Ηταν μια γεμάτη χρονιά και ό,τι ζήσαμε μεταξύ πολέμων, αστάθειας στις αγορές, στις αντιλήψεις μας, στην καθημερινότητα, στον πολιτισμό, αντικατοπτρίστηκε στη φετινή εκθεσιακή παραγωγή. Υπάρχει τα τελευταία χρόνια μια έκρηξη εικαστικών διοργανώσεων σε όλη την Ελλάδα, που παρουσιάζονται από δημόσιους φορείς και ιδρύματα στα εθνικά μουσεία και στις αθηναϊκές γκαλερί, οι οποίες έχουν επιταχύνει τον ρυθμό τους μετά το πλήγμα της πανδημίας, αλλά και σε χώρους ξεχασμένους που η τέχνη ενεργοποιεί όσο διαρκεί η έκθεση.
Και φέτος οι ομαδικές εκθέσεις υπερισχύουν των ατομικών και εξακολουθούν να κυριαρχούν οι θεματικές εκθέσεις που αναπτύσσουν –με τη συνδρομή και των εικαστικών τεχνών– ιστορικά ή πολιτικά αφηγήματα. Δύο εξαιρετικές στο είδος τους ιστορικές εκθέσεις που χρησιμοποίησαν ό,τι νεότερο τεχνολογικά ώστε να κάνουν συμμέτοχο στο βίωμα τον θεατή ήταν η «Χαιρώνεια, 2 Αυγούστου 338 π.Χ.: Μια μέρα που άλλαξε τον κόσμο» στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης και η «Τέχνη σε χρυσό – Το κόσμημα στους ελληνιστικούς χρόνους» του Μουσείου Μπενάκη που συνεχίζεται. Επίσης αξίζει να αναφέρουμε την περίπτωση της έκθεσης «1967-1974: Κουλτούρες σε αντιπαράθεση» που παρουσιάζει το ΜΙΕΤ στο Ιδρυμα Εϋνάρδου, αφού εκτός των άλλων για πρώτη φορά βλέπουμε έργα τέχνης της εικαστικής συλλογής του. Τέλος, ας υπογραμμίσουμε δύο σημαντικές κινήσεις στο εξωτερικό που ενίσχυσαν τη διεθνή παρουσία της σύγχρονης ελληνικής τέχνης: η ένταξη στη μόνιμη συλλογή στην Tate Modern του έργου του Βλάση Κανιάρη «Πιθανό φόντο» και η διοργάνωση της αναδρομικής έκθεσης της Ρένας Παπασπύρου στο Hellenic Center του Λονδίνου.
Ακολουθούν οι δέκα, κατά τη γνώμη μας, σημαντικότερες εικαστικές εκθέσεις που έδωσαν τον παλμό της χρονιάς στην Ελλάδα.
«Η αλχημεία της ζωγραφικής»
Μετά από εξαντλητική προεργασία και ως αποτέλεσμα πρωτογενούς έρευνας και πολυετούς μελέτης της ιστορικού τέχνης δρος Αφροδίτης Κούρια, αρχικά η Πινακοθήκη Αβέρωφ στο Μέτσοβο και στη συνέχεια το Ιδρυμα Θεοχαράκη διοργάνωσαν την αναδρομική έκθεση του ζωγράφου Μιχάλη Οικονόμου (1884-1933). Σε αυτή τη μονογραφική παρουσίαση συγκεντρώθηκαν 119 έργα του ζωγράφου, ανάμεσά τους πολλά άγνωστα, αναδεικνύοντας με καινούργιο βλέμμα και ευαισθησία τη σημαντική θέση που κατέχει ο Οικονόμου στην πρωτοπορία της νεοελληνικής ζωγραφικής.
