Eξω από το ατελιέ της Ειρήνης Ηλιοπούλου στον περιφερειακό του Λυκαβηττού, η πόλη αγκομαχάει μποτιλιαρισμένη. Ομως μέσα μοιραζόμαστε μια φύση που θάλλει στα λιβάδια και τα αγροκτήματα, την Εδέμ που γεννήθηκε στη φαντασία της ζωγράφου.
Μικρά και μεγάλα ζώα –κοτούλες και κόκορες, γαϊδουράκια, κατσικάκια, γουρουνάκια, πάπιες, χήνες και αγελάδες– μας κοιτάζουν από κάθε γωνιά του εργαστηρίου, ενώ ο «Χάρης», ο επώνυμος γάιδαρος αυτής της καλλιτεχνικής φάρμας, στέκεται πάνω σε ένα λόφο και αγναντεύει.
Σε λίγες ημέρες εγκαινιάζεται στην γκαλερί Σκουφά η ατομική έκθεση της Ειρήνης Ηλιοπούλου με τίτλο «Η κοινωνία της Μπέλλας και του Χάρη: Μια φάρμα». Σε αυτή τη νέα ενότητα έργων οι πρωταγωνιστές πατούν στέρεα στη γη και αντικρίζουν τις παραλίες, τα ποταμάκια και τους πλημμυρισμένους αγριότοπους με αγαθό βλέμμα. Στην γκαλερί θα παρουσιαστούν 25 μικρά και μεγάλα ζωγραφικά έργα, και 75 μικρά κεραμικά γλυπτά ζώων – τα τελευταία σε δύο μικρές «εγκαταστάσεις» με βρύα και χώμα.
«Ενα από τα πρόσφατα φθινοπωρινά πρωινά, εκεί που έπινα τον καφέ μου, άκουσα να διαβάζουν στο Τρίτο Πρόγραμμα το ποίημα του Καβάφη, “Σπίτι με κήπον”, που λέει “Ηθελα να ‘χω ένα σπίτι εξοχικό / μ’ έναν πολύ μεγάλο κήπο – όχι τόσο / για τα λουλούδια (…) / αλλά για να ‘χω ζώα. […] Κι εξάπαντος τρία, τέσσαρα απ’ τ’ αξιόλογα, / τα συμπαθητικά εκείνα ζώα, τα γαϊδούρια, / να κάθονται οκνά, να χαίροντ’ οι κεφαλές των”. Είχα τελειώσει τα έργα της έκθεσης, αλλά δεν είχα βγει καθόλου από τον κόσμο τους, και αυτό το “να χαίροντ’ οι κεφαλές των” μου ζέστανε την ψυχή. Κατάλαβα ασυναίσθητα πως το ζητούμενο αυτού του ζωγραφικού κύκλου ήταν ένα πλησίασμα στην αθωότητα, με τον τρόπο μου που είναι η ζωγραφική», λέει η Ειρήνη Ηλιοπούλου.
Χάρη στη χριστιανική εικονογραφία αλλά και στους παγανιστικούς μύθους τα κατοικίδια ζώα κατέχουν βασική θέση στη συλλογική μας φαντασία ως φορείς ιστοριών, όπως σχολιάζει στο εισαγωγικό της κείμενο από τον κατάλογο της έκθεσης η συγκριτική φιλόλογος και επιμελήτρια εκδόσεων Αντρέα Σροθ. Η αγελάδα και ο ταύρος θεωρούνται ιερά ζώα σε ορισμένες θρησκείες, ο γάιδαρος συνδέεται συνήθως με τον ταπεινό μόχθο. Σε αναλογία, το αγρόκτημα αναπαριστά έναν ιδανικό μικρόκοσμο προγονικής μνήμης.
«Tο ζητούμενο αυτού του ζωγραφικού κύκλου ήταν ένα πλησίασμα στην αθωότητα, με τον τρόπο μου που είναι η ζωγραφική», λέει η καλλιτέχνις.
Ρωτώ τη ζωγράφο γιατί επέστρεψε στη συγκεκριμένη θεματική, με την οποία έχει ασχοληθεί στο παρελθόν – το 1990 εξέθεσε σειρά έργων με φιγούρες βοοειδών στο παρισινό Salon de Mars. Την οδήγησαν άραγε οι ιστορίες του Αισώπου, το γαϊδουράκι και το άλογο από τον «Δον Κιχώτη» ή μήπως η «Φάρμα των ζώων» του Τζορτζ Οργουελ; «Δεν ήταν κάτι εγκεφαλικό», απαντάει, «όλα ξεκίνησαν από μια εσωτερική ώθηση που προέκυψε πλησιάζοντας τα ζώα». Συνέβη στην Κάσο που έχει γίνει το νησί της τα τελευταία χρόνια. Εκανε πολλά σχέδια των ζώων που περνούσαν μπροστά από το σπίτι όπου μένει, ή διέσχιζαν το χωράφι που το περιβάλλει. Στην απέναντι μεριά του δρόμου υπάρχει ένα κοτέτσι φτιαγμένο με μεγάλη φροντίδα, και το πλήθος των πουλερικών ζαλίζει τους περιοίκους με το αλαφιασμένο πήγαινε έλα του.
Το επόμενο καλοκαίρι πήρε μαζί της πηλό και έφτιαξε τα πρώτα μικρά γλυπτά εκ του φυσικού. Τα μετέφερε για «ψήσιμο» στην Αθήνα, και αυτό έγινε αρκετές φορές από το 2021 μέχρι το 2023. Σε κάθε ταξίδι τα ζώα πλήθαιναν. Τότε γεννήθηκε η ιδέα της φάρμας.
«Αυτό που με ξάφνιασε όταν το έμαθα είναι πως αυτά τα μικρά γλυπτά-ειδώλια πλάστηκαν σε ένα χώρο που εγώ χρησιμοποιούσα ως εργαστήριο, ενώ παλιά ήταν στάβλος όπου έβαζαν τα ζώα τη νύχτα για να προστατευτούν. Ετσι, άθελά μου, αυτός ο μικρός σταύλος-εργαστήριο έκλεισε έναν κύκλο ζωής», εξηγεί.
Παρατηρώ ότι εσχάτως η παραστατική ζωγραφική έχει επιστρέψει σε θεματικές που σχετίζονται με τη φύση και τα ζώα. «Είναι σαν κάτι να πλανάται στον αέρα», σχολιάζει. «Κάπου εμφανίζεται δειλά το σχέδιο μιας κατσίκας, αλλού η ακουαρέλα μιας λίμνης με πάπιες. Ζωγράφοι που δεν γνωριζόμαστε και ζούμε πολύ μακριά ζωγραφίζουμε την ίδια ιδέα, και ξαναβλέπουμε αυτά τα παλιά θέματα με μια καινούργια τρυφερότητα. Ζωγραφίζοντας τα ζώα το συναίσθημα βγαίνει πηγαίο και καθαρό».
«Η κοινωνία της Μπέλλας και του Χάρη: Μια φάρμα». Από τις 16 Ιανουαρίου στην γκαλερί Σκουφά.
