Περνώντας την είσοδο της Υπηρεσιακής Αυλής του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών για μια επίσκεψη στη νέα έκθεση του annexM, κάνεις κυριολεκτικά ένα βήμα από το φως στο σκοτάδι. Η έκπληξη των ματιών σε υποχρεώνει να κοντοσταθείς μέχρι να συνηθίσεις τη νέα συνθήκη, που μοιάζει με λυκαυγές εγκλωβισμένο σε δωμάτιο. Υστερα ασυναίσθητα το βλέμμα κατευθύνεται στην πρώτη φωτεινή πηγή, και διαβάζεις τη φράση του Παπαδιαμάντη: «Φως εφαίνετο ακίνητον, ως καρφωμένον».
Η έκθεση «Εγκώμιο της σκιάς», σε επιμέλεια της διευθύντριας του Κέντρου Σύγχρονης Τέχνης Μεγάρου Μουσικής Αννας Καφέτση, φιλοξενεί οκτώ έργα που δημιουργήθηκαν από την εικαστικό Νίνα Παπακωνσταντίνου ειδικά για τον χώρο της Υπηρεσιακής Αυλής. Στην πλειονότητά τους είναι άυλα ή εφήμερα: έργα με φως, μεγάλων διαστάσεων βιντεοπροβολές, εγκαταστάσεις με πολλαπλά υλικά –κερί, μολύβι, κιμωλία, υδατόχρωμα, ρετσίνι, λιβάνι, αραβικό κόμμι– όλα ελαφρά και άπιαστα.
Το έργο της Παπακωνσταντίνου εξερευνά κυρίως τη σχέση του κειμένου με την εικόνα του, αλλά και το σχέδιο ως σύνολο σημείων, αποτυπώσεων και ιχνογραφήσεων. Τον Οκτώβριο παρουσίασε στην γκαλερί Citronne στο Κολωνάκι την ατομική της έκθεση «Νομίζω πως σ’ έφτιαξα στο μυαλό μου», τίτλος που παραπέμπει σε ποίημα της Σίλβια Πλαθ. Τώρα, χάρη στην πάντα οξυδερκή και δημιουργική επιμέλεια της κ. Καφέτση, ο χώρος σχεδιάστηκε σαν εικαστική μυθοπλασία. Λέξεις, φράσεις, ή μεγαλύτερα τμήματα από διηγήματα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη αλληλεπιδρούν εικαστικά με το δοκίμιο του Ιάπωνα συγγραφέα Τζουνίτσιρο Τανιζάκι «Εγκώμιο της σκιάς» απ’ όπου δανείζεται η έκθεση τον τίτλο της.
«Θα πρέπει να πω ότι ήδη από τα παιδικά μου χρόνια, η επίδραση των διηγημάτων του Παπαδιαμάντη –τα “Χριστουγεννιάτικα διηγήματα” ήταν τα πρώτα που διάβασα– υπήρξε πολύ έντονη μέσα μου, ως εικόνα και ως αίσθηση, ως ατμόσφαιρα ενός άλλου κόσμου», λέει στην «Κ» η Νίνα Παπακωνσταντίνου.
Οι λέξεις προβάλλονται με φως σε διαφορετικές διαστάσεις και σημεία του εκθεσιακού χώρου, αναλόγως με το νόημα του κειμένου από όπου αντλούνται. Τα φωτεινά έργα αναφέρονται στο εξωτερικό φως που εισβάλλει στον εσωτερικό χώρο, όπως το φως που φέγγει μέσα στα παιδικά όνειρα τη νύχτα, ή όπως μας λέει η εικαστικός, «σαν το φως από τη γραφή του Παπαδιαμάντη να συναντά τις εσωτερικές σκιές του Τανιζάκι».
Λέξεις και φράσεις από διηγήματα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη αλληλεπιδρούν εικαστικά με το δοκίμιο του Ιάπωνα συγγραφέα Τζουνίτσιρο Τανιζάκι «Εγκώμιο της σκιάς».
Το στοιχείο που εξαρχής την ενέπνευσε στο έργο της ήταν η επαφή με την αρχαία λυρική ποίηση, λόγω και του αποσπασματικού χαρακτήρα των κειμένων που μας έχουν παραδοθεί.
«Θα έλεγα ότι έμπνευση ήταν για μένα το ίδιο το κριτικό υπόμνημα, όπου αναφέρονται οι διαφορετικές εκδοχές μιας λέξης, τα ενδεχόμενα λάθη των αντιγραφέων, ακόμα και τα κενά στο κείμενο που οφείλονται σε φθορά του παπύρου. Εξ ου και στη δουλειά μου με ενδιαφέρει να αποτυπώνεται ακριβώς αυτό: ότι το κείμενο ως νόημα πάντα θα μας διαφεύγει, κι έτσι μας παραδίδεται μόνο μια αφαιρετική εικόνα του», σχολιάζει.
Οι τρόποι διαχείρισης των κειμένων που χρησιμοποιεί ποικίλλουν. Σχετίζονται κυρίως με το περιεχόμενο του κειμένου, αλλά και με την εξέλιξη των εικαστικών μέσων της. Ετσι, μπορεί να αντιγράψει και να κόψει σε λωρίδες το παραμύθι «Οι έξι κύκνοι» των αδελφών Γκριμ για να το «υφάνει», μιμούμενη τον τρόπο που το κορίτσι της ιστορίας πλέκει με τσουκνίδες πουκάμισα για να λύσει τα αδέλφια της από τα μάγια.
«Στον πυρήνα της δημιουργικής διαδικασίας είναι η επιθυμία μου η γραφή να παραμένει αναγνώσιμη μερικώς, αν όχι τελείως απροσπέλαστη, κι έτσι να καταλήγει σε μία αφαιρετική εικόνα. Το κείμενο μετατρέπεται σε εικόνα όταν γίνεται ακατανόητο ή όταν παραμένει ως υπαινιγμός», λέει η ίδια.
«Εγκώμιο της σκιάς» έως 23 Φεβρουαρίου 2025.
