Την πρώτη φορά που αντικρίζει κανείς το Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης, μπορεί να εντυπωσιαστεί μέχρι και από τη μεγαλοπρεπή του είσοδο. Στα πλατιά σκαλιά της, ακόμα και την κρύα αλλά ηλιόλουστη ημέρα του Νοεμβρίου που βρεθήκαμε εκεί, ξεκουράζονται αρκετοί επισκέπτες. Κάποιοι από αυτούς ίσως είχαν την τύχη να δουν την έκθεση που οι New York Times χαρακτήρισαν πρόσφατα ως την καλύτερη της σεζόν.
Ο λόγος για την έκθεση «Siena: The Rise of Painting, 1300-1350», που μέσα από περίπου 100 θρησκευτικά ζωγραφικά έργα, γλυπτά και ιερατικά αντικείμενα παρουσιάζει την τέχνη της πόλης της Τοσκάνης που, ενώ βρέθηκε στη σκιά της Φλωρεντίας, αποτέλεσε σημαντικό κεφάλαιο της πρώιμης ιταλικής Αναγέννησης και της επίδρασης που άσκησε στη δυτική ζωγραφική. Χρονολογικά μιλώντας, η έκθεση καλύπτει μόλις το πρώτο μισό του 14ου αιώνα, φτάνοντας ώς τη χρονιά που ο «Μαύρος θάνατος» θέρισε σχεδόν όσους καλλιτέχνες παρουσιάζονται εδώ. Ηταν όμως μια περίοδος τόσο πυκνή και πλέον τόσο ενδιαφέρουσα για ειδικούς και συλλέκτες, που ορισμένα σύνθετα έργα της, όπως το ρετάμπλ «Maestà» (1308-1311) του Σιενέζου Ντούτσιο ντι Μπουονινσένια, έφτασαν μέχρι σήμερα να έχουν διαμοιραστεί σε δέκα συλλογές.
Η «Maestà», το διασημότερο έργο του Ντούτσιο, επανενώνεται για πρώτη φορά σε τέτοιο βαθμό. Οι επιμελητές της έκθεσης του Met (Στέφαν Βολοχογιάν, Λόρα Λιούελιν, Κάρολαϊν Κάμπελ και Τζοάνα Κάνον) κατόρθωσαν να συγκεντρώσουν τους πίνακες της βάσης του έργου, που απεικονίζουν επεισόδια από τη ζωή του Ιησού, όπως τους «Πειρασμούς στην έρημο», όπου Χριστός και Διάβολος απεικονίζονται σε υπερφυσικό μέγεθος να αναμετρώνται πάνω από μικροσκοπικές πόλεις. Οι οκτώ πίνακες έχουν τοποθετηθεί σε μια διακριτικά φωτισμένη, επιμήκη προθήκη, η οποία με δεδομένους τους σκοτεινούς τόνους της αίθουσας περιοδικών εκθέσεων του Met, υπογραμμίζει την έντονη παραστατικότητα του έργου. Στη λεζάντα της προθήκης διαβάζουμε ότι όταν ο καλλιτέχνης ολοκλήρωσε το σύνολο του έργου, οι κάτοικοι της Σιένα τον συνόδευσαν μέχρι τον καθεδρικό της πόλης όπου θα το παρέδιδε, με μια γιορτινή πομπή.
Εκείνος όμως ο πίνακας του Ντούτσιο που τραβάει το βλέμμα ακόμα και παρά το μικρό του μέγεθος, ήδη από την αρχή της έκθεσης, είναι η εικόνα «Παρθένος και βρέφος» («The Stoclet Madonna», 1290-1300). Συνθέτει με μοναδικό τρόπο τη βυζαντινή τεχνοτροπία και τον ιταλικό νατουραλισμό, σε ένα στυλ που όπως και άλλα έργα του Ντούτσιο και της σκηνής της Σιένα, έχει χαρακτηριστεί ως γοτθικό. Ο συγκεκριμένος πίνακας έχει παρομοιαστεί με κόσμημα («ντύνεται» άλλωστε με φύλλα χρυσού όπως και άλλοι της έκθεσης), και ίσως δεν είναι τυχαίο ότι είκοσι χρόνια πριν αγοράστηκε από το Met έναντι 45 εκατ. δολαρίων.
Περίπου 100 έργα, γλυπτά και ιερατικά αντικείμενα παρουσιάζουν την τέχνη της πόλης που αποτέλεσε σημαντικό κεφάλαιο της πρώιμης ιταλικής Αναγέννησης.
Το σκοτάδι και η ησυχία που επικρατεί στην έκθεση, περιβάλλουν με τη μυσταγωγία τους και άλλα εκθέματα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, ένα ακόμα καθολικό τέμπλο, το πανύψηλο και εντυπωσιακό «Tarlati Altarpiece» (1320) που φιλοτέχνησε ο Πιέτρο Λορεντζέτι. Το πολύπτυχο βγήκε για πρώτη φορά από τον ναό της πόλης Αρέτσο τον οποίο κοσμεί εδώ και αιώνες και οι επισκέπτες του Met φαίνεται να το εκτιμούν, απολαμβάνοντάς το καθισμένοι σε ένα παγκάκι που το μουσείο έχει τοποθετήσει μπροστά από το σχεδόν τριάμισι μέτρων έργο.
Ο αδελφός του Πιέτρο Λορεντζέτι, Αμπρότζιο, εκπροσωπείται μεταξύ άλλων από τον «Ευαγγελισμό της Θεοτόκου» (1344), όπου τα λόγια του Αρχάγγελου Γαβριήλ είναι ορατά καθώς κατευθύνονται προς τα χέρια της Παναγίας, αλλά και από τις εξόχως αφηγηματικές «Σκηνές από τη ζωή του Αγίου Νικολάου» (1332-1334). Πολύς κόσμος ωστόσο συγκεντρώνεται μπροστά από το «Πολύπτυχο Ορσίνι» (1335-1340), του επίσης σημαντικού Σιενέζου Σιμόνε Μαρτίνι. Το έργο, αναφέρει το σχετικό κείμενο, ήταν πιθανόν «σχεδιασμένο ώστε να ανοιγοκλείνει σαν ακορντεόν» και επανενώθηκε επίσης για πρώτη φορά για να παρουσιαστεί εδώ.
Σαν μουτρωμένος έφηβος
Αρκετούς θεατές, που φαίνεται να ξέρουν τι ακριβώς να παρατηρήσουν, προσελκύει ένα ακόμη έργο του Μαρτίνι. Ο λόγος για τον πίνακα «Ο Χριστός εντοπίζεται στον ναό» (1342), που απεικονίζει τον μεν δωδεκαετή Ιησού σαν μουτρωμένο έφηβο, τον δε Ιωσήφ σαν αγανακτισμένο πατέρα και τη Μαρία σαν τον διαμεσολαβητικό παράγοντα της οικογένειας. Το συγκεκριμένο έργο φιλοτεχνήθηκε από τον Μαρτίνι τα χρόνια που ζούσε στην Αβινιόν, επηρεάζοντας με την τέχνη του διάφορους Ευρωπαίους ομοτέχνους του. Στη Νέα Υόρκη θα μείνει έως τις 26 Ιανουαρίου, όταν η έκθεση θα ολοκληρωθεί και θα ετοιμαστεί για να παρουσιαστεί την άνοιξη στην Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου.