«Η αναζήτηση της ευτυχίας για όσο περισσότερους γίνεται»
Ενταγμένη στον εκθεσιακό κύκλο του ΕΜΣΤ «Κι αν οι γυναίκες κυβερνούσαν τον κόσμο;», η έκθεση περιελάμβανε έργα από σχεδόν όλες τις ενότητες της δουλειάς της Χρύσας Ρωμανού, εντάσσοντας τα έργα στο ιστορικό, πολιτικό και κοινωνικό τους πλαίσιο προκειμένου να αναδείξει τη συνάφεια μεταξύ τους. Θα θέλαμε πολύ περισσότερα έργα και περιμένουμε… Στο ίδιο μουσείο συνεχίζεται η αναδρομική της Νοτιοαφρικανής, Ελληνίδας της διασποράς, Penny Siopis, με τίτλο «For Dear Life», και έργα που διερευνούν την πολιτική του σώματος, το τραύμα, τη θλίψη και την ντροπή που ενυπάρχουν μέσα σε προσωπικές και συλλογικές ιστορίες στην πατρίδα της.
«The space of togetherness»
Εναν τρόπο να κατανοήσουμε και να ζήσουμε ο ένας με τον άλλον μας παρουσίασε η συγκεκριμένη ομαδική έκθεση στην οποία συμμετείχαν 20 καλλιτέχνες και συλλογικότητες από 13 χώρες, χρησιμοποιώντας διαφορετικές πρακτικές έκφρασης, έτσι ώστε κάθε έργο και όλα μαζί να διηγούνται σύγχρονες ιστορίες – για τον πόλεμο, την κλιματική αλλαγή, τη μετανάστευση. Οι εργασίες που πραγματοποιήθηκαν στο Σχολείον της Αθήνας – Ειρήνη Παπά από τον Οργανισμό ΝΕΟΝ αξιοποίησαν έναν χαρισματικό χώρο και χάρη στο δημόσιο πρόγραμμα τον «άνοιξαν» σε ευρύ κοινό.
«The collective purr»
Τη σχέση με το αλλόκοτο, το ανοίκειο και το παράδοξο επεξεργάστηκε με γνώση η ομαδική έκθεση «Το συλλογικό γουργουρητό» (Τhe collective purr) που φιλοξενήθηκε στο κτίριο «Νόμπελ» στο Χαλάνδρι. Στην εξαιρετική επιμέλεια οφείλουμε όχι μόνο την άριστη συνύπαρξη καλλιτεχνών διαφορετικής ηλικίας, προέλευσης και εκφραστικών μέσων, αλλά και την παρουσίαση 18 έργων της κεραμίστριας Ηρας Τριανταφυλλίδη (1896-1991) που σπανίως τιμάται για την εκλεκτή δουλειά της.
«Ο νεοϊμπρεσιονισμός στα χρώματα της Μεσογείου»
Ενα ολοκληρωμένο αφιέρωμα στο κίνημα του νεοϊμπρεσιονισμού παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα στο Ιδρυμα Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή σε συνεργασία με κορυφαία μουσεία της Ευρώπης, εστιάζοντας στην περιοχή της Μεσογείου και γεμίζοντας την αίθουσα των περιοδικών εκθέσεων με το φως και το χρώμα της μεγάλης ζωγραφικής. Στην έκθεση παρουσιάστηκαν έργα δασκάλων, μεταξύ άλλων του Πολ Σινιάκ και του Ανρί Ματίς, τα περισσότερα από τα οποία δεν τα είχαμε ξαναδεί στη χώρα μας.
«Δημοκρατία»
Μετά την περυσινή «Αστυγραφία», η «Δημοκρατία» ολοκληρώνει μια σειρά εκθέσεων στην Εθνική Πινακοθήκη με έντονο κοινωνικοπολιτικό προβληματισμό και εκπαιδευτικό – ιστορικό χαρακτήρα. Πρόκειται για την πρώτη μεγάλη, διεθνή έκθεση που πραγματεύεται τη σχέση της τέχνης με τη δημοκρατία σε Ελλάδα, Πορτογαλία και Ισπανία στις δεκαετίες του 1960 και του 1970, τη μετάβαση από τα αυταρχικά καθεστώτα στα δημοκρατικά πολιτεύματα και τον ρόλο των καλλιτεχνών στη διεκδίκηση των πολιτικών ελευθεριών. Συμμετέχουν πάνω από 55 καλλιτέχνες και ομάδες καλλιτεχνών από τις 3 χώρες και φιλοξενούνται 140 εικαστικά έργα.
