες από το ΥΠΠΟ είχαν επιβεβαιώσει ότι επρόκειτο για αρχαιότητα από την Ολυμπία, ενώ μια αναζήτηση στην ψηφιοποιημένη συλλογή του ιδρύματος «έδειχνε» τη συγκεκριμένη κεφαλή («Κ», 20.2.2025).
Οπως αναφέρει το Met, η κεφαλή εντοπίστηκε στον Κλαδέο ποταμό από τον επιμελητή του μουσείου της Αρχαίας Ολυμπίας Θ. Καραχάλιο, ο οποίος την τοποθέτησε στη βιβλιοθήκη του μουσείου, όπου παρέμεινε ακατάγραφη μέχρι την εξαφάνισή της τη δεκαετία του 1930. Το Met απέκτησε την αρχαιότητα το 1972 ως μέρος κληροδοτήματος του επιτρόπου του Ουόλτερ Κ. Μπέικερ, ο οποίος την αγόρασε το 1948 από τον αντικέρ Γιόζεφ Μπρούμερ, που με τη σειρά του την είχε αποκτήσει το 1936 από το αρχαιοπωλείο του Θ. Ζουμπουλάκη. «Το Met και το ελληνικό υπουργείο συμφώνησαν στην επιστροφή του γρύπα», σημειώνει στην «Κ» το αμερικανικό ίδρυμα, «μετά από προσεκτική εξέταση αρχείων και επιστολών που καθορίζουν ότι δεν μπορούσε να είχε απομακρυνθεί νόμιμα από το Αρχαιολογικό Μουσείο Ολυμπίας».
«Συνεχίζουμε την κοινή δέσμευσή μας για την προώθηση της γνώσης και της εκτίμησης της ελληνικής τέχνης και του ελληνικού πολιτισμού», λέει στην «Κ» ο διευθυντής του μουσείου, Μαξ Χολάιν.
Νέα έκθεση
Το Μητροπολιτικό Μουσείο αναφέρει πάντως και ότι αφού επιστρέψει τον γρύπα, «ανυπομονεί να τον παρουσιάσει ως δάνειο από την Ελλάδα στο Met για μια σχεδιαζόμενη ειδική έκθεση το 2026». Οπως λέει σχετικά στην «Κ» ο Μαξ Χολάιν, «εκτιμούμε βαθύτατα το γεγονός ότι το υπουργείο υποστηρίζει τον επικείμενο δανεισμό του γρύπα –καθώς και άλλων σημαντικών έργων τέχνης– στο Met, καθώς συνεχίζουμε την κοινή δέσμευσή μας για την προώθηση της γνώσης και της εκτίμησης της ελληνικής τέχνης και του ελληνικού πολιτισμού μεταξύ των εκατομμυρίων επισκεπτών μας ετησίως». Το Met διευκρίνισε ότι η έκθεση, που θα εγκαινιαστεί στα τέλη του 2026, έχει τίτλο «Across Wine-Dark Seas: Art and Identity beyond Ancient Greece» και θα εξερευνά «το πανόραμα των εξαιρετικών έργων τέχνης που δημιούργησαν οι Ελληνες καλλιτέχνες της προκλασικής εποχής, καθώς ταξίδευαν στη Μεσόγειο και πέρα από αυτήν».
Σύμφωνα με τους NY Times, η κεφαλή του γρύπα είναι η πρώτη αρχαιότητα που επιστρέφει το Met μετά την απόφασή του να θέσει ως επικεφαλής της ομάδας διερεύνησης των συλλογών του τον Λούσιαν Σίμονς, νομικό και πρώην στέλεχος του οίκου Sotheby’s. Οπως πάντως τονίζει στην «Κ» ο καθηγητής Αρχαίας Ιστορίας στο Ινστιτούτο Προηγμένων Μελετών στο Πρίνστον Αγγελος Χανιώτης, η περίπτωση της κεφαλής δεν είναι συνήθης επαναπατρισμός, αλλά επιστροφή κλοπιμαίου από ένα μουσείο που διατηρεί επίσης και αρκετά από τα λεηλατημένα γλυπτά του Μπενίν. «Η επιστροφή του γρύπα είναι σημαντική επιτυχία, αλλά δεν σηματοδοτεί αλλαγή νοοτροπίας. Το Μet συνεχίζει να εντάσσει στις συλλογές του μνημεία άγνωστης προέλευσης και αμφίβολης γνησιότητας», λέει ο κ. Χανιώτης αναφερόμενος στη συλλογή Στερν, που η Ελλάδα έχει δανείσει στο αμερικανικό ίδρυμα για 25+25 χρόνια, στο πλαίσιο συμφωνίας που επικυρώθηκε από την ελληνική Βουλή το 2022 προκαλώντας αντιδράσεις.
Το Met από τη μεριά του διοργανώνει σήμερα εκδήλωση με την υπουργό Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη και με πάνελ ειδικών, στην οποία θα παρουσιασθούν νέα στοιχεία για τις κυκλαδικές αρχαιότητες της συλλογής Στερν. Σήμερα επίσης αναμένεται ο επαναπατρισμός 11 ελληνικών αρχαιοτήτων, αξίας 1 εκατ. δολαρίων περίπου, έπειτα από ενέργειες του Γραφείου της Εισαγγελίας της Νέας Υόρκης, ενώ την Παρασκευή επαναπατρίστηκε από το Μουσείο Glencairn της Πενσιλβάνιας ένα αττικό υστεροαρχαϊκό ληκύθιο που εντοπίστηκε το 1910 στον Κεραμεικό και απομακρύνθηκε υπό άγνωστες συνθήκες, προτού δημοπρατηθεί από τον οίκο Sotheby’s το 1973 και δωρηθεί στο αμερικανικό ίδρυμα.
