Τι είναι «brat», τι είναι «eusexua» και τι το ανάμεσό τους; Η πρώτη λέξη είναι πλέον γνώριμη στη σφαίρα της ποπ (αλλά και στην «ομήγυρη» του TikTok). Ετσι βάφτισε τον περυσινό δίσκο της η Charli XCX και μαζί πρότεινε μια νέα ερμηνεία της λέξης «brat». Εως τότε σήμαινε κάτι σαν «παλιόπαιδο», μα βουτώντας στο λαχανί του εξωφύλλου του δίσκου και στις dance ανησυχίες του, το «brat» αναγεννήθηκε ως κάτι κουλ, μα ποτέ αψεγάδιαστο. Ετσι μπορεί να νιώσει κάθε κορίτσι που είναι κάπως ακατάστατο, ειλικρινές, ευμετάβλητο και δεν φοβάται να έχει τις μαύρες του, γιατί υπάρχουν τα πάρτι και ο χορός με τα οποία θα τα ξεπεράσει όλα.
Λίγους μήνες μετά και αφού το «brat» έγινε όσο viral μπορεί να ονειρεύονταν οι δημιουργοί του, ήρθε στα τέλη του Ιανουαρίου το «Εusexua», το νέο άλμπουμ της FKA Twigs. Σε αυτό η επίσης Βρετανίδα μουσικός δεν απέτισε μόνο ηχητικό φόρο τιμής στο «Ray of Light» της Μαντόνα, μα επινόησε κιόλας την ομώνυμη λέξη. Με αυτήν ορίζει μια κάπως υπερβατική κατάσταση, «την αίσθηση του να είσαι σε τέτοια ευφορία ώστε να μπορείς να υπερβείς την ανθρώπινη μορφή».
Μοιραία, κάποιοι είδαν στο «eusexua» την άτυπη συνέχεια του «brat», έναν ηδονισμό πιo εκλεκτικό και κάπως πνευματώδη. Το νήμα που σίγουρα μπορούμε να ενώσουμε στην προκειμένη, είναι αυτό που θέλει μια ποπ μουσική που πλέον φτιάχνει το δικό της «λεξικό», είτε επανανοηματοδοτώντας είτε επινοώντας δικές της λέξεις, οι οποίες προτείνουν μια εμπειρία που δεν είναι ακριβώς νέα, απλά μπαίνει σε καινούργιο πακέτο. «Πρόκειται για μια εκφραστική διαφοροποίηση νεανικών κοινών, την περιγραφή ενός συναισθήματος λες και δεν αρκούν οι διαθέσιμες λέξεις», σχολιάζει η κοινωνιογλωσσολόγος και Επίκουρη Καθηγήτρια στο Τμήμα Γαλλικής Γλώσσας και Φιλολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Αγγελική Αλβανούδη.
Φυσικά και η μουσική και οι νεανικές κουλτούρες πάντα είχαν αναζητήσεις τύπου «eusexua»: οι χίπις και οι ρέιβερ, για παράδειγμα, κυνηγούσαν επίσης το υπερβατικό, ίσως περισσότερο διονυσιακά από ό,τι μια μουσική μεν αλλά ψηφιακή στη βάση της μόδα, όπως αυτή που υποδηλώνει το «brat» και εξαντλείται λίγο-πολύ στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Και τα τραγούδια, πέρα από τη μουσική γλώσσα, έψαχναν διαφορετικούς τρόπους να μιλήσουν με τις ίδιες τις λέξεις, που ενίοτε αποκτούν και αυτόνομη ζωή.
Και επισήμως στο λεξικό
Μια παρόμοια δυναμική μπορούμε να βρούμε και στο ακρωνύμιο «YOLO» (You Only Live Once – ζεις μόνο μία φορά) που χάρη στον Drake και στο κομμάτι «The Motto» έγινε ένας από τους πιο αναγνωρίσιμους όρους του Ιντερνετ την περασμένη δεκαετία (και ακόμη καλά κρατεί). Σε ένα τόσο ζωντανό και «της πιάτσας» είδος σαν το χιπ χοπ, θα βρούμε και άλλα παραδείγματα νεολογισμών. Οπως το «Bootylicious», που ακούσαμε πρώτα από τον Dr Dre το 1992, αλλά διέδωσαν τόσο πολύ οι Destiny’s Child κάποια χρόνια αργότερα, που το 2004 η λέξη μπήκε και επισήμως στο λεξικό της Οξφόρδης για να περιγράψει μια σέξι γυναίκα με καμπύλες.
«Οι λέξεις μπορεί να γίνουν δείκτης του ανήκειν, της ένταξης σε μια κοινότητα. Με το να τις χρησιμοποιώ δείχνω κιόλας πως δεν είμαι μόνο τοπικά προσανατολισμένη, είμαι διεθνικά προσανατολισμένη», σχολιάζει η Αγγελική Αλβανούδη.
