Ποια η σχέση του Μπιρ Ταουίλ με το «Imagine» του Τζον Λένον; Το Μπιρ Ταουίλ είναι μια γη 2.000 τετραγωνικών μέτρων χωρίς πρόσβαση στη θάλασσα, ανάμεσα στην Αίγυπτο και στο Σουδάν. Αποτελείται από ερημικούς αμμόλοφους, μαύρη πέτρα και ξεροποτάμους, μια γη αφιλόξενη με δύσκολη πρόσβαση στους ξένους. Το ενδιαφέρον είναι ότι το Μπιρ Ταουίλ δεν το διεκδικεί καμία από τις δύο χώρες, άρα δεν έχει διατυπωθεί κάποια αξίωση κυριαρχίας επ’ αυτού – «έχει ξεγλιστρήσει από τις ρωγμές της κρατικής κυριαρχίας», όπως λέει ο Πολ Ρίτσαρντσον στο βιβλίο του «Μύθοι της γεωγραφίας». Αρα, κάλλιστα το Μπιρ Ταουίλ θα μπορούσε να συνδεθεί με τον Τζον Λένον, που στο «Imagine» μας καλεί σε ένα ταξίδι σε ένα νέο είδος κόσμου, σε χώρες χωρίς σύνορα, χωρίς τους περιορισμούς, των εθνών, της θρησκείας ακόμη και των υλικών αγαθών.
Είναι ουτοπικό αυτό το ταξίδι. Και αυτό το αποδεικνύει η ανθρώπινη φύση, που έχει οργανώσει πολιτικά τον κόσμο πάνω σε σύνορα. Σκεφτείτε το: παρόλο που ζούμε στο παγκόσμιο χωριό του Ιντερνετ, ορθώνουμε σύνορα – κάθε είδους «σύνορα» (προσωπικά, γεωγραφικά, ιδεολογικά, πολιτικά, κυριαρχίας).
Ο Πολ Ρίτσαρντσον, επίκουρος καθηγητής Ανθρωπογεωγραφίας στο Πανεπιστήμιο του Μπέρμιγχαμ, διαπρεπής μελετητής της Γεωγραφίας και των Ρωσικών Σπουδών, στο βιβλίο του –κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Ψυχογιός σε μετάφραση του Μιχάλη Μακρόπουλου– καταρρίπτει τους μύθους της γεωγραφίας.
Για παράδειγμα, πώς έχουν οριστεί οι ήπειροι; Ας πούμε, τα Ουράλια Ορη έχουν καθιερωθεί ως σύνορο μεταξύ Ευρώπης και Ασίας. Ως πρόταση για να αποτελέσει τη γραμμή ηπειρωτικής οριοθέτησης, έτυχε καθολικής αποδοχής στην Ευρώπη του 19ου αιώνα. Τα Ουράλια ωστόσο δεν πληρούν τους όρους ενός τέτοιας σημασίας συνόρου. Είναι κατά τόπους μάλλον μικρά και σβήνουν στο νότιο άκρο τους. Και εάν τα Ουράλια κάνουν την Ευρώπη ήπειρο, γιατί να μη θεωρήσουμε και την Ινδία ήπειρο; Οπως λέει ο Ρίτσαρντσον, η χώρα περιβάλλεται από θάλασσα στις δύο πλευρές, και στην τρίτη υπάρχουν βουνά με το μέγεθος των οποίων δεν συγκρίνονται τα Ουράλια! Επίσης, η Αφρική εμφανίζεται ως λειτουργικά ανήμπορη, βουτηγμένη στα προβλήματά της, αδύναμη να τα αντιμετωπίσει, εντέλει «παγίως» υπανάπτυκτη με ανάγκη για εξωτερικούς «σωτήρες». Ισχύει ή είναι στερεοτυπικός «μύθος»;
Διάλεξα το βιβλίο του Ρίτσαρντσον μέσα στα Χριστούγεννα γιατί είμαι λάτρης της γεωγραφίας. Ετσι, πίστεψα ότι θα περιλαμβάνει περίεργες ιστορίες για μέρη, όπως η περίπτωση του Μπιρ Ταουίλ. Δεν με απογοήτευσε, αντιθέτως. Ο καθηγητής Ανθρωπογεωγραφίας στο βιβλίο του ανοίγει πραγματικά νέα… σύνορα σκέψης πάνω στη γεωγραφία και στις πολιτικές επιπτώσεις των μύθων που την ακολουθούν. Οπως λέει ο ίδιος, «ζούμε σε έναν κόσμο που ανέκαθεν διαμορφωνόταν από μία βαθιά πίστη στους μύθους. Οι έντονες κάποτε πεποιθήσεις για μία επίπεδη γη, για τέρατα στα πέρατα του κόσμου, ή για βασιλιάδες και βασίλισσες με θεϊκή καταγωγή έχουν αντικατασταθεί σήμερα από μία εξίσου έντονη δέσμευση σε ηπείρους, σύνορα, έθνη, κυριαρχία και αναπτυσσόμενες οικονομίες». Αλλά για να αρχίσουμε να αντιμετωπίζουμε τα παγκόσμια προβλήματα, πρέπει να ξεφύγουμε από τις «φυλακές», τους μύθους της γεωγραφίας που έχουν δημιουργηθεί γύρω μας.
