«Αγνώριστος», όπως είπε η διευθύντρια του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης Κατερίνα Γρέγου, έχει γίνει ο δεύτερος όροφος του μουσείου, όπου μέχρι πρόσφατα φιλοξενούσε μέρος των μόνιμων συλλογών του. Εκεί παρουσιάζεται τώρα η έκθεση «Θόδωρος, γλύπτης – Αντί αναδρομικής», σε επιμέλεια του ιστορικού τέχνης, επιμελητή Φωτογραφίας και Νέων Μέσων στο ΕΜΣΤ Σταμάτη Σχιζάκη, η οποία θα εγκαινιαστεί για το κοινό αύριο το απόγευμα.
Η σκηνογραφία της έκθεσης ανήκει στον αρχιτέκτονα Γιάννη Αρβανίτη και οριοθετεί ενότητες έργων μέσα από ειδικά διαμορφωμένα εκθεσιακά περιβάλλοντα. Η αντισυμβατική επιλογή στον τρόπο παρουσίασης –ταιριαστή με την ιδιοσυγκρασία και το χιούμορ του καλλιτέχνη– καταλήγει σε ένα είδος συνύπαρξης των έργων με τον επισκέπτη. Δεν ήταν λίγες οι φορές που έπρεπε να προσέξουμε ώστε να μην πατήσουμε ένα σκοινί που κουλουριάζεται στο πάτωμα. Και χρειάστηκε να αντισταθούμε στον πειρασμό να δοκιμάσουμε τα ηχητικά γλυπτά ή να χτυπήσουμε με το γλυπτό ισοδύναμο ενός ροπάλου ένα από τα μεταλλικά κράνη στην εγκατάσταση «Χειρισμός ΧΙΙΙ, Χειρισμός της μυϊκής δύναμης/ενέργειας του θεατή/αγοραστή της τέχνης», ολοκληρώνοντας το έργο με μια κίνηση καταστροφής.
Η έκθεση αποτελεί την πρώτη προσπάθεια παρουσίασης του έργου του Θόδωρου μετά τον θάνατό του το 2018, αξιοποιώντας σχεδόν όλα τα έργα και το πλούσιο αρχειακό υλικό που κληροδότησε στο ΕΜΣΤ – δώρισε 110 έργα και το εργαστήριό του.
Ετσι, πέρα από την αξία της δουλειάς του Θόδωρου, αφενός, και αφετέρου την ανάγκη να επανεξεταστεί η καλλιτεχνική ιστορία της χώρας, η έκθεση αποτελεί κι ένα χρέος του ΕΜΣΤ προς την οικογένεια του γλύπτη. Οι δυο του κόρες, Λυδία και Νεφέλη Παπαδημητρίου, ήταν παρούσες στη δημοσιογραφική ξενάγηση, συγκινημένες που είδαν και πάλι στημένα τα έργα του πατέρα τους. Ο Θόδωρος Παπαδημητρίου γεννήθηκε στο Αγρίνιο το 1931, έκανε σπουδές στην ΑΣΚΤ κι έζησε στο Παρίσι (1959-1962), όπου σπούδασε μεταλλοτεχνία με κρατική υποτροφία. Υπήρξε μία από τις πιο σημαντικές φυσιογνωμίες της εγχώριας καλλιτεχνικής σκηνής κατά το τελευταίο μισό του 20ού αιώνα. Μερικά από τα ερωτήματα που τον απασχόλησαν ήταν ο ρόλος της τέχνης στην εποχή της τεχνολογικά αναπαραγόμενης εικόνας. Βασική του έγνοια ήταν πώς η τέχνη θα αντισταθεί «στην αποσπασματικότητα της στιγμής», όπως έλεγε ο ίδιος.
«Μην ξεχάσεις το όνομά μου», τον ακούμε να λέει σε βίντεο που προβάλλεται στην έκθεση. Η ανάγκη για απτότητα και διάρκεια τον οδήγησε γρήγορα στη γλυπτική με μέταλλο. Στον τελευταίο ειδικά διαμορφωμένο χώρο της έκθεσης που ονομάζεται «Κήπος» –με θέα στην πόλη και καταπράσινο πλαστικό γκαζόν– εκτίθενται συγκεντρωμένα τα γλυπτικά έργα της δεκαετίας του 1960· κι εδώ είναι φανερή η παιγνιώδης ματιά του στα πράγματα. Ο Θόδωρος υποχρεώθηκε να επιστρέψει στην Ελλάδα λόγω ανάκλησης της υποτροφίας του από τη χούντα των συνταγματαρχών. Εδώ έθεσε σε αμφισβήτηση την ιδέα της «σιωπηλής γλυπτικής» ονομάζοντας αυτή την αλλαγή «τομή». Ξεχωριστή θέση στην πορεία του, αλλά και στη συγκεκριμένη έκθεση, έχει η σειρά έργων «Χειρισμοί» (1973-1982), που διερευνούν τη σχέση της γλυπτικής με άλλες καλλιτεχνικές πρακτικές και επίσης με τα μέσα μαζικής επικοινωνίας.
Βασική του έγνοια ήταν πώς η τέχνη θα αντισταθεί «στην αποσπασματικότητα της στιγμής».
Ματράκ-Φαλλός
«Γρήγορα και αποτελεσματικά», επαναλαμβάνει στο βίντεο ο καλλιτέχνης ειρωνευόμενος «τη σούπα που ονομάζουμε πολιτισμό». Η άσκηση θεσμικής κριτικής ήταν επίσης πρωταρχική στο έργο του κι εδώ εντάσσεται η δημιουργία ενός αντικειμένου-συμβόλου, της «Ματράκ-Φαλλός», που συνδυάζει το κλομπ του αστυνομικού, το σφυρί του γλύπτη και τον φαλλό, για να επισημάνει το σύμπλεγμα εξουσιών που επηρέαζαν την καλλιτεχνική δημιουργία. Χαρακτηριστικά είναι τα έργα από τη σειρά «Παραλλαγές για ένα μνημείο στον γνωστό…», που ξεκινάει το 1970, κατά τη διάρκεια της χούντας, με αναφορά στους επώνυμους στρατιωτικούς βασανιστές, μια σειρά αντι-μνημείων στη στρατιωτική βία, σε αντιδιαστολή με τις ηρωικές απεικονίσεις των άγνωστων στρατιωτών.
Η έκθεση κατά τη γνώμη μας πετυχαίνει σε μεγάλο βαθμό να αποτελέσει μια καλλιτεχνική εγκατάσταση αντιπροσωπευτική του Θόδωρου. Αλλωστε και ο ίδιος δεν πίστευε στη συγκρότηση ενός μόνον εκθεσιακού αφηγήματος, που θα εμπεριέχει το σύνολο της σκέψης ενός δημιουργού. Το γεγονός ότι ο επιμελητής της έκθεσης γνώρισε τον καλλιτέχνη και δούλεψε εξαρχής με την ταξινόμηση του κληροδοτήματος, αποτελεί εχέγγυο επιτυχίας.
«Θόδωρος, γλύπτης – Αντί αναδρομικής», έως τις 8 Φεβρουαρίου 2026, ΕΜΣΤ.
