Ενας μεγάλος ατσάλινος δίσκος περιστρέφεται αργά και διαρκώς, οπτικοποιώντας τη λεπτή ισορροπία των δυνάμεων της ζωής και το αναπόφευκτο της μεταμόρφωσης. Είναι επικαλυμμένος με μαύρο παχύρρευστο βιομηχανικό λάδι, που θυμίζει πετρέλαιο. Αλλωστε βρίσκομαι στην Τζέντα κι εκεί οδηγούν τα αντανακλαστικά του Ευρωπαίου που επισκέπτεται τη Σαουδική Αραβία. Αυτό βεβαίως ισχύει για τους χριστιανούς, αφού για τους μουσουλμάνους όλου του κόσμου η Τζέντα έχει μια σημασία λιγότερο υλιστική, ένας «σταθμός» προς το ετήσιο ισλαμικό προσκύνημα στη Μέκκα, το λεγόμενο Χατζ, που κάθε πιστός οφείλει να κάνει τουλάχιστον μία φορά στη ζωή του. Οσο για τη δεύτερη πιο ιερή πόλη του Ισλάμ, τη Μεδίνα, απέχει από την Τζέντα λίγο περισσότερο από μία ώρα με το τρένο.
Στη συγκεκριμένη πόλη με τον έντονο θρησκευτικό χαρακτήρα, αλλά και τη φήμη του αμύθητου βασιλικού πλούτου, εκεί όπου σχετικά πρόσφατα οι γυναίκες –πάντοτε καλυμμένες από την κεφαλή έως τα παπούτσια– απέκτησαν το δικαίωμα να οδηγούν χωρίς την παρουσία του συζύγου και ο κινηματογράφος έπαψε να είναι απαγορευμένος, εγκαινιάστηκε πριν από λίγες ημέρες η δεύτερη έκδοση της Μπιενάλε Ισλαμικών Τεχνών. Η τοποθεσία είναι ένας από τους τερματικούς σταθμούς του διεθνούς αεροδρομίου King Abdulaziz, ο οποίος έχει φιλοξενήσει εκατομμύρια μουσουλμάνους προσκυνητές που ξεκινούν τα ιερά ταξίδια τους για το Χατζ και το μικρό προσκύνημα, την Ούμρα, κάθε χρόνο.
Στις επιδιώξεις της φετινής διοργάνωσης είναι «να διερευνήσει τους τρόπους με τους οποίους η πίστη βιώνεται, εκφράζεται και γιορτάζεται μέσω του συναισθήματος, της σκέψης και της δημιουργίας». Η εξαγγελία προφανώς μπορεί να υλοποιηθεί θαυμάσια με έργα θρησκευτικής τέχνης και επιστήμης, που διαθέτουν σπάνια ομορφιά και πολιτιστική αξία ειδικά για τον αραβικό κόσμο.
Πάνω από 30 μεγάλα διεθνή ιδρύματα συμμετέχουν στην Μπιενάλε, από Δανία, Αίγυπτο, Γαλλία, Ελλάδα (Μουσείο Μπενάκη), Ινδία, Ινδονησία, Ιταλία, Κουβέιτ, Μάλι, Ομάν, Παλαιστίνη, Πορτογαλία, Κατάρ, Σαουδική Αραβία, Ισπανία, Τυνησία, Τουρκία, Ηνωμένο Βασίλειο, Ηνωμένες Πολιτείες, Ουζμπεκιστάν και την πόλη του Βατικανού. Οι δημοσιογραφικές αποστολές είναι πολυπληθείς και προέρχονται από όλο τον κόσμο, ενώ αναμένονται επιμελητές, γκαλερίστες και εκπρόσωποι μεγάλων μουσείων.
Στην παρούσα Μπιενάλε ωστόσο συμμετέχουν περισσότεροι από 30 καλλιτέχνες από τη Σαουδική Αραβία και όλο τον κόσμο με 29 νέες παραγγελίες, μερικές από τις οποίες βρίσκονται σε διάλογο με τα ιστορικά αντικείμενα που προβάλλονται. Αφήνει άραγε ο τόπος, το πολιτικό και θρησκευτικό πλαίσιο, περιθώρια για καλλιτεχνική ελευθερία; Αυτό αναρωτιέμαι ταξιδεύοντας σε ένα αεροπλάνο γεμάτο λευκοντυμένους πιστούς μουσουλμάνους, που τυλιγμένοι με το «ιχράμ» κατευθύνονται μέσω Τζέντας για την Ούμρα.
