«Αυτό που ήθελα να παρουσιάσω είναι ότι μπορούμε να είμαστε ενωμένοι μέσα στη διαφορετικότητά μας. Η ενσυναίσθηση του ενός για τον άλλον δημιουργεί αυτό που λέμε “ανθρωπιά”. Και αυτό έρχεται σε αντίθεση με τη σημερινή αίσθηση ότι δεν μπορούμε να καταλάβουμε πλέον ο ένας τον άλλον», λέει ο Τομά Ζολί, ο καλλιτεχνικός διευθυντής των τελετών έναρξης και λήξης των Ολυμπιακών και Παραολυμπιακών Αγώνων του Παρισιού στη συνέντευξη που παραχώρησε στην «Κ».
Ο αρχιτέκτονας της πολυσυζητημένης τελετής βρέθηκε στην Αθήνα και μίλησε την Τετάρτη στο κατάμεστο αμφιθέατρο του Γαλλικού Ινστιτούτου για την εμπειρία του σε μια συζήτηση με τον συγγραφέα και δημοσιογράφο Γιώργο Αρχιμανδρίτη. Ο Ζολί μας γύρισε έξι μήνες πίσω σε μια χρονική περίοδο όπου όλα τα βλέμματα ήταν στραμμένα στο μεγαλύτερο αθλητικό γεγονός του πλανήτη, στην αγωνία που τον κυρίευε επί μήνες για το τελικό αποτέλεσμα, στις αντιδράσεις που αντιμετώπισε για τις πρωτοποριακές –και σε αρκετές περιπτώσεις– αντισυμβατικές ιδέες του, στη βροχή που κόντεψε να τινάξει στον αέρα την τελετή έναρξης στην Πόλη του Φωτός.
Ηταν μια συγκινητική βραδιά για τον 42χρονο Γάλλο καλλιτέχνη από τη Ρουέν, ο οποίος μίλησε στην «Κ» μερικές ώρες μετά για το μήνυμα της τελετής, τη συμπερίληψη, τον Ντόναλντ Τραμπ, τη Δημοκρατία και το θέατρο.
– Η τελετή έναρξης έστειλε ένα ιδιαίτερα ισχυρό πολιτισμικό και κοινωνικό μήνυμα. Θα θέλαμε να σας ρωτήσουμε για την «ιδιοκτησία» του μηνύματος: ήταν η Γαλλία που ήθελε να στείλει το συγκεκριμένο μήνυμα στον κόσμο ή ο ίδιος ο Τομά Ζολί;
– Ωραία ευκαιρία να ξεκαθαρίσουμε κάτι: η Γαλλική Δημοκρατία κι εγώ ήμασταν απολύτως σύμφωνοι με αυτό που είδατε. Το μήνυμα δεν είχε πολιτική ή προσωπική αφετηρία. Θα έλεγα ότι προερχόταν από το πλαίσιο που θέτει η ίδια η Γαλλική Δημοκρατία που περιλαμβάνει τους πάντες και επιτρέπει στον καθένα και στην καθεμία να αγαπήσει όποιον ή όποια θέλει, να πιστεύει ή να μην πιστεύει, να αυτοπροσδιοριστεί με όποιον τρόπο επιθυμεί. Και σε αυτό το σημείο θα πρέπει να διαχωρίσουμε τη Γαλλική Δημοκρατία από το γαλλικό κράτος. Η Γαλλική Δημοκρατία είναι πιο πάνω από όλους, πιο πάνω από το κράτος, τον αρχηγό του οποίου εκλέγουμε κάθε 5 χρόνια. Σε αυτό το επίπεδο η ταύτισή μου, προσωπική και ιδεολογική, με τη Γαλλική Δημοκρατία για το μήνυμα της τελετής ήταν απόλυτη.
