«Το μπαρ της δεν είναι καταχωρισμένο σε κανέναν LGBTQ+ οδηγό, όπως τουλάχιστον άλλα πέντε μέρη κοντά στην πλατεία», ακούγεται να λέει μια γυναίκα στα αραβικά –χωρίς να φαίνεται το πρόσωπό της– στο βίντεο που προβάλλεται στην αίθουσα τέχνης PET Projects στην Κυψέλη, το «Pathways, encounters, thresholds: Victoria Square» του Νικολά Κίλινς, σε επιμέλεια του Αγγελου Πλέσσα. Πρόκειται για ντοκιμαντέρ με έντονα εικαστικά στοιχεία, το οποίο χωρίζεται σε τέσσερις ταυτόχρονες προβολές, αναμειγνύοντας εικόνες και ομιλίες. Το όλο πρότζεκτ ερευνά τις ιστορίες ανδρών μεταναστών που κινούνται στους δρόμους και στα στενά γύρω από την πλατεία Βικτωρίας, πολλοί από τους οποίους δουλεύουν περιστασιακά ως σεξεργάτες.
Ο κινηματογραφιστής και περφόρμερ Νικολά Κίλινς, ο οποίος ζει μεταξύ Αθήνας και Γενεύης και έργα του έχουν παρουσιαστεί σε μουσεία, θέατρα και φεστιβάλ κινηματογράφου στην Ευρώπη και αλλού στον κόσμο, κατέγραφε επί τρία ολόκληρα χρόνια τον παλμό της πλατείας, παρατηρώντας τους ανθρώπους και τις συνήθειές τους. Μπήκε μέσα στα μπαρ, που διαφέρουν από τα υπόλοιπα του κέντρου, και μιλώντας με ιδιοκτήτες και πελάτες συνέθεσε τελικά ένα εικαστικό ντοκιμαντέρ, το οποίο μας αφηγείται σε τέσσερις γλώσσες (ελληνικά, αραβικά, φαρσί, γαλλικά) μία ιστορία για το λιγότερο προβεβλημένο και διαφορετικό πρόσωπο της πόλης.
«Ενα βράδυ πήγα μόνος μου σε κάποιο από αυτά τα μέρη και είδα ανθρώπους που χόρευαν, νέους και ηλικιωμένους, πρόσφυγες και Ελληνες, μάτσο άνδρες και τρανς άτομα. Ακριβώς δίπλα στην πόρτα μου», αφηγείται στην «Κ», αλλά ξεκαθαρίζει από την αρχή ότι, στο βάθος, το κινηματογραφικό του έργο δεν αποσκοπεί στο να κάνει ορατούς αυτούς τους χώρους· το αντίθετο μάλιστα. Αυτό είναι κάτι που ο θεατής το αντιλαμβάνεται πολύ εύκολα, παρακολουθώντας τα εναλλασσόμενα πλάνα, καθώς τα μπαρ παραμένουν εκτός οθόνης και η παρουσία τους υποδηλώνεται μόνο μέσα από τον ήχο, τις μουσικές και τα διάσπαρτα θραύσματα εικόνων, που κατά κύριο λόγο προέρχονται από την πλατεία Βικτωρίας. «Ηθελα να προστατεύσω την ταυτότητά τους, γιατί μερικές φορές η ορατότητα μπορεί να είναι μια μορφή βίας. Η πρόκληση ήταν: Πώς καταγράφεις κάτι χωρίς να το εκθέτεις;», μας λέει σχετικά με τα πρώτα ερωτήματα που προέκυψαν δουλεύοντας το υλικό του.
Αν και στην αρχική ιδέα του οι χώροι αυτοί αποτυπώνονταν ξεκάθαρα στην κάμερα, ο Κίλινς έκανε πολύ γρήγορα μια συνειδητοποίηση: τα συγκεκριμένα μέρη αντιστέκονται στο gentrification (εξευγενισμό) και στην ομογενοποίηση που υφίστανται οι πόλεις στην Ευρώπη, παραμένοντας, εσκεμμένα, μακριά από queer οδηγούς και τυποποιημένες αφηγήσεις. Γι’ αυτόν τον λόγο, μας εξηγεί, «το τελικό έργο δεν απεικονίζει τα μπαρ ούτε τους ανθρώπους που τα επισκέπτονται – μόνο τον χώρο γύρω τους, το οικοσύστημα στο οποίο κατοικούν και τον απόηχο της παρουσίας τους».
Συζητώντας μαζί του φαίνεται ότι αποκαλύπτεται μπροστά μας ένας κόσμος που, στον ένα ή στον άλλο βαθμό, αγνοούμε. «Οι άνθρωποι πηγαίνουν εκεί όχι μόνο για να εργαστούν, αλλά και για να ανήκουν κάπου, να δοκιμάσουν τα όρια της ταυτότητάς τους και να βρουν στιγμές ελευθερίας», δηλώνει, ενώ προσθέτει ότι «θα μπορούσαμε να πούμε πως αυτά τα μπαρ είναι τα τελευταία απομεινάρια ενός queer underground που έχει εξαφανιστεί από άλλες ευρωπαϊκές πόλεις. Μου θυμίζουν τα γκέι μπαρ της Νέας Υόρκης τη δεκαετία του 1970, πριν από την άνοδο των εμπορευματοποιημένων LGBTQ+ χώρων».