Σε κάθε μία από τις πέντε αίθουσες και στον μεγάλο υπαίθριο χώρο, περισσότερα από 500 αντικείμενα και σύγχρονα έργα τέχνης διερευνούν το θαύμα της δημιουργίας του κόσμου.
Οι προβληματισμοί που γύριζαν στο μυαλό μου σε όλο το ταξίδι εναποτίθενται τελικά στον μαύρο δίσκο με τίτλο «Μemory of Becoming» του Ιταλού σύγχρονου καλλιτέχνη Αρκάντζελο Σασολίνο, μια εγκατάσταση που ενορχηστρώνει έναν επισφαλή «χορό» μεταξύ σταθερότητας και κατάρρευσης. Η μαύρη επιφάνεια που μεταβάλλεται διαρκώς εξαιτίας της κίνησης και της βαρύτητας θυμίζει οργισμένη θάλασσα, το χρώμα απορροφά απολύτως το φως, ενώ το λάδι που στάζει χάνεται μέσα σε ένα είδος φρεατίου και μυστικά ανακυκλώνεται και επιστρέφει στον δίσκο. «Η ρευστότητα αντιπροσωπεύει τον χρόνο», λέει ο καλλιτέχνης, αλλά για μένα αυτή η πανίσχυρη παρουσία επιβάλλεται στον χώρο σαν μαυροντυμένη γυναίκα με χιτζάμπ το οποίο καλύπτει ακόμη και τα μάτια της. Μια μεταφορά, θεωρώ, μέσα στην ανεικονική ισλαμική τέχνη, που εδώ αποκτά κοσμικό χαρακτήρα.
Το έργο παρουσιάζεται στην αίθουσα του «Δημιουργού» απέναντι από ένα επίσης σύγχρονο έργο του Αραβα Αμπντελκαντέρ Μπενχαμάρ –ζει στο Παρίσι–, το οποίο ενσωματώνει συμβολισμούς από το Κοράνι μέσα σε μια εγκατάσταση από τεράστια ασπρόμαυρα σχέδια τα οποία προβάλλονται στους τοίχους.
Η δημοσιογραφική ξενάγηση προηγείται των επίσημων εγκαινίων, και η μεγάλη συμμετοχή αναγκάζει τους διοργανωτές να δημιουργήσουν τρεις ομάδες. Σε κάθε μία από τις πέντε εκθεσιακές αίθουσες, στις δύο που ονομάζονται Μέκκα και Μεδίνα και στον μεγάλο υπαίθριο χώρο, περισσότερα από 500 αντικείμενα και σύγχρονα έργα τέχνης διερευνούν πώς προσπαθούμε να κατανοήσουμε το θαύμα της δημιουργίας του κόσμου. Η έκθεση εκτυλίσσεται στο πλαίσιο των μεταμορφώσεων που λαμβάνουν χώρα σήμερα στη Σαουδική Αραβία.
Σε αυτή την κατεύθυνση κινούνται οι εκθεσιακές ενότητες που τονίζουν το κοσμικό στοιχείο των ισλαμικών τεχνών, αναφερόμενες στα μαθηματικά, στην αστρονομία, στη γεωγραφία, στην καλλιγραφία και στη φιλοσοφία, επιστήμες που αναπτύχθηκαν στον αραβικό κόσμο. Το μόνο που μας έλειψε από την προσπάθεια του Ιδρύματος Diriyah Biennale να αναπαραστήσει την εικόνα του τίτλου της φετινής Μπιενάλε «And All That Is In Between» παρουσιάζοντας ό,τι αναφέρει το Κοράνι πως υπάρχει ανάμεσα στους Ουρανούς και στη Γη, ήταν η θαυμάσια αραβική ποίηση και η λογοτεχνία. Η επιτυχία του εγχειρήματος, όμως, δείχνει ότι θα υπάρξει συνέχεια.
Η Μπιενάλε Ισλαμικών Τεχνών διαρκεί έως τις 25 Μαΐου 2025.