– Το μήνυμα της τελετής έκανε κάποιους ανθρώπους ιδιαίτερα χαρούμενους, ενώ κάποιοι άλλοι αισθάνθηκαν ενοχλημένοι ή και προσβεβλημένοι. Εξι μήνες μετά έχετε καταφέρει να αποκωδικοποιήσετε αυτές τις αντιδράσεις; Αν επιστρέφατε στον χρόνο θα κάνατε κάτι διαφορετικά;
– Για μένα ήταν προφανές ότι δεν ήθελα να αποκλείσω κανέναν από αυτό που δημιουργήσαμε για να το παρουσιάσουμε στον κόσμο. Ηθελα να απευθυνθώ και στους ανθρώπους που δεν σκέφτονται, δεν αγαπούν και δεν πιστεύουν με τον τρόπο που το κάνω εγώ. Ηταν μια γιορτή για όλους. Ολα τα υπόλοιπα είναι θέμα αναφορών και ερμηνειών του καθενός. Αυτό που με εξέπληξε, για παράδειγμα, είναι ότι ένα μικρό μέρος της Καθολικής Εκκλησίας ένιωσε προσβεβλημένο από το θέαμα, αγνοώντας το γεγονός ότι ένα από τα βασικά ταμπλό της τελετής ήταν αφιερωμένο στην Παναγία των Παρισίων. Για πρώτη φορά στην ιστορία των Ολυμπιακών Αγώνων ένας καθεδρικός ναός είχε τόσο ισχυρή παρουσία σε μια τελετή έναρξης. Επιστρέφοντας στην ερώτησή σας, δηλώνω ότι έξι μήνες μετά το τέλος των Ολυμπιακών και παρακολουθώντας πώς προχωράει ο κόσμος (δείτε τι συνέβη στις αμερικανικές εκλογές) πιστεύω ότι οι επιθέσεις στην τελετή επιχείρησαν να διαρρήξουν τη δυνατότητα να ζούμε όλοι μαζί. Κι αυτό είναι κάτι που ορισμένες προσωπικότητες της πολιτικής και της δημόσιας ζωής απεχθάνονται. Αλλά δεν βλέπω να το πετυχαίνουν γιατί είμαστε όλοι και όλες ζωντανοί και ζωντανές κάτω από το ίδιο κάδρο, το ίδιο πλαίσιο του νόμου και στη Γαλλία η Δημοκρατία αγαπάει όλα τα παιδιά της.
Η ενσυναίσθηση του ενός για τον άλλον δημιουργεί αυτό που λέμε «ανθρωπιά». Και αυτό έρχεται σε αντίθεση με τη σημερινή αίσθηση ότι δεν μπορούμε να καταλάβουμε πλέον ο ένας τον άλλον.
– Μια ανάγνωση της επανεκλογής του Ντόναλντ Τραμπ τη συνδέει με τις λεγόμενες «υπερβολές» της woke κουλτούρας. Ποια είναι η δική σας ανάγνωση του φαινομένου;
– Στην τελετή έναρξης στο Παρίσι δείξαμε πώς διαφορετικές κουλτούρες μπορούν να συναντηθούν, να συνυπάρξουν και να νοηματοδοτήσουν κάτι μεγαλύτερο μαζί. Ακούω τη συζήτηση για τη woke κουλτούρα αλλά αναρωτιέμαι είναι η όπερα «woke»; Στην όπερα δύο άνδρες μπορούν να υποδυθούν γυναικείους ρόλους και το αντίστροφο. Στην εποχή του Σαίξπηρ ο «Ρωμαίος και Ιουλιέτα» παιζόταν από άνδρες και ο κόσμος έκλαιγε το ίδιο. Υπάρχει μια ανάγνωση που καταδικάζει τη woke κουλτούρα, αλλά το woke δεν είναι τίποτα περισσότερο από μια επιθυμία να ζήσουμε όλες και όλοι μαζί. Επομένως, το πολιτικό σχέδιο του Ντόναλντ Τραμπ δεν έχει στόχο την ευτυχία των ανθρώπων, δεν υπάρχει αρμονία και δεν αποβλέπει στο γενικό καλό. Οταν λοιπόν δεν τασσόμαστε υπέρ της συμπερίληψης ευνοούμε τον αποκλεισμό. Κι ευτυχώς υπάρχουν νόμοι και θεσμικά πλαίσια που μας επιτρέπουν να ζούμε ειρηνικά μαζί με τους άλλους. Διαφωνία δεν σημαίνει αντιδικία. Μπορούμε να μη συμφωνούμε σε όλα και να ζούμε μαζί. Αυτή είναι η ομορφιά της Δημοκρατίας.