Οι άγνωστοι πρωταγωνιστές
Ενας από τους βασικούς χαρακτήρες του βίντεο είναι μια τρανς γυναίκα, η οποία μέσα από τις αφηγήσεις της φαίνεται να λειτουργεί τόσο ως οικοδέσποινα σε κάποιο από τα νυχτερινά κέντρα όσο και ως φύλακας του χώρου. Φυσικά, το όνομα και το πρόσωπό της δεν αποκαλύπτονται, όπως και των υπόλοιπων «πρωταγωνιστών», καθώς η προβολή καθιστά σαφές ότι σημασία δεν έχει η ταυτότητά τους αλλά τα λόγια τους. «Οι άνθρωποι ήταν κυρίως περίεργοι γι’ αυτό που κάνω και πρόθυμοι να μιλήσουν, μερικοί ήταν καχύποπτοι και πολύ σπάνια εχθρικοί», μας λέει ο δημιουργός και συμπληρώνει ότι ένα από τα δυσκολότερα σημεία αυτής της διαδρομής ήταν να καταγράψει μαρτυρίες Ελλήνων ανδρών. «Σε αντίθεση με τους μετανάστες, πολλοί Ελληνες ήταν σαν να ήθελαν κάτι να προστατεύσουν – μια εικόνα, μια φήμη, μια μυστική ζωή ίσως».
«Το τελικό έργο δεν απεικονίζει τα μπαρ ούτε τους ανθρώπους που τα επισκέπτονται – μόνο τον χώρο γύρω τους, το οικοσύστημα στο οποίο κατοικούν και τον απόηχο της παρουσίας τους».
Ενδιαφέρον παρουσιάζει και το γεγονός ότι μέσα από τις μαρτυρίες γίνεται αντιληπτό πως οι σχέσεις που αναπτύσσονται στα περιθωριοποιημένα αυτά μέρη δεν είναι απαραιτήτως συναλλακτικές με τον τρόπο που συνήθως φανταζόμαστε. «Μερικές φορές, το μόνο πράγμα που έχεις να προσφέρεις είναι η ύπαρξή σου – η παρουσία σου, τα νιάτα σου, η παρέα σου. Αυτό θολώνει τα όρια μεταξύ εργασίας, επιβίωσης και επιθυμίας», σχολιάζει ο καλλιτέχνης.
Για να δούμε την έκθεση δεν χρειάζεται να απομακρυνθούμε και τόσο από τον τόπο έρευνας του Κίλινς. Καθώς, λοιπόν, περιπλανιόμαστε στο συσκοτισμένο ημιυπόγειο του PET Projects, στην οδό Κερκύρας, παρακολουθώντας τα πλάνα από τους λαϊκούς δρόμους της πόλης, τα μικρά παντοπωλεία, τους περαστικούς και τις γυναίκες με τις μαντίλες που κάνουν τα ψώνια τους στην γύρω περιοχή, βλέπουμε τις διαφορετικές όψεις της πόλης τη μέρα και τη νύχτα. Σύμφωνα με τον ίδιο, η συγκεκριμένη γειτονιά δεν είναι επικίνδυνη, όπως πολλοί φαντάζονται ή έχουν ακούσει, αλλά πλούσια σε πολιτισμούς και ιστορίες.
«Η βιντεο-εγκατάσταση μας αφορά όλους ως μέλη της κοινωνίας, επιδιώκοντας να μεταβάλει τον τρόπο που κοιτάμε, αυτό που επιλέγουμε να δούμε ή να αγνοήσουμε».
Οταν τον ρωτάμε αν ήθελε να παρουσιάσει εξαρχής μια ιστορία για την πλατεία Βικτωρίας, απαντάει αρνητικά. Αφορμή αποτέλεσε κυρίως η διαμονή του στη συγκεκριμένη περιοχή, που τον έκανε να αλληλεπιδράσει με το περιβάλλον και τους ανθρώπους, και να αφουγκραστεί όλα αυτά που περιλαμβάνει στο έργο του. «Σε τελική ανάλυση δεν κάνω ντοκιμαντέρ, αλλά φτιάχνω καθρέφτες. Αυτή η βιντεο-εγκατάσταση δεν αφορά αυτούς ή εμάς. Μας αφορά όλους ως μέλη της κοινωνίας, επιδιώκοντας να μεταβάλει τον τρόπο που κοιτάμε, αυτό που επιλέγουμε να δούμε ή και να αγνοήσουμε», αναφέρει κλείνοντας.
Διάρκεια έκθεσης έως και τις 15 Φεβρουαρίου.
