ARNOST LUSTIG
Μια προσευχή για την Κατερίνα Χοροβίτσοβα
μτφρ.: Σόνια Στάμου-Ντορνιάκοβα
εκδ. Λέμβος, σελ. 176
Βραβευμένο με το Κρατικό Βραβείο Τσεχικής Λογοτεχνίας το 1967 το έργο «Μια προσευχή για την Κατερίνα Χοροβίτσοβα» του Λούστιγκ αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα δείγματα της λογοτεχνίας του Ολοκαυτώματος, γραμμένο από έναν εβραϊκής καταγωγής συγγραφέα, ο οποίος κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου στάλθηκε στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Τερεζίν, κατόπιν στο στρατόπεδο του Αουσβιτς και αργότερα σε εκείνο του Μπούνχελβαντ, προτού κατορθώσει να δραπετεύσει, όντας στο τρένο προς το Νταχάου το 1945, από ένα τυχαίο γύρισμα της μοίρας. Με το προσωπικό του βίωμα να καθορίζει τόσο την ίδια του τη ζωή, όσο και τη συγγραφική του πορεία, καθώς το συγκεκριμένο έργο δεν είναι το μόνο του έργο για το Ολοκαύτωμα, ο Λούστιγκ υπογράφει μια σπαρακτική αφήγηση, γραμμένη, ωστόσο, με εκφραστική λιτότητα, μια συμπυκνωμένη πραγματεία για το Ολοκαύτωμα και τα στρατόπεδα εξόντωσης των Εβραίων από τους Γερμανούς.
Οι ήρωες αγνοούν τι θα τους συμβεί, ενώ την ίδια στιγμή ο αναγνώστης γνωρίζει, πράγμα που αυξάνει το δραματικό στοιχείο του βιβλίου.
Εστιάζοντας στην ιστορία της Κατερίνας Χοροβίτσοβα, μιας νεαρής Εβραίας, ο Λούστιγκ επιδίδεται σε μια εξερεύνηση των ανθρωπίνων σχέσεων, όπως αυτές ορίζονται στις τραγικές συνθήκες του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Καταβυθίζεται με κυνισμό και ισορροπημένη ματιά στην ψυχοσύνθεση των ηρώων του για να ανασύρει από εκεί τους φόβους και τις ελπίδες τους, τον αγώνα τους για επιβίωση, τις αναταραχές και τις διαψεύσεις τους, και καταγράφει τη συλλογική μνήμη του μεγάλου τραύματος. Και όλα αυτά επιλέγοντας προσεκτικά και συναρμολογώντας με σχολαστικότητα μόνο εκείνα τα στοιχεία που υπηρετούν μια σφικτή αλλά πλούσια αφηγηματική ροή, χωρίς συναισθηματικούς πλατειασμούς καθιστώντας τον λόγο, τις σκέψεις και το βιωματικό στοιχείο εργαλεία μέτρησης του ανθρώπινου είδους αλλά και ανάλυσης της τότε κοινωνίας και κατ’ επέκταση της σημερινής.
Η προσέγγιση του θέματος από τον συγγραφέα με τους ήρωες να αγνοούν τι θα τους συμβεί, ενώ την ίδια στιγμή ο αναγνώστης γνωρίζει, αυξάνει το δραματικό στοιχείο του βιβλίου. Ο συγγραφέας δεν περιγράφει ανοιχτά όλη τη φρίκη του Ολοκαυτώματος, για να προκαλέσει «τον έλεο και τον φόβο» του αναγνώστη. Καταγράφει υπό το πρίσμα μιας ψυχρής οπτικής την ιστορία, πετυχαίνει, ωστόσο, να δημιουργήσει τα απαραίτητα συναισθήματα οδηγώντας τον αναγνώστη στην αναγνώριση των βίαιων εμπειριών επιδρώντας υπαινικτικά αλλά αποτελεσματικά στην ψυχοσύνθεσή του και γι’ αυτό καίρια.
Η σχέση του ανθρώπου με το μοιραίο, η αναμέτρησή του στο ορφικό μεταίχμιο του θανάτου, η έννοια του χρήματος και της επιρροής του στην εξελικτική πορεία της ζωής, η αξία της κοινωνικής θέσης και η απαξία της, η κοινωνική ηθική σε μια επιχείρηση ανταλλαγής ανθρώπων, η έννοια της ίδιας της ανθρώπινης ζωής και η απαξίωσή της αλλά και το γεγονός ότι ούτε το χρήμα ούτε η τάξη μπορούν τελικά να παίξουν καθοριστικό ρόλο σε ακραίες περιπτώσεις και να βοηθήσουν και εντέλει η απώλεια είναι μερικά από τα θέματα που πραγματεύεται ο Λούστιγκ στο βιβλίο του. Αυτά τα στοιχεία είναι εκείνα που κάνουν το βιβλίο αυτό σημαντικό.
Ο Λούστιγκ δεν καταγράφει αυτά καθ’ αυτά τα γεγονότα που σημάδεψαν την εποχή, αλλάζοντας ουσιαστικά την πυρηνική ουσία του κόσμου, αλλά ανασυστήνει την παθογένεια που δημιούργησε τα γεγονότα αυτά και τα αιτιατά της. Και το κάνει με έναν τρόπο ιδιαίτερο, χωρίς γλαφυρές περιγραφές και λυρικά ξεσπάσματα, αλλά με την πλήρη συναίσθηση ότι μέσα από τις σελίδες του βιβλίου του θα αποκαλυφθεί σταδιακά το μέγεθος της πραγματικότητας, που στιγμάτισε γενιές ανθρώπων και καθόρισε την εξέλιξη της ανθρωπότητας.
Λιτή γλώσσα
Ανάλογη είναι και η γλωσσική αισθητική που επιλέγει ο συγγραφέας. Λιτή και ταυτόχρονα καταιγιστική. Απαλλαγμένη από συναισθηματικές εξάρσεις, υπερβολές και φρικώδεις αναφορές. Μια γλώσσα που λειτουργεί ως συγκολλητική δύναμη μιας αφήγησης που επικεντρώνεται στη ζοφερότερη, ίσως, στιγμή της παγκόσμιας ιστορίας και αφήνει να αναφανεί όλος εκείνος ο ψυχρός μηχανισμός εξόντωσης της ανθρώπινης φύσης.
Η μετάφραση της Σόνιας Στάμου-Ντορνιάκοβα μεταφέρει αυτό το κλίμα με επιτυχία και εντάσσει τον Ελληνα αναγνώστη σε έναν κόσμο καλά ζυγισμένο, όπου η κάθε λεπτομέρεια είναι προκαθορισμένη και το τέλος αναπότρεπτο. Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Λέμβος και αποτελεί ένα σημαντικό ανάγνωσμα όχι μόνο για τους λάτρεις της λογοτεχνίας του Ολοκαυτώματος αλλά για όλους και κυρίως για τις επερχόμενες γενιές.