Πολλές φορές, αυτές οι επινοημένες λέξεις στον ροκ και ποπ «κανόνα» είναι απλά ένα δουλεμένο ή αυθόρμητο παιχνίδι με την ίδια τη γλώσσα. Θα πρέπει να ένιωσε σαν μικρός Σαίξπηρ ο Στέφιν Μέριτ των Magnetic Fields όταν σκάρωσε τη λέξη «unboyfriendable», δηλαδή «αυτός που δεν είναι διαθέσιμος ερωτικά» στο συγκείμενο των στίχων. Ο Φιλ Κόλινς πάλι έφτιαξε μια λέξη χωρίς νόημα στο «Sussudio», ομοίως και οι Grateful Dead όταν έγραφαν το «Aoxomoxoa». Αλλες φορές συναντάμε απλώς έξυπνα λογοπαίγνια – όπως στο «Ξεσσαλονίκη» από τα Ξύλινα Σπαθιά.
Για να επιστρέψουμε στους τρέχοντες νεολογισμούς της ποπ, τα «brat» και «eusexua» μοιάζει να λειτουργούν πλέον ξεκάθαρα ως μέρος του brand του εκάστοτε δίσκου και να διεκδικούν, ίσως και λίγο βεβιασμένα, τους οπαδούς που θα τους ασπαστούν. Και οι δύο όροι άλλωστε για τους οποίους συζητάμε είναι επαρκώς ατακαδόρικοι μα και αρκετά «φλου» για να προσελκύσουν κάμποσους θιασώτες-δορυφόρους. «Η λέξη μπορεί να γίνει δείκτης του ανήκειν, της ένταξης σε μια κοινότητα. Με το να χρησιμοποιώ μια τέτοια λέξη δείχνω κιόλας πως δεν είμαι μόνο τοπικά προσανατολισμένη, είμαι διεθνικά προσανατολισμένη», υπογραμμίζει επιπλέον η Αγγελική Αλβανούδη.
Ροκάς και καρεκλάς
Εκεί, λοιπόν, όπου κάποτε γεννιούνταν υποείδη, άλλα πιο κραταιά και άλλα πιο βραχύβια, πλέον η μουσική βιομηχανία κατευθύνεται σε τάσεις οι οποίες χωράνε μέσα στη δυναμική μιας λέξης-σλόγκαν, που θα καταχωρισθεί και θα τακτοποιηθεί σε ένα «hashtag». Είναι αυτές που ορίζουν τρόπον τινά και τις νέες «μικρο-φυλές». Κάποτε ήσουν «ροκάς» ή «καρεκλάς», τώρα είσαι «brat» ή νιώθεις «eusexua», και σε κάποιους μήνες οι όροι θα ανανεωθούν.
Η επικύρωση όλων των παραπάνω γίνεται πλέον συχνότερα και θεσμικά, αρκεί να δούμε ποιες λέξεις επιλέγουν τα μεγάλα αγγλόφωνα λεξικά να ξεχωρίζουν στο τέλος κάθε έτους. Για του λόγου το αληθές, για το 2024 και για το λεξικό Collins, λέξη της χρονιάς ήταν το «brat». Ως ένα συντονισμό στις επιταγές της μόδας και όχι σαν μια ουσιαστική γλωσσική ανανέωση βλέπει αυτή την τάση και η κ. Αλβανούδη. «Αν η λέξη “brat” λόγου χάρη περάσει στο λεξιλόγιο της πρώτης γλώσσας και τα άτομα που τη χρησιμοποιούν σήμερα τη χρησιμοποιούν και σε είκοσι χρόνια, τότε όντως μπορούμε να πούμε ότι υπάρχει αλλαγή. Τώρα μιλάμε για αλλαγές σε εξέλιξη που δεν έχουν αποκρυσταλλωθεί και αφορούν περισσότερο έναν τρόπο ομιλίας που συνδέεται με συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες. Μια τέτοια επιλογή μας μιλάει τελικά περισσότερο με όρους βιομηχανίας, δείχνει την τάση της επένδυσης πάνω σε νεολογισμούς που χρησιμοποιούνται για να δώσουν συμβολική αξία σε ένα προϊόν. Οπως έχει εξελιχθεί ο ύστερος καπιταλισμός, έχει μια γνωσιακή μορφή και στηρίζεται πάρα πολύ στην επικοινωνία. Και η γλώσσα μέσα σε αυτό το πλαίσιο γίνεται πηγή κέρδους», εξηγεί.
Αν συνυπολογίσουμε την ψηφιακή λογική που μας ακολουθεί σε κάθε τι, η εμπειρία μας πλέον ορίζεται από ό,τι μπορούμε να αποκωδικοποιήσουμε και να αρχειοθετήσουμε γρήγορα και εύκολα σε ένα «mood», μια ατάκα, ένα γνώριμο «meme», μια λέξη-λάβαρο. Είναι και αυτά μέσα στο παιχνίδι, αρκεί να μην είναι τόσο καταιγιστικά που να ατροφούν όσα υφαίνονται ανάμεσά τους.
Κεντρική φωτογραφία: H FKA Twigs στο πάρτι του Met Gala στη Νέα Υόρκη τον Μάιο του 2024. Για το τελευταίο της άλμπουμ επινόησε τη λέξη-τίτλο «Eusexua», η οποία ορίζει μια κάπως υπερβατική κατάσταση, «την αίσθηση του να είσαι σε τέτοια ευφορία ώστε να μπορείς να υπερβείς την ανθρώπινη μορφή». [Nina Westervelt/The New York Times]
