«Κινδυνεύουμε να χάσουμε κάτι πολύ σημαντικό, αυτό που ουσιαστικά μας καθιστά ανθρώπους», λέει ο Μανώλης Ανδριωτάκης, αναφερόμενος στις επιπτώσεις που θα έχει στη ζωή μας η τεχνητή νοημοσύνη. Στο νέο του βιβλίο, «Ο θάνατος του συγγραφέα» (εκδ. Ψυχογιός), ο γνωστός δημοσιογράφος, συγγραφέας και σκηνοθέτης (και τακτικός συνεργάτης της «Κ») ασχολείται με ένα από τα σημαντικότερα θέματα αιχμής στην επικαιρότητα: την επέλαση της AI και τον τρόπο με τον οποίο η τεχνολογία επηρεάζει την καθημερινότητά μας και τις ανθρώπινες σχέσεις.
Κεντρικός ήρωας του βιβλίου είναι ο Δερτούζος, ένας συγγραφέας που ζητάει από την τεχνητή νοημοσύνη να του συνθέσει το σενάριο ενός παιχνιδιού εικονικής πραγματικότητας. Το παιχνίδι εκτυλίσσεται σε ένα μυστηριώδες κέντρο ευεξίας, με πρωταγωνίστρια την αποξενωμένη κόρη του, Τζούλια.
«Ξεκίνησα έχοντας πρόθεση να γράψω ένα μυθιστόρημα όπου συναντάται η τεχνητή νοημοσύνη με την εικονική πραγματικότητα. Αυτό συνέβη πριν από περίπου μια δεκαετία», λέει στην «Κ» ο κ. Ανδριωτάκης. «Αρχίζοντας την έρευνα, ανακάλυψα έναν τεράστιο χώρο, ένα πεδίο για το οποίο γνώριζα ελάχιστα. Οργάνωσα συνεντεύξεις με ειδικούς που δραστηριοποιούνται για χρόνια στον χώρο. Περιλάμβαναν προγραμματιστές, φιλοσόφους, επιστήμονες».
Ο κ. Ανδριωτάκης, που μελετά εδώ και πολύ καιρό τις εξελίξεις στον ψηφιακό κόσμο, σημειώνει ότι από την ενδελεχή του έρευνα «προέκυψε η αρθρογραφία, οι συνεντεύξεις και δύο βιβλία – δοκίμια: ένα μικρό, το “Homo Automaton” (εκδ. Garage Books) και η “Τεχνητή νοημοσύνη για όλους” (εκδ. Ψυχογιός), με το μυθιστόρημα να μένει πίσω».
Αφορμή για τη συγγραφή αυτού του μυθιστορήματος αποτέλεσε τελικά η εμφάνιση του δημοφιλούς ChatGPT, τον Νοέμβριο του 2022. «Το εργαλείο αυτό γίνεται πλέον προσιτό στους πάντες. Εκεί ουσιαστικά πλαισιώνεται η ιδέα που είχα για τον “Θάνατο του συγγραφέα”».
Το μυθιστόρημα, που έχει ενδιαφέρουσα δομή με πολυεπίπεδες αφηγήσεις, δίνει το έναυσμα για δημιουργικούς διαλόγους πάνω στα θέματα που πραγματεύεται. Οπως, για παράδειγμα, αυτά τα οποία αφορούν τους κινδύνους που ενδέχεται να προκύψουν στο άμεσο μέλλον από την τεχνητή νοημοσύνη.
Αν και ακόμα σε πρώιμο στάδιο, οι δυνατότητες αξιοποίησης της τεχνητής νοημοσύνης σε πολλούς επαγγελματικούς κλάδους τρομάζουν, ενώ σε αρκετές περιπτώσεις φαίνεται να απειλούν γενικότερα την ανθρωπότητα.
Οπως αναφέρει ο κ. Ανδριωτάκης, υπάρχουν άνθρωποι που είναι πολύ απαισιόδοξοι εξαιτίας της AI. Ο ίδιος, ωστόσο, τονίζει ότι αισθάνεται περισσότερο απαισιόδοξος για τα θέματα της κλιματικής αλλαγής παρά αυτά της τεχνητής νοημοσύνης. «Με προβληματίζουν βέβαια οι βραχυπρόθεσμες κοινωνικές επιπτώσεις, όπως η μεροληπτική άποψη, η παραπληροφόρηση, τα ανόητα παράγωγά της και θέματα αδιαφάνειας. Αυτές πρέπει να αντιμετωπιστούν, γιατί αποτελούν κίνδυνο για τη συλλογική, την ατομική μας ευημερία αλλά και για τη Δημοκρατία γενικότερα».