«The Mad and the Lonely»
Αστέρας διεθνούς λάμψης, ο Αμερικανός ζωγράφος Τζορτζ Κόντο φιλοξενήθηκε στα Σφαγεία της Υδρας για μια έκθεση που κατά την παράδοση του ιδρύματος διαμορφώνεται in situ με τη μορφή μεγάλης εικαστικής εγκατάστασης. Η έκθεση περιελάμβανε μικρής κλίμακας πίνακες αλλά και γλυπτά επιλεγμένα από τη μακρόχρονη καριέρα του καλλιτέχνη. Ακολουθώντας την παράδοση της προσωπογραφίας, τα έργα απεικόνιζαν ετερόκλητες ψυχές, οι οποίες έχουν απορριφθεί από την κοινωνία και βρίσκονται μετέωρες ανάμεσα σε καταστάσεις τρέλας και μοναξιάς, αλλά με το χιούμορ και την ιδιαίτερη ματιά αυτού του διάσημου, σύγχρονου ζωγράφου.
«Cindy Sherman at Cycladic: Early Works»
Στο νεοκλασικό κτίριο της Ηροδότου εκτέθηκε για πρώτη φορά πλήρης η πρώιμη σειρά φωτογραφιών «Untitled Film Stills» (1977-1980) της 70χρονης πρωτοπόρου εικαστικού, καθώς και επιλεγμένες εικόνες από τις σειρές «Rear Screen Projections» (1980), «Centerfolds» (1981) και «Color Studies» (1981-1982). Η Σέρμαν με το έργο της ανιχνεύει ζητήματα της γυναικείας αναπαράστασης και ταυτότητας στα σύγχρονα μέσα για περισσότερο από 40 χρόνια, με τις φωτογραφίες της να αποδομούν τα κοινωνικά πρότυπα της γυναικείας ταυτότητας σε κάθε εποχή.
Anselm Kiefer
Το καλοκαίρι φιλοξενήθηκε στην γκαλερί Gagosian της Αθήνας η πρώτη ατομική έκθεση στην Ελλάδα ενός από τους πλέον διακεκριμένους καλλιτέχνες της γενιάς του, του 79χρονου Γερμανού ζωγράφου Ανσελμ Κίφερ, ο οποίος παρουσίασε πίνακες, γλυπτά και φωτογραφικά έργα με πολυεπίπεδες αναφορές στη λογοτεχνία, στην ποίηση, στη φιλοσοφία, στα θρησκευτικά κείμενα και στους αρχαίους μύθους, αντιπαραβάλλοντας τη φωτεινότητα του χρυσού με την οπτική και συμβολική χρήση λαδομπογιάς, ακρυλικού, άχυρου και υφάσματος.
«Dana Schutz: The Island»
Πρώτη φορά στην Ελλάδα και για την 48χρονη Αμερικανίδα καλλιτέχνιδα που στους τρεις ορόφους της Συλλογής Γιώργου Οικονόμου εκθέτει πλούσιο έργο προσφέροντας πλήρη επισκόπηση της στυλιστικής πορείας της. Εχει ενδιαφέρον να δει κανείς αφενός την αντίθεσή της με τις θέσεις της αμερικανικής αφαίρεσης και του μινιμαλισμού, και αφετέρου τη σχέση μεταξύ της μονόχρωμης μορφής του σχεδίου με κάρβουνο και της χρήσης του χρώματος στους πίνακές της. Οι έντονοι χειρονομιακοί ελιγμοί και ο χορός των χρωμάτων δημιουργούν ένα απολαυστικό «Νησί» πάνω στη λεωφόρο Κηφισίας έως τον Μάρτιο.
__________________________________________________________________________
Κεντρική φωτό: «Danaë» από την πρώτη ατομική έκθεση στην Ελλάδα του Ανσελμ Κίφερ. Ο 79χρονος Γερμανός ζωγράφος παρουσίασε πίνακες, γλυπτά και φωτογραφικά έργα με πολυεπίπεδες αναφορές στη λογοτεχνία, στην ποίηση, στη φιλοσοφία, στα θρησκευτικά κείμενα και στους αρχαίους μύθους. [Stathis Mamalakis]
