ATOSSA ARAXIA ABRAHAMIAN
The Hidden Globe
εκδ. Picador, 2024, σελ. 336
Η Ατόσα Αράξια Αμπραχάμιαν, δημοσιογράφος σε αμερικανικά ΜΜΕ, που μεγάλωσε στη Γενεύη και κατοικεί σήμερα στη Νέα Υόρκη, έγινε γνωστή με το βιβλίο της «Οι κοσμοπολίτες», στο οποίο αποκάλυψε το παγκόσμιο εμπόριο της ιθαγένειας («Καθημερινή», 6.3.2016). Στο νέο βιβλίο της ξεσκεπάζει έναν παράλληλο, κρυμμένο κόσμο, που έχει δημιουργηθεί στην υπηρεσία του πλούτου.
Συνδυάζοντας Ιστορία, πολιτική ανάλυση και διεθνές δίκαιο, αλλά με κυρίαρχο το ανθρώπινο στοιχείο, αποκαλύπτει τα νομικά σχήματα που επινοήθηκαν και συνομιλεί με αρκετούς από τους πρωταγωνιστές στη διευκόλυνση και απόκρυψη του πλούτου παγκοσμίως. Μερικοί από αυτούς δείχνουν αμετανόητοι, άλλοι προβληματισμένοι για τη μορφή που πήραν τα σχέδιά τους. Περιγράφει πώς οικονομολόγοι, πολιτικοί, δικηγόροι και σύμβουλοι επιχειρήσεων σχεδίασαν ένα άλλον κόσμο επιμελώς κρυμμένο, όπου επαναπροσδιορίζεται η έννοια της εθνικής κυριαρχίας με κομμάτια της να διατίθενται προς πώληση. Ετσι δημιουργήθηκαν ειδικές οικονομικές ζώνες, αφορολόγητα κέντρα, εξωχώριες δικαιοδοσίες, σημαίες ευκαιρίας και υπεράκτιες εγκαταστάσεις κράτησης προσφύγων.
Τα σύνορα ορίζουν τον χάρτη του κόσμου που γνωρίζουμε, το χρήμα έναν άλλο χάρτη, που μας είναι καθόλου ή ελάχιστα γνωστός. Σε αναζήτηση αυτού του παράλληλου κόσμου η συγγραφέας εμβαθύνει με επιτόπια έρευνα στην εξυπηρέτηση του κεφαλαίου στη Γενεύη, στο Λουξεμβούργο, στον Μαυρίκιο, στη Σιγκαπούρη, στο Ντουμπάι, στο Χονγκ Κονγκ, στη Σενζέν, στην Ονδούρα, στο Λάος, ακόμη και στην Αρκτική.
Νέες «Ελβετίες»
Η Γενεύη χαρακτηρίζεται η «πρωτεύουσα του κρυμμένου κόσμου», ένα ασφαλές καταφύγιο του πλούτου. Είναι η πόλη των αντιφάσεων, όπου συνυπάρχουν οι διεθνείς οργανισμοί, που προάγουν έναν δικαιότερο κόσμο, με το «μισθοφορικό πνεύμα» μιας στρατιάς μυστικοσυμβούλων, που κτίζουν φράκτες προστασίας για τους ισχυρούς του χρήματος και της εξουσίας. Εκεί λειτουργεί το Geneva Freeport, μια μεγάλη αποθήκη για τη φύλαξη και αγοραπωλησία έργων τέχνης μεγάλης αξίας, χωρίς φόρους και τελωνειακούς δασμούς, μακριά από ενοχλητικά βλέμματα. Οπως η Σιγκαπούρη και το Λουξεμβούργο, το Ντουμπάι υπόσχεται «μια νέα Ελβετία», μια όαση προστασίας και απορρύθμισης. Το Διεθνές Χρηματοπιστωτικό Κέντρο του έχει προσελκύσει 5.500 εταιρείες προσφέροντας σημαντικές φοροαπαλλαγές, ταχείες διαδικασίες μετανάστευσης για τους εργαζομένους και ένα ειδικό δικαστήριο για την επίλυση νομικών διαφορών. Το υπόδειγμα του Ντουμπάι έχει αντιγράψει το Καζακστάν με το Διεθνές Χρηματοπιστωτικό Κέντρο της Αστάνα.
Οικονομολόγοι, δικηγόροι και πολιτικοί σχεδίασαν ένα παράλληλο σύμπαν, με ειδικές οικονομικές ζώνες, αφορολόγητα κέντρα, εξωχώριες δικαιοδοσίες κ.λπ.