Ενας από τους μεγαλύτερους φόβους είναι αυτός της μεγάλης εξάρτησης από τις μηχανές, «σε σημείο καθοδήγησής μας από τα σχετικά εργαλεία». Ετσι, υπάρχει ο κίνδυνος να χαθούν θεμελιώδη στοιχεία της ανθρώπινης υπόστασης όπως είναι η δημιουργικότητα. «H ενασχόληση με τη γραφή, τη μουσική και την τέχνη γενικότερα δεν αποτελεί απλά τρόπο έκφρασης ή τη γέφυρα με τις επόμενες γενιές. Πιστεύω, αντίθετα, ότι πηγάζει από μια βαθιά σύνδεση με το περιβάλλον μας», λέει ο κ. Ανδριωτάκης. Και συμπληρώνει: «Η τέχνη, κατά τη γνώμη μου, είναι ένας τρόπος κατανόησης του κόσμου αλλά και σύνδεσης με το περιβάλλον, με το παρελθόν αλλά και με το μέλλον».
Το ξέφωτο
Τα μηνύματα που μεταδίδει το βιβλίο στον αναγνώστη είναι πολλά. Το κυριότερο, όμως, αφορά την αγάπη που ξεπερνάει κάθε τεχνολογικό επίτευγμα. «Μας δίνεται η ευκαιρία να ξαναδούμε τον εαυτό μας στον καθρέφτη και να επαναπροσδιορίσουμε τη σχέση μας με τους άλλους και το περιβάλλον. Μια ευκαιρία που μπορεί να χαθεί και να υποκύψουμε σε αυτά που συνήθως μας ελκύουν, όπως ο φθόνος, ο πόλεμος και το σκοτάδι», εξηγεί ο συγγραφέας.
Μέσα στο σκοτάδι, ο ίδιος επιμένει να βλέπει και τη φωτεινή πλευρά, την ελπίδα. «Και θέλω να πιστεύω ότι όσο είμαστε εμείς στο τιμόνι και όσο κυριαρχεί η νόηση και η ευαισθησία –δεν μιλάει μόνο το συναίσθημα, αλλά και η λογική– θα φροντίσουμε ώστε να αποφευχθούν οι κακοτοπιές, τα σκοτάδια. Θα βγούμε σε ένα ξέφωτο».
Σε έναν κόσμο όπου οι νέες τεχνολογίες εμφανίζονται με ιλιγγιώδη ρυθμό και δεν υπάρχει αρκετός χρόνος για εξοικείωση, ο κ. Ανδριωτάκης εξηγεί ότι «θα πρέπει να έχουμε πιο οξυμένο κριτήριο, να καλλιεργήσουμε ακόμα περισσότερο την κριτική μας σκέψη, να μπορούμε να διακρίνουμε το αληθινό από το ψεύτικο, το ουσιώδες από το περιττό».
Αλλά αυτό δεν είναι εύκολο. «Θα πρέπει να θυμόμαστε ότι οι απαντήσεις που παίρνουμε βασίζονται σε στατιστικά μοντέλα, είναι μαθηματικά, δεν περιέχουν πραγματική κατανόηση. Δεν ξέρουν τι είναι ένα δέντρο, δεν ξέρουν τι σημαίνει να αγαπάς».
Στο μυθιστόρημα, ο Δερτούζος παρουσιάζεται ως ένας άνθρωπος που αρνείται να δεχθεί την αντικατάσταση παλαιών πρακτικών από τις μηχανές. Τι έχει να πει ο κ. Ανδριωτάκης σε εκείνους που δυσανασχετούν με τις αλλαγές λόγω της τεχνολογίας; «Κάθε ανθρώπινη στάση απέναντι στην τεχνολογία είναι θεμιτή και σεβαστή. Η δική μου στάση είναι η κριτική υιοθέτηση ότι κάθε καινούργιο εργαλείο έχει σίγουρα να προσφέρει κάποιες ευκολίες, κάποια πλεονεκτήματα».
Ομως, η ευκολία δεν είναι πάντα προς το όφελος της δημιουργικότητας. «Θα πρότεινα στον καθένα να ενημερώνεται καλά, γιατί καμιά φορά ακούμε πράγματα που είναι τελείως… Χόλιγουντ, δεν έχουν δηλαδή καμία σχέση με την πραγματικότητα. Αυτό θέλει προσοχή».
