Οι απορίες τους έμοιαζαν κοινότοπες. «Μπορείτε να μας πείτε την τιμή;» ρωτούσε ένας αναγνώστης. «Υπάρχει τρόπος να το παραγγείλω online;» ένας άλλος. Και ένας τρίτος, πιο παραδοσιακός, ενδιαφερόταν για τις δυνατότητες της μεταφορικής: «Γίνεται να μου αποσταλεί στην Καλκούτα; Αν ναι, ενημερώστε με για τους τρόπους πληρωμής».
Στα αλήθεια, έμοιαζαν να ξεπουλάνε στην Ινδία οι «Σατανικοί στίχοι», αν κρίνουμε από τα σχόλια στο X (πρώην Twitter) κάτω από την ανάρτηση του βιβλιοπωλείου Bahrisons Bookseller που ανακοίνωσε προ ημερών ότι το απαγορευμένο βιβλίο του Σαλμάν Ρουσντί βρισκόταν πλέον στα ράφια. Μέχρι και κάμερα έξω από τη βιτρίνα του, στο Νέο Δελχί, είχε στήσει ένα κανάλι της ινδικής τηλεόρασης.
Δεν ήταν εντελώς παράξενο. Αφότου κυκλοφόρησαν το 1988, οι «Σατανικοί στίχοι», εμπνευσμένοι από τη ζωή του Μωάμεθ, προκάλεσαν την αντίδραση αρκετών μουσουλμάνων ανά τον κόσμο: στην Ινδία, χώρα καταγωγής του συγγραφέα, η τότε κυβέρνηση απαγόρευσε να εισαχθεί το βιβλίο· στο Ιράν εκδόθηκε φετφά, ζητώντας τον θάνατο του Ρουσντί· στην Ιαπωνία, ο μεταφραστής Χιτόσι Ιγκαράσι δολοφονήθηκε· και στην Τουρκία, ο συνάδελφός του Αζίζ Νεσίν γλίτωσε από εμπρηστική επίθεση φονταμενταλιστών που στοίχισε τη ζωή σε 37 άτομα.
Η ειρωνεία με την κυκλοφορία του μυθιστορήματος στην Ινδία είναι ότι το δικαστήριο δεν κατόρθωσε να εντοπίσει το πρωτότυπο έγγραφο της απαγόρευσης.
Η ειρωνεία με την κυκλοφορία του μυθιστορήματος στην Ινδία είναι ότι δεν βασίστηκε σε κάποια αναθεώρηση της έννοιας της ελευθερίας της έκφρασης. Το δικαστήριο που εξέτασε την υπόθεση δεν κατόρθωσε, μέσα στον γραφειοκρατικό λαβύρινθο των δημοσίων υπηρεσιών της χώρας, να εντοπίσει το πρωτότυπο έγγραφο της απαγόρευσης. Με αποτέλεσμα, εκείνος ο Ινδός πολίτης που το 2019 αναζήτησε την αρχική ανακοίνωση περί απαγόρευσης των «Σατανικών στίχων» να εκκινήσει μια διαδικασία που έληξε με το ανώτατο δικαστήριο του Νέου Δελχί να δηλώνει ότι «δεν μπορούμε παρά να υποθέσουμε ότι τέτοια ανακοίνωση δεν υπάρχει».
Οι μουσουλμανικές οργανώσεις της Ινδίας δεν πτοήθηκαν: ζήτησαν να ακουστεί και η δική τους άποψη και να ενεργοποιηθεί η απαγόρευση εκ νέου. Την ίδια στιγμή, αρκετοί νέοι Ινδοί φαίνεται πως δίνουν τις 1.999 ρουπίες που κοστίζει το βιβλίο (περίπου 22 ευρώ) θέλοντας να μάθουν επιτέλους τι γράφει. «Ακούω για αυτό όλη μου τη ζωή, ήθελα να το διαβάσω από περιέργεια», έλεγε μια 22χρονη φοιτήτρια στον Guardian, συμπληρώνοντας ότι το να βλέπει τους «Σατανικούς στίχους» σε βιβλιοπωλείο είναι κάτι το μυθικό, «σαν να βλέπεις έναν μονόκερο».
Τι να λέει για όλα αυτά ο ίδιος ο Ρουσντί; Δημοσίως, μάλλον τίποτα. Ο ιστότοπος Deadline του ζήτησε ένα σχόλιο, χωρίς αποτέλεσμα. Δεν μοιάζει πάντως παράξενη η σιωπή από έναν άνθρωπο που κρυβόταν επί μια δεκαετία, όσο κάποιοι ζητούσαν το κεφάλι του για ένα βιβλίο του, και που το 2022 δέχθηκε δολοφονική επίθεση που του στέρησε την όραση από το ένα μάτι και την κίνηση του ενός χεριού. Oταν πρόκειται για τέτοιου είδους απώλειες, πόσο εύκολο είναι να μιλήσει κανείς για δικαίωση;
«Η γλώσσα», λέει μια φράση του Ρουσντί την οποία μνημόνευσε στο X ο υπεύθυνος των εκδόσεων Penguin Random House στην Ινδία, «είναι θάρρος: η ικανότητα να συλλάβεις μια σκέψη, να την εκφράσεις και με αυτόν τον τρόπο να την κάνεις αληθινή».