– Ποια ήταν τα πρακτικά εμπόδια που συναντήσατε κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας της έναρξης και της λήξης των Αγώνων;
– Η πραγματικότητα είναι η αληθινή δυσκολία. Και η πραγματικότητα είναι ο προϋπολογισμός, ο Σηκουάνας, τα ιστορικά κτίρια και οι κάτοικοι, μια και υπήρχαν διαμερίσματα όπου μένει κόσμος, ο καιρός και ο χρόνος. Η δουλειά μου ήταν να προσπαθήσω να διατηρήσω το καλλιτεχνικό μας όραμα μέσα από όλες αυτές τις «θύελλες». Αλλά η ιδέα τού να βάλεις την τελετή μέσα στην πόλη, ήταν κάτι που πραγματικά άξιζε να παλέψεις γι’ αυτό.
– Το καλλιτεχνικό σας στυλ χαρακτηρίζεται από τον συνδυασμό της κλασικής και της ποπ κουλτούρας. Τι μήνυμα στέλνει αυτός ο συνδυασμός;
– Πιστεύω ότι η κλασική κουλτούρα δεν είναι… κλασική. Γιατί από τη στιγμή που έχει φτάσει μέχρι σήμερα, αυτό σημαίνει ότι έχει πολλά πράγματα να μας πει. Υπάρχουν πολλά κείμενα κλασικών συγγραφέων που δεν έχουν φτάσει σε εμάς, είτε επειδή τα χάσαμε είτε γιατί δεν μας αφορούν πια. Αν όμως διαβάζουμε και σκηνοθετούμε στο θέατρο κλασικά κείμενα που φτάνουν μέχρι το σήμερα, αυτό σημαίνει ότι η δουλειά μου είναι να δείξω αυτό που ακόμα μπορούν να μας πουν. Σε ό,τι αφορά την ποπ κουλτούρα, ως παιδί της δεκαετίας του 1990 με την άφιξη του Ιντερνετ, συνηθίζω να μην ταξινομώ ιεραρχικά τα πολιτιστικά αγαθά και να τα θεωρώ όλα ισότιμα. Οπότε εμπνέομαι από πολλά βιντεοπαιχνίδια, το θέατρο, το σινεμά, το τραγούδι. Γιατί πολύ απλά, είμαι ένα αγόρι της εποχής μου.
– Είπατε στην ομιλία σας στο Γαλλικό Ινστιτούτο ότι ήρθατε σε επαφή με το ελληνικό θέατρο αρκετά νωρίς στη ζωή σας. Πώς σας επηρέασε;
– Είναι ζήτημα δύναμης και επιρροής, γιατί όταν ήμουν ακόμα στο σχολείο καταλάβαινα ότι το ελληνικό θέατρο ήταν ένα ιδρυτικό στοιχείο της «πόλης», της συνύπαρξής μας σε αυτή. Είχε μια δύναμη εκπαιδευτική αλλά και απελευθερωτική για την έννοια του πολίτη. Το όνειρό μου ήταν ότι η τελετή έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων θα είχε ίσως τον ίδιο αντίκτυπο. Επειτα, η θεατρική μου κουλτούρα έχει πολύ βαθιά σχέση με τον ελληνικό πολιτισμό.
___________________________________________________________________________
Κεντρική φωτό: ΝΙΚΟΣ ΚΟΚΚΑΛΙΑΣ
