«Είναι μια εποχή που οι άπληστοι δίνουν μια δεκάρα στους άπορους/…/ Αλλά όλοι εσείς οι καλοθελητές του Δεκέμβρη… κραυγάζετε δυνατά/ Καλά Χριστούγεννα/ Ελπίζω τα δικά σου να είναι φωτεινά, αλλά για μένα είναι μπλε», τραγουδούσε με περιπαικτική διαπεραστική φωνή ο τραγουδιστής, πιανίστας, συνθέτης Μπομπ Ντόροου το 1962 στο θαυμάσιο τραγούδι του «Blue Xmas», που χρωμάτισε με την τρομπέτα του ο Μάιλς Ντέιβις (συλλογή «Jingle Bell Jazz», Columbia). Στίχοι για «Μπλε Χριστούγεννα», που δεν αστράφτουν κάτω από τα διαθλαστικά φώτα των μεγαλουπόλεων.
Δεν είναι το μόνο. Περίοπτα της τζαζ «χριστουγεννιάτικης» παραγωγής: «White Christmas» (1948) από τον Τσάρλι Πάρκερ και τους Κένι Ντόραμ, Μαξ Ρόουτς, Αλ Χέιγκ, Τόμι Πότερ, η καλύτερη διασκευή του «Santa Claus is coming to town» (1964) από το τρίο του Μπιλ Εβανς, δυο θαυμάσιες στιγμές του Τσετ Μπέικερ: με τους Lighthouse All-Stars στο «Winter Wonderland» (1953) και στο «Christmas waltz» (1987) του Βόλφγκανγκ Λάκερσμιντ, αξέχαστη διασκευή του τενόρου σαξοφωνίστα Ντέξτερ Γκόρντον στο «Have yourself a merry little Christmas» (1980), άκρως αισθαντική εκδοχή του Πακίτο ντε Ριβέρα στο παραδοσιακό «God rest ye merry, gentlemen» (1981), μελωδικές διασκευές των Τσάρλι Χέιντεν-Χανκ Τζόουνς στα «It came upon a midnight clear», «God rest ye merry gentlemen» (2012) και «A merrier Christmas», σύνθεση που έγραψε ο Τελόνιους Μονκ για την οικογένειά του αρχές ’60s, την «προστάτεψε» στην ιδιωτική σφαίρα μη ηχογραφώντας την όσο ζούσε, αλλά συμπεριλήφθηκε στο «ασεβές» χιουμοριστικό χριστουγεννιάτικο άλμπουμ του Respect Sextet «Respect in Yule» (Mode/Avant, 2012).
Πολλοί τζαζ ογκόλιθοι (Αρμστρονγκ, Ελινγκτον, Πέτερσον, Μπρούμπεκ, Φιτζέραλντ, Γκουαράλντι), αλλά και πρωτοποριακοί ανανεωτές του είδους δημιούργησαν θεματικά άλμπουμ. Επιλέγουμε τέσσερα λιγότερο γνωστά:
• Τζίμι Σμιθ και Γουές Μοντγκόμερι «Christmas ’64» (Verve, 1964), επανέκδοση ως «Christmas Cookin’»(1966): Με σαφώς πιο ρυθμική διάθεση από τα περισσότερα χριστουγεννιάτικα άλμπουμ, με σφραγίδα του δαιμόνιου οργανίστα και καταλυτική παρουσία του κορυφαίου κιθαρίστα, που ενώνονται με μια εκρηκτική big band.
• Κάρλα Μπλέι «Carla’s Christmas Carols» (Watt/ECM, 2009): Μακριά από κάθε υποψία εμπορευματικής εκμετάλλευσης, η κορυφαία συνθέτρια, ενορχηστρώτρια, πιανίστα ενώνει δυνάμεις με τον μπασίστα Στιβ Σουάλοου και το γερμανικό Partyka Brass Quintet σε λεπτές, λυρικές, αριστοτεχνικές, ιδιοσυγκρασιακές, ευφυείς, υποδειγματικά παιγμένες, απρόβλεπτες στην εξέλιξή τους διασκευές. Εορταστικό αριστούργημα που δραπετεύει από την εποχή του.
Πολλοί ογκόλιθοι του είδους (Αρμστρονγκ, Ελινγκτον, Πέτερσον, Μπρούμπεκ, Φιτζέραλντ, Γκουαράλντι), αλλά και πρωτοποριακοί ανανεωτές, δημιούργησαν θεματικά άλμπουμ.
