ΤΙΝΑ ΒΑΛΙΕΣ
Η μνήμη του δέντρου
μτφρ.: Ελένη Μπίρου
εκδ. World Books, 2024
σελ. 115
Ξαφνικά και μόνιμα η καθημερινότητα της ζωής του αλλάζει. Ερχονται να προστεθούν σε αυτή σταθερά, να αποκτήσουν δικό τους δωμάτιο –το παλιό γραφείο–, να μεταφέρουν τα πράγματά τους, να αφήσουν το σπίτι στο χωριό, να το πουλήσουν κιόλας, ο παππούς και η γιαγιά. Τέλος στο σπίτι των διακοπών, στην ξενοιασιά και στην παρέα με τα παιδιά εκεί, στις βόλτες στην εξοχή, στη χαρά της εκδρομής.
Ο Ζαν, σαν σε αντιστάθμισμα, αποκτά τη σταθερή παρέα του παππού, έναν αποκλειστικό συνομιλητή για τα ερωτηματικά της ζωής, τις σκέψεις του, την ανάγκη του για μύθους και ιστορίες. Αποκτά και καινούργιες συνήθειες. Τώρα έρχεται ο παππούς και τον παίρνει κάθε μέρα από το σχολείο, φέρνοντας μαζί και το κολατσιό του που το τρώει πεινασμένος και χαρούμενος για την κουβέντα που θα έχει με τον παππού του στον δρόμο της επιστροφής. Μιλούν για τα δέντρα, τι σήμαιναν για τον γέροντα, τι μπορεί να σημαίνουν για τον εγγονό, πόσες εκπλήξεις, νοήματα, ουσία ζωής κρύβουν. Ο Ζαν έχει μια σταθερή καθημερινότητα με υποχρεώσεις, πρόγραμμα, αγαπημένες φυγές. Οριοθετημένος και συνεπής, μα χάρη στις ιστορίες που κάθε βράδυ πλάθει ο πατέρας του κι απολαμβάνοντας τη δική τους στιγμή με τον γονιό του μαθαίνει να σκέφτεται, να φαντάζεται, να παρατηρεί και να ερμηνεύει. Με μεγάλη οξυδέρκεια, πείσμα και προσήλωση σε όσα βλέπει να συμβαίνουν στο σπίτι, όσα χαράζονται σιγά σιγά στα βλέμματα των δικών του, με παρατηρητικότητα και περιέργεια αποκωδικοποιεί συμπεριφορές και συνομιλίες, ψιθυριστές κουβέντες, ένα μικρό μυστικό που αιωρείται στον αέρα και σιγά σιγά αποκαλύπτεται.
Ο παππούς μια μέρα ξεχνάει να φέρει το σάντουιτς. Μια άλλη μέρα παύει να έρχεται μόνος στο σχολείο, μα τον συνοδεύει πια σταθερά η γιαγιά. Ο παππούς δεν έχει όρεξη να φάει, δεν μπορεί να στρώσει το τραπέζι για φαγητό σωστά, σπέρνει τα ποτήρια παντού στην τραπεζαρία, θέλει βοήθεια σε πολλά μικρά, καθημερινά πράγματα, πρέπει να επιστρατευθούν μικρές συνωμοσίες για να μην έρχεται σε δύσκολη θέση, ο παππούς έχει άνοια. Το ξέρει, το συζητάει, καταλαβαίνει το τέλος της μνήμης που έρχεται, θέλει να μεταφέρει στον εγγονό του όσα μπορεί, πριν ξεχάσει τα πάντα και για πάντα, πριν πάψει να είναι ο ίδιος, πριν γίνει ένας άλλος, ξένος σε όλους, μα πιο πολύ ξένος στον εαυτό του, μια φιγούρα που δεν θα την αναγνωρίζει στον καθρέφτη σαν δική του.
Ενας μικρός έφηβος προσπαθεί, ενώ ήρθε η ώρα να αρχίσει να καταλαβαίνει τον κόσμο, την οικογένεια, τον εαυτό του, να καταλάβει πρώτα από όλα την αρρώστια. Με καλπάζουσα φαντασία, με ειλικρίνεια που μόνο τα παιδιά μπορούν να έχουν, με περιέργεια και παρρησία, μεγάλες δόσεις γέλιου και χαράς και μια αμηχανία που γίνεται θλίψη, ο Ζαν, που τον χωρίζει από τον παππού του μόνο ένα όμικρον, εκείνος είναι Ζοάν, μαθαίνει να εκτιμά και να απολαμβάνει τη στιγμή, να αναρωτιέται για ό,τι θα φέρει η επόμενη ημέρα, να το αποδέχεται και να προχωρεί. Ακόμη κι αν είναι ο θάνατος του παππού.
Η Βαλιές δομεί πολλές μικρές παραγράφους με μονολεκτικές επικεφαλίδες, για να σηματοδοτήσει την αφορμή της σκέψης, του αισθήματος, της αγωνίας του παιδιού. Πετυχαίνει ένα αλαβάστρινο κείμενο γεμάτο παιδική αφέλεια και πονηριά, γλυκιά κι όχι γλυκερή συμπόνια, με αληθινές, ανυπόκριτες σχέσεις ενηλίκων και παιδιού, πέντε άνθρωποι που αποφασίζουν να μιλούν για όλα, ήσυχα μα ανοιχτά, να μην αποφεύγουν να αναμετρηθούν με τα αισθήματα, να αντιμετωπίζουν οι ενήλικοι ισότιμα τον μικρό γιο και εγγονό, κι εκείνος να ανταποκρίνεται με αυτοπεποίθηση και σεβασμό.
Η συγγραφέας δημιουργεί ένα αλαβάστρινο κείμενο γεμάτο παιδική αφέλεια και πονηριά, γλυκιά κι όχι γλυκερή συμπόνια, με αληθινές, ανυπόκριτες σχέσεις ενηλίκων και παιδιού.
Είναι ένα ταξίδι μάθησης και αυτογνωσίας, που η Καταλανή συγγραφέας επιλέγει να μας προσφέρει αποκαλύπτοντας την ψυχή ενός παιδιού. Ο Ζαν ταλαντεύεται ανάμεσα στην πραγματικότητα και τα όνειρα, όσα ξέρει κι όσα φοβάται, όσα δεν θέλει να ξέρει κι όμως τα βιώνει. Οσα γεννούν τον πόνο, όπως η αρρώστια, δεν είναι επιλογή, μα πώς θα επιλέξεις να σταθείς απέναντί του είναι. Μπορείς να σκύψεις ηττημένος, μπορείς να κοιτάξεις την αλήθεια ολόισια, γενναία και να παραμείνεις όρθιος. Οπως ο μικρός Ζαν.
