Μια ιστορία που κινείται κάπου ανάμεσα στα σύνορα του μύθου, της ιστορικής αλήθειας και της πανάρχαιης παράδοσης. Το απώτατο παρελθόν που ερμηνεύει και ταυτόχρονα αφήνει το ίχνος του σε σύγχρονα γεγονότα. Ανθρωποι που ψάχνουν τις ρίζες τους, αλλά και απαντήσεις σε ανεξήγητα σκοτάδια που τους στοιχειώνουν. Αυτό είναι το ντοκιμαντέρ με τίτλο «Λενάκι, δυο φωτιές και δυο κατάρες» του Δημήτρη Ινδαρέ, το οποίο προβάλλεται αυτές τις μέρες στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος. Ο Ελληνας κινηματογραφιστής, «παιδί της πόλης, δίχως σχέση με την επαρχία», όπως μας είπε ο ίδιος, βουτάει στις παραδόσεις από τον τόπο καταγωγής του, το Λειβάρτζι Καλαβρύτων, και το αποτέλεσμα είναι συναρπαστικό.
Ενα γράμμα του προπάππου του Δημήτρη Ινδαρέ, που ζητούσε έναν «αφορισμό κατ’ αγνώστων», ήταν η αφορμή για την κατάδυση του σκηνοθέτη σε μια ιστορία παραδόσεων, θρύλων και ανθρώπινων σχέσεων.
Ως συνήθως, τα πάντα ξεκινούν με μια ιστορία αγάπης. Λίγα χρόνια πριν από την Επανάσταση, ο Ελμάζ ή Λιμάζ Αγάς του γειτονικού χωριού ερωτεύεται την πανέμορφη Ελένη, κόρη ενός ντόπιου Ελληνα προεστού. Ο έρωτας είναι προφανώς παράνομος και οι δύο νέοι θα κλεφτούν, φέρνοντας ντροπή στην ελληνική οικογένεια και προκαλώντας τη βαριά κατάρα της μάνας της Ελένης. Η ιστορία τους θα γίνει μύθος και θα περάσει στην αιωνιότητα μέσα από τα δημοτικά τραγούδια της περιοχής, που την αφηγούνται. Οσο για τον Ινδαρέ, εκείνος έπιασε το νήμα της ιστορίας μέσα από ένα γράμμα του προπάππου του, όπου ζητάει από την Εκκλησία την τέλεση ενός επιτιμίου, ενός «αφορισμού κατ’ αγνώστων», δηλαδή, για το κάψιμο του οικογενειακού πύργου το 1895. Για να ανακαλύψει τα υπόλοιπα, χρειάστηκε να ανηφορίσει ο ίδιος στα ορεινά των Καλαβρύτων.
«Με τον διευθυντή φωτογραφίας μου ξεκινήσαμε μια βροχερή μέρα από την Αθήνα. Οσο ανεβαίναμε προς το χωριό, η βροχή έγινε χιόνι και όταν φτάσαμε πια τα πάντα ήταν κάτασπρα και οι δρόμοι έρημοι. Αισθανθήκαμε λίγο σαν να μπαίναμε στον “Πύργο” του Κάφκα», μας λέει ο ίδιος. Παρότι «ξένος» ωστόσο, οι ντόπιοι, είτε επίσημοι θεματοφύλακες των παραδόσεων είτε απλοί κάτοικοι, μιλούν στην κάμερά του με προθυμία ανασυνθέτοντας ένα ψηφιδωτό μύθου και ιστορικής αλήθειας. Η ιστορία του προγόνου του και αρματολού της Επανάστασης Δημητράκη Ινδαρέ συμπλέκεται με εκείνη των παράνομων εραστών αφήνοντας ίχνη απτά και στο σήμερα. Στην αθέατη πλευρά, η κατάρα της μάνας και οι αφηγήσεις για μάγια και νεράιδες συμπληρώνουν με τη λαϊκή φαντασία τα κενά που ίσως και σκοπίμως αφήνει συχνά η ιστορική μνήμη.
Τεκμήρια και παράδοση
«Το λαογραφικό κομμάτι μέσα από το δημοτικό τραγούδι έχει σίγουρα ενδιαφέρον, ιδιαίτερα όταν συνδυαστεί με τα ιστορικά τεκμήρια. Εκεί βλέπεις ότι η Ιστορία και ο θρύλος εφάπτονται, ακόμη και αν κάποια γεγονότα παραμένουν ανεξήγητα», σημειώνει ο Ινδαρές. Στην ταινία του καταθέτουν επίσης τις απόψεις τους ιστορικοί και λαογράφοι-ερευνητές, ενώ οι μουσικοί δίνουν το δικό τους χρώμα τραγουδώντας τον έρωτα της Ελένης και του Λιμάζαγα. «Η αρπαγή της (ωραίας) Ελένης έχει προφανώς και συμβολικό χαρακτήρα, που πηγαίνει πίσω στα προϊστορικά χρόνια. Για εμένα πάντως υπήρχε και η ψυχολογική διάσταση: σκαλίζοντας το παρελθόν, βρήκα απαντήσεις γύρω από φόβους και σκιές που υπάρχουν για χρόνια στην οικογένειά μας».
Ενα άλλο ενδιαφέρον στοιχείο που αναδύεται μέσω του ντοκιμαντέρ είναι η δυναμική των προσωπικών διενέξεων. Η πρώτη επαναστατική πράξη του προγόνου –και συγγενούς της Ελένης– Δημητράκη Ινδαρέ είναι η επίθεση στον πύργο του ζευγαριού. «Είναι πράγματα που τα συναντάμε πολύ συχνά, ιδιαίτερα σε αυτές τις μικρές κοινωνίες. Στην ίδια περιοχή, την περίοδο του Εμφυλίου διαπράχθηκαν τέτοια ειδεχθή εγκλήματα και από τις δύο πλευρές, ώστε μοιάζει φανερό ότι, εκτός των άλλων, δόθηκε η ευκαιρία να κλείσουν και αρκετοί προσωπικοί λογαριασμοί».
Ενα πιο… θεσμικό κλείσιμο λογαριασμών συντελέστηκε στο σήμερα, όπου ο Δημήτρης Ινδαρές φρόντισε να γίνει η άρση του παλιού εκκλησιαστικού επιτιμίου, δίνοντας έτσι συμβολικά μια ευκαιρία στους συγχωριανούς του να θυμηθούν τη ματαιότητα της κατάρας και της αιώνιας εκδίκησης. Το μήνυμα της ταινίας του άλλωστε είναι αυτό της συμφιλίωσης, τόσο με τον συνάνθρωπο όσο και με το παρελθόν που συχνά μας στοιχειώνει.
Το ντοκιμαντέρ «Λενάκι, δυο φωτιές και δυο κατάρες» κυκλοφορεί από αυτή την Πέμπτη στις αίθουσες. Η Ταινιοθήκη της Ελλάδος διοργανώνει ειδικές προβολές με συζητήσεις τα Σαββατοκύριακα 1-2/2, 8-9/2 και 15-16/2.
