Εντυπη έκδοση. Στο 64ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, το 2023, το αφιέρωμα της διοργάνωσης για τον σπουδαίο σκηνοθέτη Τάκη Κανελλόπουλο τα είχε όλα: ταινίες, εκθέσεις, μια συζήτηση με τον ιστορικό Μαρκ Μαζάουερ. Ή σχεδόν όλα. Από το έργο του Κανελλόπουλου έλειπε η μικρού μήκους ταινία του 1969 με τίτλο «Καστοριά».
Παρά τις συνεχείς προσπάθειες των διοργανωτών να εντοπίσουν κάποια κόπια, μέσω του αρχείου είτε του κινηματογραφιστή είτε του Γιώργου Νάσιουτζικ, ο οποίος είχε αναλάβει την παραγωγή της, δεν κατάφεραν να βρουν το τελευταίο μέρος της άτυπης «Μακεδονικής τριλογίας», που περιλαμβάνει το αριστούργημα «Μακεδονικός γάμος» (1960) και τη «Θάσο» (1961).
Στις αρχές του φετινού φθινοπώρου, όμως, κάτι άλλαξε, όπως σημειώνει στην «Κ» η επικεφαλής του ελληνικού προγράμματος του Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, Ελένη Ανδρουτσοπούλου. «Νομίζαμε πως η ταινία ήταν χαμένη. Οι έρευνες είχαν σταματήσει όταν έφτασε στα χέρια μας μια κόπια της από ένα δίκτυο ανώνυμων συλλεκτών. Ηταν μεγάλη έκπληξη για εμάς και έχοντας την έγκριση των δυνητικών δικαιούχων, αποφασίσαμε να την προβάλουμε φέτος, για να ολοκληρωθεί, επιτέλους, ο κύκλος του αφιερώματος».
Ετσι λοιπόν το ντοκιμαντέρ του 1969, που μιλάει για την αναζήτηση μιας νεράιδας στην Καστοριά από έναν έφιππο ξένο ταξιδιώτη, η οποία δεν είναι άλλη από την ίδια την πόλη, θα προβληθεί στο 27ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης τον Μάρτιο. «Τελευταία φορά που προβλήθηκε στη Θεσσαλονίκη η “Καστοριά” ήταν το 1997 στο φεστιβάλ, σε ένα αντίστοιχο αφιέρωμα για τον δημιουργό της. Εκτοτε έχει παιχτεί ελάχιστες φορές, που δεν ξεπερνούν τις έξι, σύμφωνα με την έρευνά μας», μας λέει ο Γιάννης Παλαβός, συγγραφέας και συνεργάτης του διεθνούς προγράμματος του φεστιβάλ και ένας από τους τρεις επιμελητές του αφιερώματος (μαζί με τον Μανώλη Κρανάκη και την Ελένη Ανδρουτσοπούλου), σχολιάζοντας ότι «αυτό είναι κάτι αξιοπερίεργο για μια ταινία ενός τόσο σημαντικού σκηνοθέτη και μάλιστα γυρισμένη στο απόγειο της καριέρας του».
Με σημείο εκκίνησης το δυσεύρετο μικρού μήκους φιλμ, το φεστιβάλ, πέρα από την προσπάθεια αποκατάστασης αυτού του σπάνιου υλικού που έχει στα χέρια του, φέτος, επιχειρεί μια χαρτογράφηση της ελληνικής υπαίθρου μέσα από ντοκιμαντέρ, που χρονολογούνται από τη δεκαετία το 1950 έως και το 2000. «Μαγευτήκαμε από τον τρόπο που παρουσιάζει την επαρχία ο Τάκης Κανελλόπουλος, παρακολουθώντας το τελευταίο μέρος της τριλογίας του. Ηταν το τέλειο έναυσμα για μια μεγαλύτερη αναζήτηση, που εκτείνεται σε πολλά σημεία της Ελλάδας», αναφέρει η κ. Ανδρουτσοπούλου. Αυτή η αναζήτηση κατέληξε στο αφιέρωμα «Γεωγραφία του βλέμματος – Εκτός σχεδίου Ελλάδα», που περιλαμβάνει 19 ντοκιμαντέρ από σημαντικούς κινηματογραφιστές που κατέγραψαν διαφορετικές οπτικές και διαδρομές στα χωριά, στα νησιά και στις μικρές ελληνικές πόλεις. Ανάμεσά τους βρίσκονται και τα «Λευκάδα: Το νησί των ποιητών» (1958) του Ροβήρου Μανθούλη, «Ο χορός των τράγων» (1971) του Παντελή Βούλγαρη και «Γάζωρος Σερρών» (1974) του Τάκη Χατζόπουλου.
Την ημέρα της προβολής της άτυπης «Μακεδονικής τριλογίας» του Τάκη Κανελλόπουλου (8 Μαρτίου), θα πραγματοποιηθεί συζήτηση για την ανακάλυψη της «Καστοριάς», αλλά και για το ζήτημα της αποκατάστασης και διατήρησης αρχειακού και φιλμικού υλικού στην Ελλάδα μετά την απώλεια των δημιουργών τους. Το 27ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης θα διαρκέσει από τις 6 έως τις 16 Μαρτίου.