Μικρές χώρες στήνουν αφορολόγητους θυλάκους που εγγυώνται εξαιρέσεις και ειδική μεταχείριση σε ξένους επενδυτές, ένα είδος κράτους εν κράτει, με αρκετή αυτονομία και πιο ευέλικτους κανόνες από αυτούς που ισχύουν για τους γηγενείς. Αλλες, όπως ο Παναμάς και η Λιβερία, προσφέρουν στους εφοπλιστές διευκολύνσεις με τις σημαίες ευκαιρίας, ώστε να παρακάμπτουν τους κανόνες και να μπορούν τα πλοία τους να αλλάζουν σημαία από λιμάνι σε λιμάνι. Πέρα από την ξηρά και τη θάλασσα η επινοητικότητα φτάνει και στο Διάστημα. Το Λουξεμβούργο επεξεργάζεται το νομικό πλαίσιο για την εμπορική εκμετάλλευση ορυκτών και μετάλλων από πιθανή εξόρυξη αστεροειδών, φιλοδοξώντας να παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο στην εξυπηρέτηση επιχειρήσεων του διαστημικού κλάδου, όπου έχουν επενδυθεί 300 δισ. δολάρια την τελευταία δεκαετία.
Στις ΗΠΑ λειτουργούν 193 ζώνες ξένου εμπορίου, που απαλλάσσονται από τελωνειακούς δασμούς. Στην Κίνα οι ειδικές οικονομικές ζώνες συνεισφέρουν το 22% του ΑΕΠ, το 45% των άμεσων ξένων επενδύσεων και το 60% των εξαγωγών. Στο Μεξικό λειτουργούν χιλιάδες επιχειρήσεις κατά μήκος των συνόρων με την Αμερική για την εξαγωγή στις ΗΠΑ αφορολόγητων προϊόντων, που παράγονται με φθηνή εργασία. Μετά το πετυχημένο πείραμα στον Μαυρίκιο τη δεκαετία του 1970 δημιουργήθηκε ένας μύθος γύρω από τις ειδικές οικονομικές ζώνες και με την ενθάρρυνση της Παγκόσμιας Τράπεζας και του ΟΗΕ, αυτές πολλαπλασιάστηκαν σε 1.000 παγκοσμίως. Η κινητικότητα του κεφαλαίου πολλές φορές γίνεται με παραχωρήσεις εις βάρος της εργασίας και του περιβάλλοντος.
Καράβι με σημαία ξένη
Το βιβλίο παρακολουθεί τη διαδρομή ενός εμπορικού πλοίου, που ξεκίνησε ως σοβιετικό φορτηγό στην Οδησσό το 1975 και για τις επόμενες πέντε δεκαετίες όργωσε τις θάλασσες αλλάζοντας σημαίες, ονομασίες και εταιρείες, από την Κύπρο μέχρι το Παλάου στον Ειρηνικό, για να μετατραπεί σε σκραπ το 2022 σε ναυπηγείο του Πακιστάν. Περιγράφει επίσης την περιπλάνηση ενός πολιτικού πρόσφυγα από το Σουδάν, που ταλαιπωρήθηκε σε ένα υπεράκτιο αυστραλιανό κέντρο κράτησης προσφύγων στην Παπούα Νέα Γουινέα μέχρι να καταλήξει στη Γενεύη, όπου τιμήθηκε με βραβείο ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Το μοντέλο των υπεράκτιων κέντρων κράτησης παράνομων μεταναστών, όπου δεν ισχύουν οι νόμοι του κράτους που θέλει να εμποδίσει την είσοδό τους, έχει αποκτήσει θιασώτες, όπως και οι συμφωνίες με τρίτες χώρες για να κρατούν στην επικράτεια τους μετανάστες έναντι αδράς αμοιβής, όπως έγινε στην περίπτωση της Ε.Ε. με την Τουρκία και τη Λιβύη.
Η έρευνα της συγγραφέως καταλήγει σε μια μικρή πόλη στο νορβηγικό αρχιπέλαγος Σβάλμπαρντ, εκατοντάδες μίλια από τον Βόρειο Πόλο. Εκεί παρατηρεί τη φαντασίωση των ανοιχτών συνόρων, όπου κάποιος εγκαθίσταται χωρίς βίζα, σε μια ελεύθερη ζώνη για ανθρώπους, που έχει προσελκύσει πολίτες από 53 εθνικότητες, το 37% του πληθυσμού 2.300 ατόμων. Εν κατακλείδι, μπορεί το μοντέλο των ειδικών οικονομικών ζωνών να επιτρέπει σε μερικές μικρές χώρες να ονειρεύονται ευημερία, δεν προσφέρει όμως μια σοβαρή αναπτυξιακή προοπτική.
*Ο κ. Αχιλλέας Παπαρσένος διηύθυνε το Γραφείο Τύπου και Επικοινωνίας της Ελλάδος στη Γενεύη.