• Τζέρι Αλεν «A child is born» (Motema, 2011): Μείγμα κλασικού και πρωτότυπου υλικού με στενή, δημιουργική, μοντέρνας πνοής σχέση με τη γέννηση του Χριστού από μια εμπνευσμένη συνθέτρια, πιανίστα που υποστηρίζει αυτοσχεδιαστικά, στοχαστικά, με περιπετειώδες πνεύμα το κλίμα αθωότητας, ομορφιάς, μυστηρίου και ελπίδας της γιορτής. Ξεχωρίζει η εκδοχή της στο παραδοσιακό «O Come, O Come, Emmanuel» με φωνητικά γυναικών της Quilt Collective του Gee’s Bend (Αλαμπάμα).
• Τζον Ζορν «A Dreamers Christmas» (Tzadik, 2011): Κλασική απόδειξη του πώς ένας πρωτοπόρος ανατροπέας χωράει στο εορταστικό κλίμα. Εννέα διασκευές, δύο πρωτότυπα με ενέργεια, ένταση, λυρικό μελωδισμό, ιδιοσυγκρασιακή ματιά στην παράδοση. Συμμετέχουν: Μαρκ Ρίμποτ (κιθάρα), o τραγουδιστής Μάικ Πάτον των Faith No More κ.ά.
Μεταφερόμαστε στο κεφάλαιο Τσαρλς Μίνγκους και στη συγκλονιστική αυτοβιογραφία του «Χειρότερα κι από σκυλιά» (μτφρ. Χρύσα Τσαλικίδου, εκδ. Εξάντας, Αθήνα 1981). Μια χριστουγεννιάτικη «φυλετική» ιστορία από τον ταχυδρόμο τότε Μίνγκους: «Οι Νότιοι κουβαλούν πάντα τον Νότο μέσα τους…/Του ζήτησα να υπογράψει ένα συστημένο γράμμα και μου είπε: “Αφησέ το στο κουτί, πιτσιρικά, όπως κάνουν όλοι οι αραπάδες δούλοι”. Του είπα να το βουλώσει και να υπογράψει και απάντησε ότι αν ήμασταν στον Νότο θα μ’ έβαζε να του γλείψω τα παπούτσια. Να ‘μαι λοιπόν, ο αιώνιος νέγρος σκλάβος σε ό,τι και να έκανα –μουσικός ή ταχυδρόμος– κι όλος ο κόσμος ετοιμαζόταν να γιορτάσει τη γέννηση του Χριστού, τη γιορτή της αγάπης».
Σύνθεση αμιγώς χριστουγεννιάτικη δεν βρίσκεις στον Μίνγκους. Βρίσκεις όμως «εκρηκτική» συνταγή του για χριστουγεννιάτικο κοκτέιλ (eggnog) στο βιβλίο των Τζάνετ Κόλμαν – Αλ Γιανγκ «Mingus/Mingus: Two Memoirs», τρυφερό, χιουμοριστικό πορτρέτο του. Ο Μίνγκους, με ιδιαίτερη ροπή σε ποτό και χριστουγεννιάτικα πάρτι, προτείνει υπερβολική δόση αλκοόλ στο κοκτέιλ του, που «ρίχνει κάτω ελέφαντα». Ρούμι Τζαμάικας 151 proof (75,5% αλκοόλ) ανά άτομο. «Βάλτε το σταδιακά, αλλιώς θα καούν τα αυγά». Μαζί ένα σφηνάκι κονιάκ (ή Bourbon), 1 αυγό (κρόκο και απράδια), 2 κύβους ζάχαρης, λίγο γάλα, κρέμα, φρέσκο τριμμένο μοσχοκάρυδο ανά άτομο, παγωτό βανίλια για να κρατηθεί κρύο. Μετά τις οδηγίες «μαγειρέματος», ο Μίνγκους υπογραμμίζει ότι ίσως προσθέσει σίκαλη, γνωστή για την παρασκευή οινοπνευματωδών ποτών. «Εξαρτάται από το πόσο θα μεθύσω ενώ το δοκιμάζω».
Αν θέλετε καλά Χριστούγεννα προστρέξτε στις θαυμάσιες τζαζ μουσικές. Μην επιχειρήσετε όμως να δοκιμάσετε το κοκτέιλ του Μίνγκους. Αρκεστείτε στον αυτοσχεδιασμό της μουσικής του, όχι της μαγειρικής του. Εκτός κι αν λαχταράτε οπωσδήποτε «αξέχαστα Χριστούγεννα».
