SAMANTHA HARVEY
Τροχιές
μτφρ.: Γιώργος Κυριαζής
εκδ. Gutenberg, 2025, σελ. 218
Διακόσιες σελίδες όλες κι όλες, αλλά οι «Τροχιές» σε βάζουν να σκεφτείς περισσότερο ίσως κι από τα δυο-τρία μεγάλα βιβλία που διάβασες τελευταία μαζί. Γιατί μιλούν (με έναν τρόπο σχεδόν «μεθυστικό», σαν ινδουιστικό μάντρα, και ταυτόχρονα «κλειστοφοβικό») για τα πολύ βασικά πράγματα της ζωής. Για την προσπάθεια επιβίωσης που επιχειρεί η ανθρωπότητα, και ο καθένας από εμάς. Για τον χαμό. Για την κλίμακα των πραγμάτων. Για την ύπαρξη ή μη του Θεού, για τον πολιτισμό, την καλοσύνη, τη φιλοδοξία, τη φύση της προόδου, τα σύνορα, τις συγκρούσεις των ανθρώπων… και για τη μοναξιά. Και είναι γραμμένο –ας μας συγχωρεθεί η υπερβολή– αργά, προσεκτικά, με μεθοδική γλυκύτητα και χωρίς βιασύνη, σαν κέντημα στον μεγάλο ουράνιο καμβά. Είναι ένα περίεργο, μελαγχολικό βιβλίο. Δεν έχει καμία πλοκή. Δεν υπάρχει καν δράση εδώ· και είναι λογικό: όλα όσα γίνονται, γίνονται κάτω, στη Γη. Μα και πάλι, από εδώ ψηλά, αν εξαιρέσεις κάποιες θηριώδεις συγκεντρώσεις νεφών που γεννούν τυφώνες, ή το νυχτερινό «καταύγασμα των πόλεων και το φωτεινό νήμα των δρόμων» (σ. 31), δεν φαίνεται τίποτε. Μόνο το Διάστημα: ο άγνωστος ωκεανός που μας περιέχει. Το σκοτάδι. Τα άστρα. Το κομμάτι του σύμπαντος που έλαχε στην τρεμάμενη ανθρωπότητα. Η μοίρα μας. Σε κάθε περίπτωση, εκεί πάνω, στον διαστημικό σταθμό, όλα είναι ήσυχα, ήρεμα («…όταν βρίσκεσαι σε τροχιά, δεν έχεις να φοβάσαι καμιά πρόσκρουση, τίποτα δεν μπορεί να σε αγγίξει», σ. 30· «Δεν υπάρχει κανένας από τους πολλούς κινδύνους της ελευθερίας στη γη, όπου περιφέρεσαι χωρίς επίβλεψη, χωρίς περιορισμό, και απειλείσαι διαρκώς από βράχια, ύψη, δρόμους, όπλα, κουνούπια, μολύνσεις, ρήγματα, και το δυσαρεστημένο πηγαινέλα οχτώ εκατομμυρίων ειδών που αγωνίζονται να επιβιώσουν», σ. 40-41), και υπακούν σε μια αδιατάρακτη ρουτίνα, σε μια διαρκή επανάληψη: «Στριφογυρίζουν γύρω από τον εαυτό τους, τέσσερις αστροναύτες (από την Αμερική, την Ιαπωνία, τη Βρετανία και την Ιταλία) και δύο κοσμοναύτες (από τη Ρωσία)· δύο γυναίκες, τέσσερις άντρες» (σ. 15). Τρέχοντας με 27.000 χλμ. την ώρα, θα «δουν δεκάξι ανατολές και δεκάξι ηλιοβασιλέματα» (σ. 18) μέσα σε μόλις ένα εικοσιτετράωρο. Και, παρά τα όσα συμβαίνουν εκεί κάτω, «μέσα σε όλους τους γεννιέται […] η ανάγκη να προστατέψουν αυτή την πελώρια αλλά μικροσκοπική γη» (σ. 118).
Ενα περίεργο βιβλίο, δίχως πλοκή και δράση, αλλά γεμάτο συναισθήματα, σαν κέντημα στον μεγάλο ουράνιο καμβά.
Το πιο σύντομο βιβλίο που έχει κερδίσει το Booker από τα τέλη της δεκαετίας του 1970 (η Χάρβεϊ το είχε διεκδικήσει ξανά με το ντεμπούτο της, «The Wilderness», το 2009), οι λυρικές «Τροχιές» έχουν το κατάλληλο μέγεθος για να διαβαστούν σε μια μέρα ή σε δύο απογεύματα. Και, πιστεύουμε, το μέγεθος που θα επικρατήσει σε μερικά χρόνια. Eχουν επίσης μία εκπληκτική, αριστουργηματική αρχή –πολύ υψηλού επιπέδου γράψιμο– και μία άψογη περιγραφή του φημισμένου έργου του Βελάσκεθ, «Οι δεσποινίδες των τιμών». Οι περιγραφές της καθημερινότητας, των εργασιών, των πειραμάτων κ.λπ. του πληρώματος είναι απολύτως πειστικές, όσο και οι διάλογοί τους, και οι σκέψεις τους.
Ο μεταφραστής του βιβλίου –που το αποθέωσε– Γιώργος Κυριαζής (γνώριμος της κορυφαίας σειράς σύγχρονης ξένης πεζογραφίας Aldina του Gutenberg από τις μεταφράσεις του Κόρμακ Μακάρθι) μας εμπιστεύτηκε τα εξής: «Οι “Τροχιές” είναι μια ερωτική επιστολή προς τη Γη, μια ψήφος εμπιστοσύνης στον άνθρωπο, μια σπουδή στη συντροφικότητα που φυτρώνει στο εύφορο χώμα της μοναξιάς. Δανειζόμενη το βλέμμα των αστροναυτών που βλέπουν τον κόσμο απέξω, και επομένως με ευρύτητα απρόσιτη για μας που ζούμε στην κοντόφθαλμη καθημερινότητα της επιφάνειας, η Σαμάνθα Χάρβεϊ εκμεταλλεύεται το ύψος της τροχιάς του διαστημικού σταθμού για να βουτήξει βαθιά μέσα στις σκέψεις και τα συναισθήματα των προσωρινών κατοίκων του και να τα καλέσει να αναδυθούν με έντονο λυρισμό που είναι πάντα παρών, χωρίς όμως να γίνεται ποτέ κουραστικός. Οι αστροναύτες δεν χορταίνουν τη θέα του πλανήτη από κάτω τους, ούτε βαριούνται ποτέ το θέαμα του ήλιου που ξεπροβάλλει πλημμυρίζοντας τα πάντα με φως. Καιρός να κάνουμε το ίδιο κι εμείς».
ΥΓ.: Μολονότι η Χάρβεϊ γράφει ένα «αντιπολεμικό» βιβλίο, οφείλουμε να σημειώσουμε πως πολλοί Ουκρανοί, και όχι μόνο, απογοητεύτηκαν που ένας συγγραφέας αποφάσισε, μετά την εισβολή στην Ουκρανία, να συμπεριλάβει «καλούς» Ρώσους ήρωες στο βιβλίο του, έστω και έχοντας τις καλύτερες προθέσεις.
