Η Εσθήρ Γκανή εγκαταστάθηκε στα Ιωάννινα το 1936. Τα ξημερώματα της 25ης Μαρτίου 1944 συνελήφθη μαζί με τον σύζυγό της και άλλους περίπου 1.900 Εβραίους των Ιωαννίνων και μεταφέρθηκε στα στρατόπεδα συγκέντρωσης Αουσβιτς – Μπιργκενάου. Επέζησε και επέστρεψε στα Ιωάννινα αφού έμεινε ενάμιση χρόνο σε νοσοκομείο της Σουηδίας για νοσηλεία και περίθαλψη. Εφυγε από τη ζωή το 1999 και με τη διαθήκη της συνέστησε το Ιδρυμα Ιωσήφ και Εσθήρ Γκανή συνεχίζοντας την παράδοση των Ηπειρωτών στην ευποιία.
Η λέξη «ευποιία» έρχεται από την ελληνική αρχαιότητα, ενώ στη λόγια ελληνική γλώσσα γίνεται «αγαθοεργία». Και οι δύο λέξεις φέρουν την πατίνα του χρόνου, αλλά χάρη στα Γενικά Αρχεία του Κράτους (ΓΑΚ) αυτές οι λέξεις, και η σημασία τους, έρχονται και πάλι στο προσκήνιο.
Η έκθεση που παρουσιάζεται στα ΓΑΚ – Ιστορικό Αρχείο – Μουσείο Ηπείρου με τίτλο «Αντίδωρο ευποιίας: Ευεργεσία και Ευεργέτες 18ος-20ός αιώνας» αναδεικνύει τις πολλαπλές διαστάσεις και πτυχές του ευεργετισμού από τους προεπαναστατικούς χρόνους μέχρι και τον 20ό αιώνα.
Σε επιμέλεια της Αμαλίας Παππά και της Αννας Κουλικούρδη από την κεντρική υπηρεσία των ΓΑΚ και της Μάρθας Παπαδοπούλου από τα ΓΑΚ – Ιστορικό Αρχείο – Μουσείο Ηπείρου, η έκθεση δεν αποσκοπεί μόνο στην ανάδειξη της ηπειρωτικής ευποιίας, αλλά να υπενθυμίσει και να συνδέσει ευρύτερα τους ανθρώπους της προσφοράς με τα εμβληματικά έργα τους, που αποτελούν, ακόμη και σήμερα, τοπόσημα πόλεων. Η δράση και τα έργα που κατέλιπε κάθε ευεργέτης παρουσιάζονται με περισσότερα από 300 τεκμήρια, στη συντριπτική τους πλειονότητα πρωτότυπα.
Παράλληλα η έκθεση αναδεικνύει τη σημασία τοπικής εμβέλειας κληροδοτημάτων που μπορεί να φαίνονται μικρά, είναι όμως σημαντικά για τους τόπους που τα δέχθηκαν, όπως για παράδειγμα το κληροδότημα των Ζαγοροχωρίων, ενώ κάποια μεγαλύτερα υπήρξαν καθοριστικά για την προκοπή μιας ολόκληρης κοινωνίας – η δωρεά του Αναστασίου Φιλίτη που κληροδότησε 300.000 φράγκα για την εκπαίδευση «άπορων και ευφυών νέων» από τη γενέτειρά του Ζίτσα και τα Ιωάννινα, όπως επίσης και «600 φλωρία» και την αξιόλογη προσωπική του βιβλιοθήκη στο Γυμνάσιο Ιωαννίνων. Η Εσθήρ Γκανή είναι μία από τις 14 σημαντικές ευεργέτιδες που συμπεριλαμβάνονται στην έκθεση, οι οποίες πρόσφεραν πολυσήμαντες υπηρεσίες στην Ελλάδα. Ενδεικτικά, η Ελένη Τοσίτσα έχει συνδέσει το όνομά της με την αποπεράτωση του Πολυτεχνείου και την υποστήριξη πολλών άλλων έργων κοινωνικής πρόνοιας, ενώ η Μαρία Κασσιμάτη με τη διαθήκη της ενίσχυσε υποδομές περίθαλψης και κοινωνικής πρόνοιας. Η αξιοποίηση του αρχειακού υλικού που έχει διασωθεί στα ΓΑΚ συμβάλλει στην προσωπογραφική παρουσίαση της δράσης και των έργων που κατέλιπε κάθε ευεργέτης, όχι μόνο προς τις περιοχές καταγωγής τους, αλλά επίσης προς τις πόλεις και χώρες όπου έδρασαν. Αναδείχθηκαν έτσι σε ευεργέτες δύο πατρίδων. Οι διαθήκες τους είναι άλλοτε αυστηρά διατυπωμένες ακολουθώντας την ακρίβεια της νομικής διατύπωσης –όπως όσες έχουν συνταχθεί ενώπιον συμβολαιογράφου–, άλλοτε συναισθηματικά φορτισμένες, όπως οι ιδιόγραφες ή μυστικές διαθήκες. Μέσα από τα συγκεκριμένα κείμενα προκύπτει η ιδεολογία της ευεργεσίας. Σκιαγραφούνται η φυσιογνωμία και ο τρόπος ζωής του καθενός ξεχωριστά, η επαγγελματική σταδιοδρομία και το εύρος του δικτύου με το οποίο συναλλάσσονταν, η επικοινωνία τους με πολιτικούς άνδρες, η οικογενειακή κατάσταση και η συμπεριφορά προς τους συγγενείς τους.
Χαρακτηριστική η περίπτωση της διαθήκης του Γεωργίου Αβέρωφ, το περιεχόμενο της οποίας κατανέμεται σε 80 μερίδια, εκ των οποίων τα 51 προορίζονται για κοινωφελή έργα (αποπεράτωση του Καλλιμάρμαρου, υπέρ του Ωδείου ή του Πολυτεχνείου), ενώ τα υπόλοιπα 29 κατανέμονται στην οικογένειά του ή σε άλλα μεμονωμένα πρόσωπα.
Η έκθεση θα διαρκέσει έως τις 31 Μαΐου.
